اختلال وسواس فکری عملی: افکار و رفتارهای مزاحم

وسواس فکری عملی یکی از اختلالات اضطرابی است که در آن، فرد تجربه‌هایی از افکار یا احساسات خاصی را به صورت مکرر دارد که به عنوان افکار وسواسی شناخته می‌شوند. این افکار وسواسی معمولاً باعث می‌شود که فرد الگوهای خاصی از رفتار را به صورت مکرر انجام دهد، که به عنوان رفتارهای اجباری شناخته می‌شوند. این الگوهای رفتاری ممکن است به گونه‌ای باشند که عملکرد روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند و او را به مشکلاتی مانند پریشانی و اختلال در عملکرد روزانه بکشانند.

آشنایی با اختلال وسواس فکری عملی

در این وضعیت، فرد ممکن است نتواند به طور موثری کنترلی بر افکار و فعالیت‌های خود داشته باشد و این وسواس‌ها و رفتارهای وابسته به آنها او را تسخیر کنند. بطور معمول، رفتارهای وسواسی شامل عملیات مکرری مانند شستن دست‌ها، شمارش اشیا، نظافت، تمیزکاری و چک کردن قفل شدن درب‌ها می‌شوند.

این وسواس‌ها می‌توانند به صورتی متنوع در زندگی روزمره فرد نمایان شوند و در برخی موارد، ممکن است به نحوی تحت عنوان “ضروری” تلقی شوند، اما در واقعیت، آنها ممکن است به طور قابل توجهی زمان و انرژی فرد را مصرف کرده و عملکرد او را مختل کنند.

این فعالیت‌ها به گونه‌ای است که به طور مداوم زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی فرد را به شکل مخربی تحت تأثیر قرار می‌دهد و به‌طور معمول روزانه بیش از یک ساعت از زمان فرد را به خود اختصاص می‌دهد. بسیاری از بزرگسالان متوجه این وضعیت هستند که رفتارهای وسواسی‌شان اغلب از منطق و عقلانیت دور است و به عبارتی نمی‌توانند آن را به‌طور کامل منطقی توجیه کنند. این اختلال همراه با تیک‌های رفتاری، اضطراب و افزایش خطراتی از جمله خودکشی است که ممکن است در برخی موارد ظاهر شود.

این فعالیت‌ها اغلب به صورت الگوهای مکرر و تکراری صورت می‌گیرند و تمایل دارند تا در زمان‌ها و شرایط خاصی بیشتر شدت بگیرند. برای بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، انجام این فعالیت‌ها احساس ضرورت و فوریت دارد و آنها نمی‌توانند آن را به راحتی از ذهن خود حذف کنند. این امر می‌تواند به تنهایی منجر به افزایش اضطراب و استرس شود که در نهایت می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند اختلال در روابط اجتماعی، شکست در کار و حتی خطرات جسمی و روانی شود.

افرادی که به اختلال وسواس فکری-عملی دچار نمی‌شوند، ممکن است افکار ناخوشایندی داشته یا به رفتارهای تکراری اما نه به اندازه‌ای مشخص و مداوم که به عنوان اختلال شناخته شود. این افراد ممکن است به نوعی از وسواس‌ها رنج نبرند که زندگی روزمره‌شان را به شدت مختل کنند. پیشنهاد می‌شود تا به مقاله وسواس ناشی از مصرف دارو مراجعه فرمایید.

اما برعکس، برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، این افکار و رفتارها به صورت مداوم و دائمی حضور دارند و باعث مشکلاتی مانند ناتوانی در انجام وظایف روزمره، تنش و اضطراب مداوم، و مختل شدن روابط اجتماعی می‌شوند. این افراد معمولاً نمی‌توانند الگوهای رفتاری خود را تغییر دهند و ممکن است به علت عدم انعطاف‌پذیری الگوهای رفتاری، به مشکلات بیشتری برخورد کنند.

به‌طور کلی، برای افرادی که به اختلال وسواس فکری-عملی دچار نیستند، این افکار و رفتارها بیشتر به عنوان یک بخش معمول از تجربه‌شان در زندگی تلقی می‌شود و زندگی روزمره‌شان را به طور قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر نمی‌گذارد، درحالی‌که برای افراد مبتلا به این اختلال، این افکار و رفتارها به‌طور مداوم و شدید تجربه می‌شوند و به مشکلات جدی‌تری منجر می‌شوند.

ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، یک وضعیت روانی است که می‌تواند به شدت بر کیفیت زندگی و رفاه فرد تأثیر بگذارد. این اختلال معمولاً باعث ایجاد استرس، اضطراب و ناتوانی در انجام وظایف روزمره می‌شود. افراد مبتلا به وسواس ممکن است برای انجام کارهای ساده‌ای مانند شستشو، تمیزکاری و چیدمان، وقت و انرژی بیش از حدی را صرف کنند و در نتیجه از انجام وظایف مهمتری که برای زندگی آنها اساسی است، عقب بیفتند.

همچنین، وسواس می‌تواند به روابط اجتماعی فرد نیز آسیب بزند. افرادی که به این اختلال رنج می‌برند ممکن است از برقراری روابط معمولی با دیگران دوری کنند یا به دلیل نگرانی‌ها و وسواس‌هایشان، مشکلاتی در روابط خود با دیگران را تجربه کنند.

