برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
در این قسمت از پایگاه دانش برنا اندیشان تصمیم داریم تا در رابط با یکی از موضوعات مهم و ویژه روانشناسی با عنوان روش های تشخیص و درمان اختلال وسواس فکری و عملی با روش های نوین با شما علاقه مندان به مطالب روانشناسی و درمان اختلال وسواس گفتگو کنیم.
روش های تشخیص و درمان اختلال وسواس فکری و عملی با روش های نوین روانشناسی
در مقاله روش های تشخیص و درمان اختلال وسواس فکری و عملی با روش های نوین مورد بررسی قرار گرفته و سپس به راهکارهای درمانی خواهیم پرداخت،پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
روش های تشخیص و درمان اختلال وسواس
افکار مزاحم، عقاید وتصاویر یا برانگیزش های ناخواسته ای هستند، که مداوم و تکرارشونده اند که شما به طور غیرارادی تجربه می کنید و بی معنی به نظر می رسند. این عقاید به طور عموم ، وقتی شما سعی می کنید به چیزهای دیگری فکر کنید یا کارهای دیگری را انجام دهید ، مزاحم شما میشوند. در زیر، مثال هایی از این افکار آورده شده است:
– احساس پریشانی وقتی که اشیاء مرتب نیستند یا به طور مناسب در یک خط قرار نگرفته اند یا در بهترین حالت خود قرار ندارند.
– شک زیاد در مورد این که درب را قفل کرده یا اجاق گاز را خاموش کرده اید.
– افکار تکرارشونده در مورد این که شما در یک تصادف به شخص صدمه زده اید.
– تصاویر ذهنی آزاردیدن فرزندتان
– برانگیختگی برای فریاد زدن به طور وقیحانه در مکان های نامناسب
– ترس از سرایت بیماری از طریق دست دادن یا لمس کردن اشیایی که دیگران لمس کرده اند.
در این صورت ازافکار ناخواسته یا تصاویری ، پریشانی دارید که برای شما مفهومی ندارند. این افکار یا تصاویر، با وجود تلاش شما برای نادیده گرفتن شان، مدام بازمی گردند. شما ممکن است برای مخفی کردن افکارتان تان، از ترس این که دوستان و همکاران تان متوجه نشوند، بسیار عذاب بکشید.
در کلیپ زیر با اختلال وسواس فکری عملی به صورت کامل آشنا خواهید شد.
آیا شما هر بار که کسی به دستگیره های درب منزل تان دست می زند، آن ها را پاک می کنید؟ آیا شما احساس می کنید مجبور هستید آن قدر دست های تان را بشویید که مجروح و ترک خورده شوند؟ ممکن است رفتارهای تکرارشونده، تمام زندگی تان را پرکنند. احساس اجبار به انجام این تشریفات به طور تکرار شونده ، نشانه ی چیست؟
وسواس فکری– عملی
وسواس فکری- عملی رفتاری است که در آن فرد افکاری ناخواسته داشته و اعمالی را بارها و بارها تکرار می کند. همه ی ما در زندگی عادی خود، عادات و روتین های بخصوصی داریم. اما، افرادی که مبتلا به مشکل هستند، عادات رفتاری دارند که سد راه زندگی روزانه شان است. در وسواس- فکری عملی افکار وسواس گونه و اضطراب آور با وسواس های عملی همراه می شود. این وسواس های عملی اعمالی هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس های فکری خود انجام می دهد. این کردارها تکراری و کلیشه ای و تا اندازه ای غیرارادی هستند.
وسواس شامل احساس ، اندیشه یا تصویر ذهنی مزاحم است و اجبار شامل رفتاری آگاهانه و عودکننده است. ریشه وسواس اضطراب است و مشکل به دو شکل فکری و عملی بروز می کند. چنانچه فرد در برابر انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر می شود. گاهی اوقات کودکان هم دچار وسواس می شوند که معمولاً نشانه های آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است. درحالی که این افراد به نوعی اختلال اضطرابی دچارند که زندگی شان را تحت الشعاع قرار داده است فرد مبتلا به وسواس فکری عملی برای کاهش اضطراب خود که ناشی از فکر مزاحم است، فعالیت دیگری انجام می دهد که اضطراب او را کاهش دهد که این خود می تواند به شدت اختلال کمک کند.
