برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
در این قسمت از پایگاه دانش برنا اندیشان تصمیم داریم تا در رابطه با یکی از موضوعات مهم و ویژه روانشناسی با عنوان نگاهی دقیق به موضوع درمان شناختی رفتاری – cbt چیست؟ با شما علاقه مندان به مطالب روانشناسی و رویکرد های درمانی گفتگو کنیم.
نگاهی دقیق به موضوع درمان شناختی رفتاری – cbt چیست؟
در مقاله نگاهی دقیق به موضوع درمان شناختی رفتاری – cbt چیست؟ رویکرد درمان شناختی رفتاری مورد بررسی قرار گرفته و سپس به راهکارهای درمانی خواهیم پرداخت،پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
رفتاردرمانی شناختی (درمان شناختی-رفتاری)،Cognitive Behavioral Therapy یا CBT یکی از رویکردهای درمانی برجسته برای روان‌درمانی اختلالات روانی است. اگر کتاب DSM 5 یا راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی را بخوانید در می‌یابید که CBT، یکی از پرکاربردترین رویکردهای درمانی برای اختلالات روانی گوناگون است.
رفتاردرمانی شناختی که در ایران با نام درمان شناختی-رفتاری (CBT) نیز شناخته می‌شود. گونه‌ای روان‌درمانی است که با اصلاح احساسات، رفتارها و افکار ناکارآمد، به حل مشکلات می‌پردازد و شادمانی را افزایش می‌دهد. بر خلاف روانکاوی سنتی فرویدی، که به دنبال ریشه‌یابی مشکلات فرد در کودکی و نوجوانی است CBT روی راه‌حل‌ها و تشویق بیماران به شناسایی باورهای نادرست و تغییر الگوهای رفتاری ناکارآمد و مخرب تمرکز دارد. درمان شناختی رفتاری (CBT) رویکرد درمانی کوتاه مدت و هدفمند است که نگاهی علمی و عملی به حل مسئله دارد. هدف CBT، تغییر افکار و الگوهای رفتاری نادرست است که زمینه‌ساز پدید آمدن مشکلات و اختلال روانی شده‌اند.
روان‌شناسان به کمک CBT به شناسایی افکار و رفتارهای ناکارآمد و نادرست می‌پردازند و به درمانجو کمک می‌کند تا افکار مثبت و الگوهای رفتاری کارآمد را جایگزین کنند. روان‌شناس به کمک رفتار درمانی شناختی به درمانجو می‌آموزد که چگونه مشکلات خود را مدیریت کند و راهکارهای درست را برگزیند. کار روان‌شناس در CBT بر روی افکار، احساسات و رفتار متمرکز است. نمودار زیر نشان می‌دهد که چگونه احساسات، افکار و رفتارها روی یک‌دیگر تاثیر می‌گذارند. مثلثی که در میان نمودار آمده‌است نمایان‌گر باورهای اصلی همه‌ی انسان‌هاست که ۳ بخش است: خود، دیگران و آینده.
تاریخچه
در نظریه شناختی رفتاری که توسط آرون تی بک مطرح شد، چهار جز اساسی در تحلیل و ارزیابی هر شرایطی وجود دارد: موقعیت، فکر، احساس و رفتار و تصور بر این است که نوع برداشت انسان از هر موقعیت که ریشه در تجارب کودکی و ویژگی های سرشتی او دارد، منجر به ایجاد احساساتی خاص و به دنبال آن رفتارهایی برای کاهش آن احساسات نامطلوب می شود. تعامل این اجزا در صورتی که سالم و کارآمد نباشند می توانند به مرور فرد را در سیکلی معیوب قرار داده و بر عملکردها و واکنش های او تاثیر بگذارند.در واقع در CBT فرض بر این است که انسان ها بر باورهای ناسازگاری که به دلیل شرایط و تجارب خاص دوران کودکی اش درباره خود، دیگران و جهان شکل داده اند نقشی نداشته اند اما در تداوم این باورها و الگوهای فکری معیوب و ناکارآمد نقش دارند.در فرایند درمان شناختی رفتاری این باورها و الگوها و عوامل تداوم بخش مشکل شناسایی می شوند و با کمک مراجع برای تغییر و بازسازی آن ها قدم برداشته می شود.
کاربرد درمان شناختی رفتاری
ثابت شده است که درمان شناختی رفتاری روشی مؤثر برای معالجه برخی از شرایط مختلف بهداشت روان است.