در نتیجه، این اختلال می‌تواند منجر به کاهش رضایت و خوشبینی زندگی، کاهش عملکرد شغلی، و حتی اختلال در روابط شخصی و اجتماعی فرد شود. به‌طور کلی، ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی و رفاه فرد در بخش‌های مختلف زندگی شود.

عدم انجام رفتارهای اجباری برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی معمولاً منجر به پریشانی شدید می‌شود. این افراد ممکن است احساس کنند که اگر به این رفتارها پایان دهند یا آن‌ها را انجام ندهند، اتفاقات ناخوشایندی ممکن است رخ دهد. برخی افراد معتقدند که این افکار و رفتارهای وسواسی می‌توانند دلایل منطقی واقعی داشته باشند، در حالی که در واقعیت این افکار و رفتارها به طور غیرمنطقی و نابرابر با واقعیت هستند.

افراد مبتلا به این اختلال ممکن است آگاه باشند که وسواس‌ها و افکار آنها واقع‌بینانه نیستند، اما باز هم ناتوانند از آنها فاصله بگیرند یا تلاش کنند تا از انجام اقدامات اجباری خود دوری کنند. این افراد ممکن است درگیر یک چرخه ناپایدار از افکار و رفتارهای وسواسی شوند که باعث تشدید اضطراب و استرس آنها می‌شود و به تدریج باعث اختلال در عملکرد روزمره و اجتماعی آنها می‌گردد.

به تخمین زده می‌شود که حدود ۲٪ از جامعه مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی هستند، اما باید توجه داشت که این تخمین ممکن است براساس گزارش‌ها و تحقیقات مختلف متفاوت باشد. در حدود نیمی از این موارد، علائم این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود، که معمولاً در این دوره از زندگی افراد، مشکلات روانی و رفتاری بیشتر دیده می‌شود و در صورت عدم ابتلا تا سن ۴۰ سالگی، به‌ندرت این اختلال در سنین بالاتر بروز پیدا می‌کند.

این نشان می‌دهد که علائم اختلال وسواس فکری-عملی ممکن است با گذشت زمان تغییر کند یا در سنین مختلفی از زندگی فرد ظاهر شود. در این مقاله، به تحلیل علل و ریشه‌های بروز اختلال وسواس فکری-عملی، تشخیص علایم آن و روش‌های درمانی مورد بررسی و آشنایی قرار خواهیم داد. از این رو، برای اطلاعات بیشتر، تا انتهای مقاله با برنا اندیشان همراه باشید.

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری-عملی به عنوان یک اختلال روانی، شامل وسواس‌ها و اجبارهای مکرر، اعمال تکراری و پریشان‌کننده، و افکار تکراری است. این وسواس‌ها ممکن است باعث ایجاد اضطراب و استرس شدید در فرد شود و به عنوان یک مانع جدی برای انجام کارهای روزمره و روتین او عمل کند.

به عبارت دیگر، برای افراد مبتلا به این اختلال، انجام کارهایی که برای بسیاری از افراد به نظر ساده و طبیعی می‌آید، می‌تواند چالش‌برانگیز و دشوار باشد. این ممکن است به دلیل وسواس‌هایی باشد که فرد را به انجام عملیات مکرر و تکراری مجبور می‌کند یا به دلیل وجود افکار تکراری و ناخواسته که ممکن است او را از انجام کارهای روزمره منع کنند.

افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، به طور معمول با موارد زیر روبرو هستند:

1. احساس عدم کنترل: آن‌ها افکار، احساسات یا اجبارهایی را تجربه می‌کنند که به نظر می‌رسد قادر به کنترل آن‌ها نیستند. این افکار و احساسات ممکن است بسیار مزاحم باشند و به دلیل عدم توانایی در مقابله با آن‌ها، افراد را به وسواس و اجبار متمایل کنند.

2. ناخواسته تجربه افکار و احساسات: آن‌ها معمولاً نمی‌خواهند که این افکار و احساسات مزاحم را تجربه کنند، اما به‌ناچار با آن‌ها روبرو می‌شوند و این امر برای آن‌ها منجر به اضطراب و ناراحتی می‌شود.

3. احساس ناراحتی و ناخوشایندی: آن‌ها روزانه به میزان قابل‌توجهی احساس ناراحتی و ناخوشایندی می‌کنند که معمولاً شامل احساس ترس، انزجار و شک است یا اعتقاد به اینکه کارها حتما باید به روشی خاص انجام شود.

4. تمرکز بر روی وسواس‌ها و اجبارها: آن‌ها وقت زیادی را صرف تمرکز بر روی این وسواس‌ها و رفتارهای اجباری می‌کنند، که این امر باعث ایجاد اختلال در فعالیت‌های شخصی، اجتماعی و شغلی آن‌ها می‌شود.