وسو اس می تواند مشکلات جدی برای فرد ایجاد کند. آدم های مبتلا به وسواس ساعت های زیادی در طول روز مشغول انجام رفتارهای وسواسی خود هستند. به همین دلیل این افراد فرصت کافی برای رسیدگی به امور خانواده خود را ندارند . این مشکل گاهی آنقدر شدید می شود که باعث مشکلات زیادی از نظر اقتصادی، جسمی و ارتباطات اجتماعی می شود.
علاوه براین بسیاری از افراد مبتلا به وسواس فکری – عملی از مکان ها و موقعیت هایی که در آنها اضطراب ایجاد می کند نیز اجتناب می کنند. برخی از آنها عملاً خانه نشین می شوند. بیشتر اوقات فرد یا افرادی در خانواده به آنها کمک می کنند تا از عهده انجام مناسک و تشریفات وسواسی خویش برآیند. اکثر افراد مبتلا به این مشکل، خود می دانند که ترس های آن ها کاملاً واقع بینانه نیستند و می دانند که افکار و اعمالشان بی معنا و غیر ضروری است، اما قادر به نادیده گرفتن آن یا خودداری از انجام آن نیستند. این مشکل روانشناختی که زمانی، فقط در متون تخصصی شناخته شده بود، اکنون بخشی از فرهنگ عامه شده است.
وسواس فکری مزمن با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف پذیری، صراحت و کارائی می انجامد. برخی وسواس های فکری متداول:
– ترس از میکروب و کثیفی
– اهمیت دان زیاد به نظم، دقت و درستی
– نگرانی از اینکه کاری به خوبی انجام نشده باشد، حتی وقتی فرد می داند که این مسئله صحت ندارد
– ترس از افکار شیطانی و گناهکارانه
-فکر کردن تمام مدت درمورد یک صدا، تصویر، کلمه یا عدد بخصوص
– نیاز به اطمینان مجدد
– ترس از صدمه زدن به یکی از اعضاء خانواده با یکی از دوستان
– ترس از نجس شدن یا نجس کردن
– ترس از دست زدن به چیزهای سمی یا آلوده
– ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل قفل کردن در، بستن شیر گاز
– ترس از انجام کاری غیر اخلاقی یا انجام رفتاری خجالت آور
– داشتن وسواس نسبت به بدن یا نشانه های جسمی مثل ترس از ابتلا به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان
-نگرانی افراطی در مورد نداشتن صحت، نظم، آراستگی و هماهنگی
-داشتن افکاری که برای فرد کفرآمیز به نظر می رسند؛ توهین به مقدسات در ادیان
-داشتن تصورات و افکار جنسی غیر قابل کنترل و اضطراب آور که برای فرد قابل قبول نیستند.
وقتی افکار وسواسی فرد را مضطرب و هراسان می کند، این افراد سعی می کنند با انجام اعمالی بخصوص بنابر قانونی که برای خود می سازند، از شر این افکار خلاص شوند. این رفتارها، وسواس عملی نامیده می شود. برای مثال، فرد مبتلا به این مشکل، ممکن است افکار وسواسی درمورد ترس از میکروب داشته باشد، از این رو بعد از رفتن به توالت، دستهای خود را بارها و بارها می شوید. انجام این اعمال باعث می شود تا این افکار به طور موقت از فرد دور شوند. اما وقتی این اضطراب و ترس بازمی گردد، کار فرد دوباره از نو آغاز می شود.
برخی وسواس های عملی متداول
– شستشو و آب کشی مکرر و طولانی مثل شستن مکرر دست ها در طول روز، تمیز کردن، دوش گرفتن یا مسواک زدن مداوم .
-چک کردن مداوم قفل در و پنجره برای اطمینان یافتن از اینکه قفل هستند یا نه .
– تکرار یک عمل، مثل رفتن و آمدن مدام، نشستن و پا شدن، یا دست زدن به یک چیز بخصوص برای دفعات زیاد .
– منظم و مرتب کردن چیزها به طرق معین و قرار دادن اشیا و وسایل به صورت قرینه یا براساس یک نظم خاص
– اعدادی را مداوم حساب کردن
– مدام به دنبال تصدیق و تایید دیگران بودن
-اعمال تکراری مثل 16 بار چراغ را خاموش کردن
– جمع کردن و انبار کردن چیزهای بی مصرف مثل روزنامه یا وسایل غیرقابل استفاده و نگاه داشتن ایمیل ها یا چیزهایی که دیگر مورد نیاز نیست.