علاوه بر افسردگی یا اختلالات اضطرابی، درمان شناختی رفتاری همچنین می تواند در افراد مبتلا به اختلالات زیر کمک کند:
- فوبیا
- روان پریشی
- جنون جوانی
- اختلال هراس
- وسواس فکری (OCD)
- اختلال شخصیت مرزی
- مشکلات خواب مانند بی خوابی
- اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)
- مشکلات مربوط به سوء استفاده از الکل
- اختلال خلقی شامل افسردگی و دو قطبی
- اختلالات خوردن، مانند بی اشتهایی و بولیمی
درمان شناختی رفتاری همچنین گاهی اوقات برای معالجه افرادی که دارای بیماری های طولانی مدت هستند تاثیر به سزایی دارد، مانند:
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- سندرم خستگی مزمن (CFS)
- فیبرومیالژیا
اگرچه درمان شناختی رفتاری نمی تواند علائم جسمی این بیماری ها را درمان کند، اما به افراد کمک می کند تا علائم خود را بهتر تحمل کنند.
پیشنهاد ویژه : کارگاه درمان شناختی رفتاری
ویزگیهای درمان شناختی- رفتاری
برخی از ویژگیهای مهم درمان شناختی- رفتاری عبارتند از:
الف- ساختار یافته بودن: مفهوم ساختار یافته بودن درمان شناختی- رفتاری آن است که تعداد متوسط حلسات درمانی و فعالیتهایی که درمانگر باید در هر حلسه از درمان انجام دهد از قبل مشخص می باشد. همچینن درمانگران شناختی – رفتاری بعد از پشت سر گذاشتن مرحله ی ارزیابی از تکنیک ها ی بسیاری که مشخص نموده اند استفاده می کنند.
ب -تجربی بودن : مفهوم تجربی بودن درمان شناختی – رفتاری به این معنا است که در درمان شناختی – رفتاری تلاش شده است فرایند درمان به صورتی پیش رود که تاثیر عوامل مزاحم و یا کند کننده ی حالت درمان به حداقل کاهش یابد.
ج – اکتشافی بودن: حالت اکتشافی بودن درمان شناختی – رفتاری به این معنا است که در این نوع درمان بیمار عامل اصلی پیشبرد درمان است و درمانگر به عنوان شخصی است که به بیمار کمک می کند تا بتواند مسیر درمان را سریع تر طی نماید. در درمان شناختی – رفتاری فرض می شود که جریان درمان به بیمار فرصتی می دهد تا نادرستی فرضیه های غیر منطقی خود را که فرض می شود عامل اصلی ناراحتی وی می باشند را به خود اثبات نمایند.
در اکثر مواقع درمان شناختی- رفتاری به صورت روش فردی اجرا می شود اما در برخی از مواقع اجرای این درمان به صورت گروهی می باشد. یکی از ویزگیهای مهم درمان شناختی -رفتاری آن است که چه به صورت فردی و چه به صورت گروهی اجرا شود از تکنیکهای مشابهی استفاده می نماید
به نظر دابسون درمان شناختی- رفتاری بر روی سه فرضیه اساسی زیر استوار شده است
الف – فرضیه قابل دسترس بودن
ب- فرضیه واسطه بودن افکار
ج- فرضیه تغییر
الف – فرضیه قابل دسترس بودن: بر اساس این فرضیه هر شخصی می تواند به محتوای افکار خود دسترسی داشته باشد و آموزش برخی از تکنیک ها ی ساده مانند تکنیک توجه آگاهی (Mindfulness ) به مردم کمک می کند تا به صورت بهتری بتوانند به محتوای افکار خود آگاهی یابند.
ب- فرضیه واسطه بودن افکار : بر اساس این فرضیه ، افکار ما به عنوان میانجی بین دریافت محرک ها و ظاهر پاسخ های هیجانی عمل می کنند. آرون بک و همکارانش که ابداع کنندگان درمان شناختی- رفتاری هستند با این عقیده که تنها رویدادهای ناخوشایند عامل ایجاد پاسخ های هیجانی منفی ما می باشند موافق نیستند و بجای عقیده ی فوق بر این باور می باشند که شیوه ی تفکر و یا نوع سازماندهی ذهنی اشخاص در برابر رویدادها ی ناراحت کننده ای که تجربه می نمایند عامل اصلی شکل گیری احساسات و نوع پاسخ هیجانی تجربه شده آنها می باشد. همچینن بک و همکارانش این اعتقاد را دارند که محتوای افکار و الگوها ی تفکر ما بر مجموعه رفتارهای مختلفی که در موقعیتهای مختلف آنها را نشان می دهیم تاثیر می گذارند. برای نمونه تنها زمانی احساس اضطراب می کنیم که موقعیتی را تهدید آمیز ادراک نمائیم و زمانی که موقعیتی را تهدید آمیز ادراک نمودیم انگیزش لازم برای فرار و یا اجتناب از آن موقعیت را پیدا می کنیم
فرضیه تغییر: در مدل درمان شناختی – رفتاری فرضیه تغییر به عنوان پیامد و یا نتیجه منطقی فرضیه های پیشین یعنی فرضیه ی قابل دسترس بودن و فرضیه واسطه بودن افکار است . بر اساس فرضیه ی تغییر با توجه به قابل درک بودن افکار و با توجه به واسطه بودن افکار در پاسخ به محرک ها و موقعیتهای مختلف ، امکان ایجاد تغییر هدفمندانه در آنها وجود دارد. همچینن اعتقاد به فرضیه ی تغییر سبب می گردد که درمانگر شناختی – رفتاری امید زیادی به موفقیت درمان داشته باشد.