خصوصیات افراد دارای وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند بر روی افراد به شیوه‌های مختلفی تاثیر بگذارد. این تاثیرات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

بررسی کردن بیش از حد

بررسی کردن بیش از حد، یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که می‌تواند به‌طور مکرر و مستمر اتفاق بیفتد. در این اختلال، فرد ممکن است به‌صورت غیرمعمول و افراطی موقعیت‌های مختلف را بررسی کند به دلیل ترس از وقوع مشکل یا بروز ناگواری. این مورد ممکن است شامل اقداماتی همچون:

1. بررسی شیرآلات، دزدگیر ماشین، قفل درها، چراغ‌های خانه و لوازم‌خانگی به‌منظور اطمینان از عدم وقوع نشت، آسیب یا آتش‌سوزی.

2. بررسی افراطی در مورد وجود علائم بیماری در بدن و ترس از ابتلا به بیماری‌های خطرناک.

3. تفکر افراطی در مورد تایید اصالت خاطرات و ترس از فراموشی یا تغییر در آنها.

4. چک کردن مرتب چت‌ها، ایمیل‌ها و پیامک‌ها به دلیل ترس از اشتباه شدن یا بروز مشکلات ارتباطی با طرف مقابل.

این رفتارها ممکن است زمان و انرژی زیادی از فرد بگیرد و باعث شدت بیشتر اضطراب و استرس او شود، همچنین می‌تواند به تدریج به محدودیت‌های زندگی روزمره او منجر شود.

ترس از آلودگی

ترس از آلودگی یکی از جنبه‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که برخی افراد به شدت تجربه می‌کنند. این افراد به‌طور مداوم و طاقت‌فرسا احساس می‌کنند که باید دست‌ها یا بدن خود را بشویند به دلیل ترس از آلودگی و تمیز نبودن. آن‌ها اغلب از آلوده بودن اشیایی که لمس می‌کنند ترس و واهمه دارند. در کلیپ زیر می توانید با وسواس فکری عملی آشنا شوید.

این ترس و اضطراب می‌تواند به واکنش‌های بسیار مشخصی منجر شود، از جمله:

1. مسواک زدن یا شست‌وشوی بیش از حد دست‌ها به طریقی که ممکن است به تخریب پوست و بافت‌های آن منجر شود.

2. تمیز کردن و شست‌وشوی مرتب دستشویی، آشپزخانه و سایر اتاق‌ها به طریقی که به وسواس می‌افزاید و زمان زیادی را از زندگی روزمره می‌گیرد.

3. پرهیز از حضور در اجتماع به‌واسطه ترس از انتقال بیماری و سایر آلودگی‌ها، که ممکن است باعث اجتناب از فعالیت‌های اجتماعی و تحرک در جامعه شود.

بعضی از افراد احساس می‌کنند که اگر شخصی با آن‌ها بدرفتاری کرده یا آن‌ها را مورد انتقاد قرار داده باشد، احساس آلودگی را تجربه می‌کنند. در نتیجه، آن‌ها ممکن است به طریق شست‌وشو سعی کنند این احساس ناخوشایند را از بین ببرند، که می‌تواند به یک الگوی رفتاری وسواسی و بیش‌برهمی منجر شود.

جمع کردن وسایل

جمع‌کردن افراطی وسایل یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که برخی افراد تجربه می‌کنند. این افراد به‌طور مداوم و افراطی وسایل و اشیاء را جمع‌آوری می‌کنند، حتی اگر این وسایل استفاده‌شده و یا بی‌استفاده باشند. این افراد اغلب توانایی دور انداختن وسایل را ندارند و احساس می‌کنند که باید همه چیز را نگه دارند، این ویژگی از اختلال وسواس فکری-عملی منشأ گرفته و می‌تواند به شدت زمان و انرژی آن‌ها را مصرف کند. پیشنهاد می‌شود به مقاله درمان دل کندن از وسایل اضافی مراجعه فرمایید.

افکار سرزده

افکار سرزده یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که برخی از افراد تجربه می‌کنند. در این ویژگی، افراد احساس ناتوانی می‌کنند که از تکرار افکار ناخواسته جلوگیری کنند. این افکار ممکن است شامل افکاری خشن و خشونت‌آمیز مثل خودکشی یا آسیب رساندن به دیگران باشد.

این افکار می‌توانند باعث احساس پریشانی شدید در فرد شوند، اما احتمال اینکه فرد به گونه‌ای عمل کند که رفتارش منعکس‌کننده‌ی این تفکر خشونت‌آمیز باشد، کم است. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است احساس کند که به کودک‌آزاری علاقه دارد و از این تفکر بترسد، اما در عمل هیچ تمایلی به انجام این کار نداشته باشد و همچنین هیچ مدرکی برای اثبات این موضوع وجود نداشته باشد.

تقارن و نظم

تقارن و نظم یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که برخی افراد ممکن است تجربه کنند. افراد مبتلا به این ویژگی، احساس می‌کنند که برای جلوگیری از تجربه کردن احساسات منفی و ناراحتی، باید اشیا را به شیوه‌ای خاص و منظم قرار دهند و آن‌ها را مرتب کنند.