پیشنهاد ویژه: کارگاه درمان شناختی رفتاری وسواس
علل وسواس
چندین عامل، موجب تشدید این اختلال در افراد می شود؛
- سابقه ی خانوادگی :
تحقیقات بسیاری نشان داده است، وراثت یکی از عوامل مهم در بروز وسواس است. بنابراین احتمال بروز این مشکل د رافرادی که سابقه وسواس در پدر، مادر یا اقوام درجه یک پدر یا مادر آنها وجود دارد بیشتر است. البته معمولا کسانی که سابقه خانوادگی وسواس دارند، زمانی دچار وسواس شدید می شوندکه به دلیل مشکلات محیطی یا سبک تربیتی ناکارآمد دچار استرس باشند.
- حوادث استرس زا در زندگی وعوامل محیطی:
اگر شما به شدت به استرس واکنش نشان دهید یا در برابر عوامل استرس زا آسیب پذیر باشید، ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس در شما افزایش یابد. گاهی اختلال وسواس، بر اثر عادت های رفتاری که با گذشت زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می شود، به وجود می آید.
- سروتونین ناکافی:
برخی محققان اعتقاد دارند اختلال وسواس، درنتیجه ی تغییرات شیمیایی در بدن است و ممکن است علت زیستی داشته باشد. از نظر زیستی نیز سروتونین یکی از انتقال دهنده های عصبی است (یعنی مواد شیمیایی یا هورمون هائی در مغز که در جهت انتقال اطلاعات در سلول های عصبی عمل می کنند) که به هم خوردن تعادل شیمیایی آن در مغز، می تواند به اختلال وسواس دامن بزند. سِروتونین از انجام کاری به طور مکرر توسط فرد، جلوگیری به عمل می آورد. فرد مبتلا به این مشکل ممکن است میزان کافی سِروتونین در مغز نداشته باشد. بعضی از این افراد با استفاده از داروهایی که میزان سِروتونین را در مغز افزایش می دهد، تقریباً بهبود می یابند.
اما سروتونین نیز پاسخ کامل نیست. به طور یقین عوامل دیگری نیز وجود دارندکه در بروز این اختلال نقش دارند. برای مثال با استفاده از ابزار نوین تصویربرداری، مغز افراد مبتلا به این اختلال را با افراد عادی مقایسه کرده اند و در زمینه کارکرد مغز و اندازه قسمت های مختلف مغز آنان، تفاوت هایی را یافته اند.
- عوامل محیطی:
عوامل محیطی مختلفی در شکل گیری وسواس دخیل اند. مثلا بعضی از نظریه پردازان معتقدند سختگیری در آموزش آداب دستشویی رفتن در سال های اولیه کودکی، ممکن است منجر به بروز وسواس در کودک شود و تا سال های بزرگسالی باقی بماند.
علاوه بر آموزش توالت، به طور کلی سبک های فرزندپروری بسیار سختگیرانه که در آن، والدین قوانین سخت اعمال می کنند و انتظاراتی بیش از حد توان بچه ها را دارند، می تواند زمینه ساز وسواس شود. تجربه نشان داده است افرادی که والدینشان از آنها بیش از حد انتظار داشته اند، معمولا خودشان هم از خود انتظار غیرواقع بینانه ای دارند و در زندگی به خودشان و شاید اطرافیانشان بسیار سخت می گیرند و به همین دلیل معمولا با اینکه افراد موفقی هستند، از زندگی شان چندان لذت نمی برند. افرادی که اصطلاحا کمال گرا نامیده می شوند، معمولا دسته ای از این افراد هستند.
از دیگر عوامل مهم، الگوبرداری، از فرد دچار وسواس است.کودکانی که در کودکی شاهد رفتارهای وسواسی والدین یا یکی از اطرافیان نزدیک خود بوده اند، ممکن است بر اثر مشاهده، این رفتار را آموخته باشند.
- بارداری :
برخی عوامل محیطی مولد استرس، به ویژه استرسور های مرتبط با حاملگی، بچه دار شدن، یا مراقبت از فرزندان به عنوان پدر و مادر، می توانند سبب تسریع و تشدید اختلال استرس وسواسی – عملی شوند.
برخی مطالعات نشان می دهند که زنان باردار و زنانی که به تازگی مادر شده اند، در معرض خطر بیش تری قرار دارند ولی علت آن، مشخص نیست. در این گونه موارد، علائم اختلال وسواس به طور عمده بر روی افکار صدمه زدن به نوزاد متمرکز می شود.