در جریان CBT چه اتفاق هایی می افتد؟
با نگاهی دقیق به موضوع درمان شناختی رفتاری – cbt چیست؟ تا کنون با ماهیت این رویکرد درمانی آشنا شدیم؛ حال می خواهیم بدانیم در این رویکرد برای مراجعین چه اتفاقی می افتد؟ هنگامی که به شما درمان شناختی رفتاری توصیه می شود. شما باید با یک روان درمانگر متخصص در این حیطه، به صورت هفتگی یا هر دو هفته یک بار برای رفع مشکل خود ملاقات کنید. تعداد جلسات در این درمان از 5 تا 20 جلسه متغیر است و هر جلسه چیزی بین نیم ساعت تا یک ساعت به طول می انجامد. در جریان جلسات درمانی روان درمانگر به شما کمک خواهد کرد تا مشکلات اصلی خود را به مشکلات کوچک تری تقسیم کنید. مثلا مشخص کنید که دقیقا چه مشکلاتی در سطح فکر، هیجانات و رفتارهای خود دارید.
همچنین درمانگر به شما کمک خواهد کرد سه حوزۀ فکر، هیجان و رفتار را به دقت بررسی کنید و از تاثیرات آن ها بریکدیگر آگاه شوید و بدانید که چطور این ها می توانند به شما آسیب بزنند و به صورت متعارض با واقعیت عمل کنند. پس از این با آموزش و تمرین، با مهارت هایی برای تغییر این سطوح آشنا خواهید شد. هدف اصلی در این درمان این است که شما بتوانید مهارت هایی را که در طول درمان یاد می گیرید در خارج از جلسات و در زندگی روزمرۀ خود نیز به کار ببرید. به همین منظور است که درمانگران پس از هر جلسه یکسری تکالیف خانگی را به شما ارائه می دهند تا بتوانید این مهارت ها را در شرایط گوناگون تمرین کنید و در نهایت بدون کمک درمانگر نیز قادر به حل مشکلات خود باشید.
ابزارهای ارزیابی در درمان شناختی – رفتاری
درمانگر شناختی -رفتاری برای طی نمودن مسیر ارزیابی شناختی – رفتاری از ابزارهای مختلفی مانند اجرای مصاحبه و اجرای انواع آزمونها استفاده می گردد. مصاحبه مهمترین وسیله ی اجرای فرایند ارزیابی در درمان شناختی – رفتاری است و در جریان ارزیابی بیشتر از آزمونهایی که اصطلاحا آزمونهای خود گزارشگری نامیده می شوند استفاده می گردد و در مقابل در جریان ارزیابی استفاده از آزمونهای شخصیتی (مانند آزمون شخصیتی MMPI و آزمون شخصیتی MCMI ) و آزمونهای تشخیصی ) ( مانند آزمون SCL-90 ) توصیه نمی شود .
فرایند ارزیابی در درمان شناختی – رفتاری با مصاحبه آغاز می شود. معمولا در فرایند ارزیابی ، درمانگران شناختی – رفتاری از روش مصاحبه ی شناختی – رفتاری استفاده می کنند. تفاوت عمده ی مصاحبه ی شناختی – رفتاری با مصاحبه ی روانپزشکی در این موضوع می باشد که در مصاحبه ی شناختی- رفتاری درمانگر علاوه بر آنکه در جستجوی علایم مختلف برای رسیدن به تشخیص است به شناسایی عوامل زمینه ساز ، مستعد کننده و نگهداری کننده مشکلات نیز توجه زیادی می نماید.