به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است به‌طور مرتب کتاب‌هایشان را در قفسه مرتب کنند و تمایل داشته باشند که این کار را به صورت دقیق و با دقت بسیاری انجام دهند، به‌طوری‌که هر کتاب به ترتیب مشخص خود قرار گیرد و هیچ نقصی در تنظیم آنها وجود نداشته باشد. این نیاز به تقارن و نظم ممکن است به اندازه‌ای فزاینده باشد که افراد برای دستیابی به آرامش و اطمینان، حتی در موارد روزمره، وقت و انرژی زیادی را صرف کنند.

علائم اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری-عملی یک اختلال روانی است که شامل افکار وسواسی، رفتارهای اجباری یا هر دو موارد می‌شود. افکار وسواسی، به افکاری اشاره دارد که به طور مکرر و ناخودآگاه در ذهن فرد ظاهر می‌شوند و اغلب ناراحتی و اضطراب ایجاد می‌کنند. رفتارهای اجباری همانند عمل‌هایی هستند که فرد برای کاهش ناراحتی یا اجتناب از وقوع حوادث ناخواسته انجام می‌دهد، اما به طور آشکار متناسب با موقعیت نیستند و ممکن است به ظاهر غیرمنطقی یا نامناسب باشند.

این موارد می‌توانند باعث بروز پریشانی و اختلال در توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره و معمول شوند. به عبارت دیگر، این اختلال می‌تواند منجر به مشکلاتی در زندگی روزمره فرد شود، از جمله دشواری‌ها در انجام کارهای روزمره مانند مراقبت از خود، کارهای منزلی یا حضور در محیط‌های اجتماعی باشد.

افکار وسواسی

افکار وسواسی یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس فکری-عملی است که در آن، افراد مبتلا به این اختلال با افکاری مکرر و ناخواسته مواجه می‌شوند که اغلب باعث نگرانی، اضطراب و استرس شدید می‌شود. این افکار می‌توانند به شدت مزاحم و فلج‌کننده باشند و موجب محدودیت‌های جدی در زندگی روزمره شخص شوند.

افراد سالم ممکن است در برخورد با نگرانی‌ها و استرس‌های روزمره خود، هنوز بتوانند به کارایی خود ادامه دهند و وظایف روزمره خود را به‌طور معمول انجام دهند. اما در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، این افکار وسواسی می‌توانند به عنوان عاملی فلج‌کننده محسوب شوند که مانع از انجام وظایف و امورات روزمره شخص می‌شوند. این افراد ممکن است به دلیل نگرانی‌ها و اضطراب‌هایشان، قادر به مدیریت و کنترل زندگی خود نباشند و با مشکلات عملکردی و محدودیت‌هایی مواجه شوند که بر توانایی آن‌ها برای انجام وظایف روزمره تأثیرگذار است.

علل رایج اضطراب در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی شامل عوامل مختلفی می‌شوند که ممکن است نگرانی‌ها و استرس‌های آن‌ها را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:

1. آلودگی: توسط مایعات بدن، میکروب‌ها، خاک و سایر مواد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است از آلودگی و انتقال بیماری‌ها ناگران باشند و به طور مکرر وسوسه شوند که باید اقداماتی مبتنی بر شستشو و تمیزی انجام دهند.

2. از دست دادن کنترل: مانند ترس از صدمه زدن به خود یا به دیگران به واسطه‌ی بروز ناگهانی افکار خشونت‌آمیز. این ترس می‌تواند از افکار وسواسی متفاوتی به وجود بیاید که فرد را وادار به انجام رفتارهای اجباری متناسب با آن افکار می‌کند.

3. کمال‌گرایی: که ممکن است شامل ترس از دست دادن چیزهای مختلف باشد یا تمرکز شدید روی انجام با دقت امور مختلف یا حتی یادآوری دقیق مسایل مختلف. افراد ممکن است به دلیل ترس از اشتباه و ناکامی، به طور مکرر تلاش کنند تا همه چیز را به صورت کامل و بدون هیچ نقصی انجام دهند.

4. احساس بروز سانحه: شامل احساس ترس از اینکه مسئول یک واقعه فاجعه‌بار باشد. این نوع اضطراب ممکن است باعث شود که فرد به طور مداوم درگیر با افکاری باشد که چگونه می‌تواند از وقوع یک حادثه ناخواسته جلوگیری کند.

5. افکار جنسی ناخواسته: شامل افکار مربوط به فعالیت‌های نامناسب. این نوع افکار می‌توانند به شدت مزاحم و آزاردهنده باشند و باعث استرس و نگرانی بیشتر در فرد شوند.

6. اعتقادات مذهبی یا خرافی: مانند نگرانی در مورد نافرمانی خدا یا قدم گذاشتن روی شکاف‌های پیاده‌رو. این نوع اعتقادات می‌توانند باعث ایجاد نگرانی و اضطراب در فرد شوند و ممکن است باعث شود که فرد به طور مداوم درگیر با افکاری شود که چگونه می‌تواند از وقوع موارد ناخواسته جلوگیری کند.

رفتارهای اجباری

رفتارهای اجباری در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی یکی از ویژگی‌های این اختلال است که از رفتارهای تکراری و پرتکراری تشکیل شده است. این افراد احساس الزام به انجام این رفتارها می‌کنند، که اغلب باعث پریشانی شدید، استرس، و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره شان می‌شود. این رفتارها بیشتر از حد معمول تکرار می‌شوند، زمان‌بر هستند و ممکن است به طور آیینی و با قاعده ترتیب داده شوند.