- ایمنی شناسی عصبی:
عفونت استرپتوکوکی در بروز اختلال وسواسی – جبری تاثیر مثبتی دارد.
- عوامل روان پویشی:
بینش روان پویش در درک علت بیماری تاثیر به سزایی دارد. برخی افراد برای گرفتن نتیجه و یا جلب توجه اطرافیان دست به کارهایی می زنند تا موجب جلب توجه اطرافیان شود و حتی اعضای خانواده برای کاستن از استرس فرد و پیشگیری از خشم او روش های معمول زندگی خود را با بیمار سازگار و انطباق می دهند.
روش های تشخیص و درمان اختلال وسواس
اکثر افرادی که مبتلا به وسواس می شوند، در مراحل اولیه برخی از علایم این بیماری را به طور خفیف تجربه می کنند و می توان از تشدید علایم در برخی از آنها پیش از آنکه به طور کامل دچار بیماری شوند جلوگیری کرد.
درمان اختلال وسواس اجباری از جمله درمان وسواس فکری شامل سه مرحله روان درمانی شناختی-رفتاری ، رفتاردرمانی و دارودرمانی است.
نوعی روان درمانی به نام درمان شناختی-رفتاری ، به عنوان مؤثرترین شیوه ی درمان وسواس در هر دو مورد کودکان و بزرگسالان شناخته شده است. درمان شناختی- رفتاری ، الگوهای افکار تکراری شما را به گونه ای بازسازی می کند که دیگر، رفتارهای تکراری و جبری شما ضرورتی نداشته باشد. این شیوه ی درمان، به صورت در معرض قراردادن تدریجی شما به یک شئ ترسناک یا ایجادکننده ی وسواس مانند کثیفی و آموزش روش های سالم برای کنارآمدن با آن انجام می شود. یادگرفتن فنون و الگوهای جدید فکری، مستلزم تلاش و تمرین است ولی ارزشش را دارد. بسیاری از افراد مبتلا، با اجرای این شیوه ی درمان، بهبود پیدا کرده اند.
همچنین راهبردهایی نظیر تمرین های آرامسازی و خود هیبپوتیزم در کاهش اضطراب این افراد موثر خواهد بود.
درمانهای رفتاری اختلال وسواس اجباری شامل پیشگیری از عادات و رویارویی است. در مرحله پیشگیری از عادات، یک متخصص به فرد مبتلا به OCD کمک می کند تا در بازه های زمانی طولانی و طولانی تری از رویارویی با شرایط استرس زایی قرار بگیرد که اضطراب و وسواس فکری آنها را افزایش می دهد و در آن احساس اجبار برای انجام کاری را می کند که استرس و اضطراب او را از بین می برد. در این شرایط، فرد اصطلاحاً با خود درگیر می شود و هرچه قدر که زمان می گذرد او بیشتر به انجام آن کار احساس نیاز می کند، او همچنان در مقابل میل وسواسی ایستادگی می کند تا مرحله ای که دیگر هیچ اجباری برای انجام آن کار خاص احساس نکند. بعد متخصص آنها را تشویق میکند تا دست به آن اعمال وسواسی نزند و احساسات عصبی خود را کنترل کند. مثلاً کسی که وسواس فکری درمورد میکروب و کثیفی دارد، ترغیب می شود تا دست های خود را فقط یک مرتبه بشوید. برای استفاده از این متد، فرد مبتلا باید قادر باشد میزان بالای اضطراب تحمیل شده را تحمل کند. با گذشت زمان رفتار درمانی باعث از بین رفتن علائم این بیماری خواهد شد. شستن مکرر دست شناخته شده ترین علامت یک اختلال وسواس جبری از نو ع عملی آن می باشد.
درمان دارویی برای اختلال وسواس اجباری نیز یکی از مراحل مهم در فرایند بهبودی بیمار است. این داروها مقدار ترشح سروتونین در مغز را افزایش می دهند. سروتونین یکی از مواد شیمیایی در مغز است که پیامهای عصبی را از یک نورون به نورون دیگر در طول سیناپس ها منتقل می کند.
معرفی یار مهربان
کتاب کار درمان وسواس OCD
تالیف: جان اردن
ترجمه: مسعود جان بزرگی
میترا نمازی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