فرایند مصاحبه در درمان شناختی – رفتاری
در درمان شناختی – رفتاری فرایند ارزیابی از اولین جلسه درمان آغاز می شود و در تمام طول درمان ادامه می یابد . مهمترین وسیله ی ارزیابی در درمان شناختی -رفتاری مصاحبه ی شناختی – رفتاری است . یکی از اهداف این مصاحبه رسیدن به تشخیص است . به کمک اجرای مصاحبه ی شناختی – رفتاری درمانگر به اهداف زیر دست پیدا می نماید:
۱ -تهیه لیستی از مشکلات
در درمان شناختی- رفتاری به کمک اجرای مصاحبه ی شناختی – رفتاری لیستی از مشکلاتی که مراجع با خود به جلسه درمان آورده است تهیه می شود. بخشی از لیست مشکلات مربوط به علائمی هستند که جزو علایم تشخیصی بیماری است که مراجع به آن مبتلا می باشد . بخش دیگر از لیست مشکلات شامل مواردی است که جزو علائم تشخیصی بیماری نمی باشند اما بیمار در زندگی خود با آنها درگیر می باشد. برای نمونه اگر بخواهیم لیستی از مشکلات بیماری که مبتلا به اختلال افسردگی می باشد را تهیه کنیم .لیست مشکلات وی امکان دارد شامل احساس دلتنگی ، پائین بودن میزان سطح انرژی ، مشکل در بخواب رفتن که به عنوان مشکلاتی است که جزو علایم بیماری وی می باشند و وضعیت نامطلوب اقتصادی به خاطر وجود بیکاری و اختلافات خانوادگی به عنوان مشکلاتی که در زندگی با آنها درگیر می شود باشد.
۲-تعیین عوامل پیشایند و پسایند
عوامل پیشایند عواملی هستند که قبل از ابتلا به یک اختلال یا بیماری وجود دارند و در ایجاد آن اختلال یا بیماری نقش مهمی دارند . عوامل پسایند اشاره به نتایج تاثیر ابتلا به یک اختلال یا بیماری بر روی شخص دارند.
در طول فرایند مصاحبه مطرح نمودن سوالاتی مانند سوالات زیر به شناسایی عوامل پیشایند و پسایند کمک می کنند .
الف- چه موقعیت یا موقعیتهایی سبب می شود که احساس دلتنگی و یا اضطراب نمائید ؟ آنها را با جزئیات کامل توضیح دهید؟
ب-حالت خلقی خود را در طول یک روز توضیح دهید؟
ج-حالت خلقی خودتان را در طول روز گذشته توضیح دهید و بگوئید چه عواملی سبب شد که در حالت خلقی شما تغییراتی ایجاد گردد؟
د- چه کسی بهترین و چه کسی بدترین احساس را در شما به وجود می آورد؟
مطرح نمودن سوالاتی مانند سوالات فوق به مصاحبه کننده کمک می کند تا وی بتواند طرحی از مشکلات مراجع را به دست آورد. همچینن یکی دیگر از اهداف مهم مصاحبه کننده از طرح سوالات فوق تشخیص عوامل پیشایند و پسایندی است که موجب تداوم علایم بیماری و تداوم مشکلات بیمار می شود .
ساختار هر جلسه ی درمانی در درمان شناختی – رفتاری به ترتیب عبارتند از:
1) بررسی کلی میزان ناراحتی بیمار و بررسی وضعیت خلقی وی در آغاز جلسه ی درمان
2) مرور مختصری بر روی چگونگی انجام دادن تکالیف واگذار شده در جلسه قبلی و بررسی میزان کوششهای انجام گرفته از سوی بیمار برای انجام دادن آنها
3) اختصاص فرصتی به بیمار برای بیان موضوعاتی که احساس می کند او را در جلسه درمان تحت فشار قرار داده است
4) تنظیم چهار چوب جلسه: در بخش تنظیم چهار چوب جلسه درمانگر شناختی رفتاری با همکاری مراجع موضوعاتی که در نظر است در جلسه درمان مطرح شوند را مشخص نموده و میزان زمان تقریبی برای مطرح شدن هر یک از موضوعات را تعیین می کند
5) کار بر روی هر موضوعی که در مرحله تنظیم چهارچوب جلسه مشخص شده است
6) خلاصه نکات عمده ای که در جلسه درمانی مطرح شده است (توسط درمانگر)
7) بررسی بازخورد مراجع نسبت به جلسه اجرا شده
8) واگذاری تکالیف خانگی و ارایه توضیحاتی در مورد آن توسط درمانگر
معرفی یار مهربان
کتاب درمان شناختی – رفتاری اختلال‌های اضطرابی (کتابی برای متخصصان)
نویسنده: گریگوریس سیموس، استفان هافمن
ترجمه: محمد خالقی، الیاس اکبری
تهیه و تنظیم: میترا نمازی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