به عنوان مثال، برخی از این رفتارها شامل:

1. شست‌وشو و تمیز کردن: این شامل شستن دست‌ها به صورت مکرر و بیش از حد، تمیز کردن اشیای مختلف در محیط زندگی و حتی تمیزی و شستشوی بدن می‌شود.

2. بررسی کردن وضعیت جسمانی: افراد ممکن است به‌طور مکرر و مداوم برای یافتن علائم بیماری‌ها، بررسی وضعیت جسمی خود را انجام دهند و در صورت وجود هرگونه نشانه‌ای از بیماری، اضطراب و نگرانی شدیدی تجربه کنند.

3. تکرار فعالیت‌های معمول: این شامل تکرار فعالیت‌هایی مانند بلند شدن از روی صندلی، باز و بسته کردن درها و یا تکرار کلمات و جملات خاص می‌شود.

4. اجبارهای ذهنی: این شامل بررسی مکرر و تکراری یک واقعه یا فکرهای خاص در ذهن است که ممکن است به دلیل ترس و نگرانی از وقوع موارد ناخواسته باشد.

اختلال وسواس فکری عملی در کودکان

اختلال وسواس فکری-عملی معمولاً در دوران بلوغ آغاز می‌شود، اما گاهی اوقات می‌تواند در کودکی نیز ظاهر شود. این اختلال می‌تواند عوارض و نتایج منفی مختلفی برای جوانان و کودکان داشته باشد، که شامل موارد زیر می‌شود:

1. اعتماد به نفس پایین: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است اعتماد به نفس کمی داشته باشند و احساس کنند که قادر به مواجهه با چالش‌های زندگی نیستند.

2. داشتن رویه‌های مشخص برای انجام امور: آن‌ها معمولاً به روال‌ها و رویه‌های مشخص و تکراری برای انجام امور پایبند هستند و از تغییر و تنوع در رفتارهایشان اجتناب می‌کنند.

3. مشکل در تکمیل تکالیف مدرسه: این افراد ممکن است به دلیل ترس‌ها و وسواس‌هایشان مشکلاتی در تکمیل تکالیف مدرسه داشته باشند و عملکرد تحصیلی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

4. بروز بیماری جسمی: استرس زیاد ممکن است منجر به بروز بیماری‌های جسمی شود که در این موارد، اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند یکی از عوامل مؤثر باشد.

5. مشکل در ایجاد یا حفظ دوستی و روابط اجتماعی: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است مشکلاتی در برقراری و حفظ روابط اجتماعی داشته باشند و از ارتباط با دیگران خودداری کنند.

در موارد بروز اختلال وسواس فکری-عملی در کودکان، آمار نشان می‌دهد که میزان ابتلای پسران بیشتر از دختران است، اما در مورد ابتلای بزرگسالان، نسبت بروز این اختلال در مردان و زنان به طور معمول یکسان است.

علل بروز اختلال وسواس فکری عملی

با توجه به تحقیقات موجود، کارشناسان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند که چه عواملی باعث بروز اختلال وسواس فکری-عملی می‌شوند، اما انواع مختلفی از نظریه‌ها در این زمینه وجود دارد که ممکن است تاثیرگذار باشند. برخی از این عوامل شامل عوامل ژنتیکی، عصبی، رفتاری، شناختی و محیطی می‌شوند.همچنین در کلیپ زیر می‌توانید با نکات عمیقی در مورد اختلال وسواس آشنا شوید.

1. عوامل ژنتیکی: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که وراثت و ژنتیک ممکن است در بروز اختلال وسواس فکری-عملی نقش داشته باشد. برخی از افراد مبتلا به این اختلال دارای افرادی در خانواده خود هستند که به همین اختلال دچارند.

2. عوامل عصبی: نواحی خاصی از مغز که در کنترل افکار و عمل‌ها نقش دارند، ممکن است در افراد مبتلا به این اختلال تغییراتی داشته باشند.

3. عوامل رفتاری: رویدادها و تجربیات زندگی می‌توانند به عنوان عوامل مؤثر در ایجاد این اختلال مطرح شوند. مثلاً تجربه‌های ناخوشایند یا استرس‌های زیاد ممکن است باعث بروز وسواس‌های فکری-عملی شود.

4. عوامل شناختی: شناخت و نحوه‌ی تفسیر افراد از رویدادها و افکار ممکن است در بروز اختلال وسواس فکری-عملی نقش داشته باشد. افراد ممکن است به‌طور افراطی از واقعیت‌ها تفسیر نادرستی داشته باشند که منجر به ایجاد وسواس‌ها می‌شود.

5. عوامل محیطی: محیط زندگی، فشارهای اجتماعی، فرهنگ و تجربیات محیطی ممکن است نقش مهمی در بروز و تشدید این اختلال داشته باشند. به عنوان مثال، محیط خانوادگی، شرایط زندگی و استرس‌های محیطی می‌توانند عوامل تشدید‌کننده این اختلال باشند.

علل ژنتیکی

شواهد نشان می‌دهد که اختلال وسواس فکری-عملی به طور عمومی در افرادی از یک خانواده وجود دارد، که این امر احتمالا نشان دهنده وجود پیوند ژنتیکی است که نقشی در بروز این اختلال دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که تصاویر مغزی افراد مبتلا به این اختلال، اختلافاتی در عملکرد مغز نسبت به افراد سالم دارند. به عنوان مثال، برخی ژن‌ها که بر تأثیر دوپامین و سروتونین، دو نوع مهم از انتقال دهنده‌های عصبی، در مغز افراد می‌افزایند، ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.

به عبارت دیگر، تحقیقات نشان داده‌اند که اختلافات ژنتیکی می‌توانند عواملی در بروز اختلال وسواس فکری-عملی باشند. این اختلافات ممکن است باعث تغییراتی در عملکرد مغز شوند که منجر به ظاهر این اختلال گردد. از جمله این تغییرات می‌تواند تأثیر بر عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی و سیستم‌های مهم مغزی باشد که در کنترل احساسات، تفکر و رفتار نقش دارند.

دلایل مرتبط با مشکلات خود ایمنی

گاهی اوقات، علائم اختلال وسواس فکری-عملی در کودکان پس از بروز عفونت ظاهر می‌شود، این عفونت‌ها ممکن است عبارت باشند از:

1. عفونت‌های استرپتوکوکی گروه الف، از جمله استرپتوکوک گلو

2. بیماری لایم

3. ویروس آنفلوانزای H1N1

بعضی از پزشکان وقوع این گونه علائم اختلال وسواس فکری-عملی را به عنوان “سندروم حاد عصبی-روانی کودکان” (PANS) توصیف می‌کنند. در کودکان مبتلا به این سندروم، علائم به طور ناگهانی آغاز می‌شوند و در عرض ۲۴-۷۲ ساعت به اوج خود می‌رسند. این علائم ممکن است به طور موقت ناپدید شوند، اما بعداً در تاریخ دیگری دوباره ظاهر شوند.

علل رفتاری

یکی از نظریات مبنی بر اینکه چگونه اختلال وسواس فکری-عملی شکل می‌گیرد، این است که فرد مبتلا به این اختلال یاد می‌گیرد که برای فرار و رهایی از ترسی که با موقعیت یا اشیای خاصی مرتبط است، باید رفتارهای خاصی را انجام دهد. این رفتارها ممکن است شامل مناسک یا تشریفات خاصی باشد که انجام آن‌ها به فرد احساس امنیت و کاهش خطر مرتبط با ترس را می‌دهد.

ترس اولیه معمولاً در طول یک دوره‌ی استرس شدید که فرد تجربه می‌کند، مثل یک واقعه‌ی آسیب‌زا یا از دست دادن عزیزان، آغاز می‌شود. هنگامی که شی یا شرایط خاصی برای فرد ترسناک و مخوف باشند و به یاد آورنده آن احساس ترس شدید باشند، فرد شروع به اجتناب از آن شی یا موقعیت می‌کند، که در نتیجه، علائم اختلال وسواس فکری-عملی ظاهر می‌شود. این مشکل بیشتر در افرادی که دارای استعداد ژنتیکی برای این اختلال هستند، مشاهده می‌شود.

علل شناختی

نظریه دیگری که درباره ایجاد اختلال وسواس فکری-عملی وجود دارد، این است که این اختلال زمانی آغاز می‌شود که افراد تفکرات خود را به شکل نادرست یا اشتباه تفسیر می‌کنند. برای بسیاری از افراد، افکار ناخواسته یا سرزده‌ای که معمولاً به دلیل فشارهای روزمره به وجود می‌آیند، توجه چندانی ندارند و آن‌ها را نادیده می‌گیرند. اما برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، این افکار اهمیت بسیار زیادی دارند و نمی‌توانند به راحتی از آن‌ها فرار کنند.

به عنوان مثال، فرض کنید که شخصی تحت فشار شدید قرار دارد و همزمان مسئولیت مراقبت از یک نوزاد است. در این حالت، فکرهای ناخواسته‌ای در مورد آسیب رساندن به کودک به ذهن او هجوم می‌آورد. در عموم، یک فرد عادی ممکن است این افکار را نادیده بگیرد، اما اگر این تصورات ادامه پیدا کنند، ممکن است اهمیت ناشایستی پیدا کنند و تعادل روانی فرد را بهم بزنند و زندگی او را مختل کنند. به عبارتی، فرد مبتلا به این اختلال ممکن است معتقد شود که عملی که در تصوراتش وجود دارد، ممکن است به وقوع بپیوندد. در پاسخ به این تصور، آن‌ها اقدامات مفرط و مداومی را انجام می‌دهند تا از تهدید یا خطر جلوگیری کنند.

علل محیطی

وقایع تنش‌زای زندگی می‌توانند باعث بروز اختلال وسواس فکری-عملی در افرادی شوند که به لحاظ ژنتیکی مستعد این بیماری هستند یا سایر شرایط زمینه‌ای در آن‌ها وجود دارد.

بسیاری از افراد اعلام کرده‌اند که علائم این اختلال در آن‌ها در طی ۶ ماه پس از رویدادهایی مانند حوادث زیر رخ داده است:

1. عوارض دوران بارداری یا زایمان: تجربه بارداری و زایمان می‌تواند باعث فشارهای زیادی برای زنان شود، از جمله تغییرات هورمونی و فیزیکی. این تغییرات ممکن است منجر به بروز عوارض روانی مانند اضطراب و وسواس شود.

2. درگیری شدید: وقایعی مانند کشمکش‌های خانوادگی، مشکلات در روابط شخصی یا مسائل مالی می‌توانند منجر به افزایش استرس و فشار ناشی از این درگیری‌ها شوند که در نتیجه ممکن است اختلال وسواس فکری-عملی بروز کند.

3. بیماری جدی: بروز بیماری‌های جدی می‌تواند باعث افزایش نگرانی و وسواس درباره‌ی بهبودی و پیشرفت درمانی شود، که این موارد می‌توانند در افراد مستعد، اختلال وسواس فکری-عملی را بروز دهند.

4. آسیب مغزی: شرایطی مانند آسیب مغزی می‌تواند باعث تغییرات در عملکرد مغزی شود که در نتیجه می‌تواند عوارض روانی از قبیل اضطراب و وسواس را ایجاد کند.

همچنین، این اختلال ممکن است در کنار اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD رخ دهد، زیرا هر دو اختلال قابلیت ایجاد شرایطی را دارند که ممکن است عوارض روانی ناشی از آن‌ها شامل اختلال وسواس فکری-عملی را تحریک کند.

تشخیص اختلال وسواس فکری عملی

پزشکان هنگام تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی به دنبال معیارهای خاصی می‌گردند، که شامل موارد زیر می‌شود:

1. وجود افکار وسواسی، رفتارهای اجباری، یا هر دو مورد:

پزشکان بررسی می‌کنند که آیا فرد دارای افکار وسواسی، رفتارهای اجباری یا هر دو است یا خیر. این افکار و رفتارها معمولاً به صورت مکرر و بدون کنترل فرد به وجود می‌آیند.

2. وجود افکار وسواسی یا رفتارهای اجباری که وقت‌گیر است یا باعث بروز پریشانی و اختلال قابل توجه در روابط اجتماعی، شغلی و یا تحصیلی فرد می‌شوند:

پزشکان مشخص می‌کنند که آیا افکار و رفتارهای وسواسی فرد باعث اختلال در زندگی روزمره او شده‌اند یا خیر. این اختلال می‌تواند تأثیرات مخربی بر روابط اجتماعی، شغلی و تحصیلی فرد داشته باشد.

3. وجود علائم پایدار اختلال وسواس فکری-عملی که ناشی از استفاده از مواد مخدر یا دارو نیست:

پزشکان اطمینان حاصل می‌کنند که علائم وسواسی فرد ناشی از مصرف مواد مخدر یا دارو نیستند و برای مثال ناشی از عوارض جانبی داروهایی که فرد ممکن است مصرف کند، نیستند.

4. وجود علائم مختص به اختلال وسواس فکری-عملی که با نشانه‌های یک اختلال روانی دیگر قابل تبیین نیست:

پزشکان تفاوت‌های بین علائم وسواسی و علائم دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب را مورد بررسی قرار می‌دهند تا تشخیص صحیح را ارائه دهند.

بسیاری از اختلالات دیگر، مانند افسردگی و اضطراب، ویژگی‌هایی مشابه اختلال وسواس فکری-عملی دارند، بنابراین پزشکان باید دقیقاً معیارهای تشخیصی را بررسی کنند تا از تمایز بین آن‌ها اطمینان حاصل کنند و درمان مناسب را تجویز کنند.

درمان اختلال وسواس فکری عملی

درمان اختلال وسواس فکری-عملی اغلب شامل ترکیبی از روش‌های مختلف است که به منظور کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد ارائه می‌شود. روش‌های درمانی شامل مشاوره روان‌شناختی، مصاحبه‌های روانشناختی، و آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس و اضطراب می‌باشد. ترکیبی از درمان‌های رفتاری مبتنی بر شواهد و درمان‌های دارویی نیز معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش‌های مشاوره‌ای معمولاً برای شناخت و مدیریت افکار و وسواس‌ها، تغییر الگوهای رفتاری نامطلوب و افزایش توانایی‌های مقابله با استرس تمرکز دارند. همچنین، داروها مانند آنتی‌دپرسانت‌ها و آنتی‌اضطرابی‌ها در کنار مشاوره‌ها برای کاهش علائم شدید و کنترل نشانه‌های اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرند. در مواردی که درمان معمول موثر نباشد، درمان‌های جایگزین مانند درمان نوروفیدبک و درمان جراحی عمیق مغزی (DBS) نیز در نظر گرفته می‌شوند.

درمان وسواس فکری بدون دارو

درمان وسواس فکری بدون دارو معمولاً شامل روش‌های روان‌درمانی است که به فرد کمک می‌کنند تا الگوهای فکری و رفتاری خود را تغییر دهد. یکی از مهم‌ترین روش‌های مورد استفاده در این زمینه، درمان شناختی رفتاری یا CBT است. این روش ممکن است شامل دو روش درمانی اصلی باشد: تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی (ERP) و شناخت درمانی. در تکنیک مواجهه، فرد به مرور در معرض موقعیت‌ها و اشیایی قرار می‌گیرد که ترس و اضطراب را در او ایجاد می‌کنند.

این تمرین به فرد کمک می‌کند تا با زمان، اضطرابش کاهش یابد یا از بین برود. پس از این مرحله، فرد آموزش می‌بیند که چگونه در برابر وسوسه‌ها و افکار ناخواسته مقاومت کند. در شناخت درمانی، فرد به شناسایی و ارزیابی مجدد باورها و ایده‌های خود در مورد عواقب احتمالی انجام یا عدم انجام رفتارهای اجباری تشویق می‌شود. در این مرحله، فرد با خطاهای شناختی مرتبط با وسواسش آشنا می‌شود و پاسخ‌های جایگزینی برای این افکار منفی توسعه می‌دهد.

درمان دارویی اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری عملی یا OCD یک بیماری روانی است که با افکار و رفتارهای مزاحم و ناخواسته مشخص می شود. این افکار و رفتارها می توانند زندگی روزمره فرد را به طور قابل توجهی مختل کنند.

درمان دارویی یکی از روش های موثر برای درمان OCD است که در کنار روان درمانی می تواند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند.

داروهای مورد استفاده در درمان OCD

مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): این دسته از داروها که شامل فلوکستین، فلووکسامین، سرترالین و پاروکستین هستند، با افزایش سطح سروتونین در مغز به بهبود علائم OCD کمک می کنند.

مهارکننده های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRIs): این دسته از داروها که شامل ونلافاکسین و دس ونلافاکسین هستند، علاوه بر سروتونین، سطح نوراپی نفرین را نیز در مغز افزایش می دهند.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCAs): این دسته از داروها که شامل کلومیپرامین و ایمی پرامین هستند، قدیمی تر از SSRIs و SNRIs هستند و عوارض جانبی بیشتری دارند.

داروهای ضد سایکوتیک: این دسته از داروها که شامل اولانزاپین، ریسپریدون و آریپیپرازول هستند، گاهی اوقات در کنار SSRI ها برای درمان OCD تجویز می شوند.

نکاتی در مورد درمان دارویی OCD

انتخاب دارو: انتخاب داروی مناسب برای هر فرد با توجه به علائم، سابقه پزشکی و سایر عوامل توسط روانپزشک انجام می شود.

دوز دارو: دوز دارو باید به تدریج افزایش یابد تا عوارض جانبی به حداقل برسد.

طول درمان: درمان دارویی OCD معمولا به مدت چند ماه تا چند سال طول می کشد.

عوارض جانبی: داروهای OCD می توانند عوارض جانبی مانند تهوع، بی خوابی، خشکی دهان و افزایش وزن داشته باشند.

مزایای درمان دارویی OCD

• کاهش علائم: درمان دارویی می تواند به طور قابل توجهی علائم OCD را کاهش دهد و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.
• بهبود عملکرد: درمان دارویی می تواند به فرد در انجام وظایف روزمره و بهبود عملکرد در شغل و تحصیل کمک کند.
• کاهش اضطراب: درمان دارویی می تواند اضطراب همرا با OCD را کاهش دهد.

معایب درمان دارویی OCD

• عوارض جانبی: داروهای OCD می توانند عوارض جانبی داشته باشند.
• طول درمان: درمان دارویی OCD معمولا به مدت چند ماه تا چند سال طول می کشد.
• عدم پاسخگویی به درمان: برخی از افراد به درمان دارویی پاسخ نمی دهند.

در نهایت، انتخاب روش درمان OCD به عوامل مختلفی مانند شدت علائم، سابقه پزشکی و ترجیح فرد بستگی دارد.

همیشه قبل از شروع هر گونه درمان با یک روانپزشک مشورت کنید.

نتیجه گیری

اگر فردی که از اختلال وسواس فکری-عملی رنج می‌برد، درمان مناسبی نبیند، ممکن است علائم خود به طور خودبخودی بهبود یابد، به‌ویژه در مواردی که شدت اختلال کم باشد. با این حال، در مواردی که علائم به شدت بالا باشد، بدون درمان مناسب، ممکن است بهبودی حاصل نشود و حتی وضعیت بدتر شود.

درمان می‌تواند بسیار موثر باشد، اما مهم است که به یاد داشته باشیم که درمان این اختلال یک فرآیند مداوم است و نیازمند صبر و پیگیری مداوم است. به‌عنوان مثال، در برخی از موارد، علائم ممکن است در جوانی کاهش یابد ولی در سنین بزرگسالی دوباره ظاهر شوند. بنابراین، هر فردی که با این اختلال مواجه است، باید به صورت مستمر با روان‌درمانگر و روان‌پزشک همکاری کند و از مراقبت‌ها و راهنمایی‌های حرفه‌ای استفاده کند تا بهبودی بخشیده شود و عوارض بیشتری از این اختلال جلوگیری شود.