اختلال اضطراب اجتماعی یا جمع هراسی یکی از زیرشاخههای گستردهترین اختلالات اضطرابی است که در فهم آن، موارد و توضیحات دقیقتری را بررسی میکنیم. در این نوع اختلال، افراد با ترس و اضطراب شدید در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی روبرو میشوند. این مسائل برای فرد به گونهای ادامه مییابند که ممکن است عملکرد او در زندگی روزمره به شدت تحت تأثیر قرار گیرد.
اختلال اضطراب اجتماعی، که گاهاً به عنوان “فوبی اجتماعی” نیز شناخته میشود، به عنوان یکی از اختلالات روانشناختی در چارچوب DSM-5 توصیف شده است. DSM-5 به عنوان یک منبع ارجاعی و تشخیصی معتبر در حوزه روانپزشکی شناخته میشود و در آن این اختلال به عنوان یک مسئله جداگانه شناخته شده است. این اختلال معمولاً با ترس و نگرانی شدید در مواجهه با وضعیتهای گروهی همراه است، از جمله اجتماعات عمومی، مصاحبت با افراد ناشناخته، یا ارائه عملکردهای اجتماعی در جلسات عمومی.
در کل، این اختلال نشاندهنده یک نقص عمیق در توانایی فرد برای مدیریت و کنترل احساسات ناامنی و ترس در محیطهای اجتماعی است و ممکن است بر زندگی اجتماعی و شغفهای فرد تأثیر گذار باشد. در این بخش از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای کامل در مورد اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبی اجتماعی را در اختیار شما افراد علاقه مند به روانشناسی و رواندرمانی قرار دهیم.
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی یا جمع هراسی به عنوان یک اختلال اضطرابی به شدت تأثیرگذار توصیف میشود، زیرا فرد مبتلا در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی یا گروهی با ترس و اضطراب شدیدی مواجه میشود. این اختلال باعث ناتوانی شدید فرد در مدیریت و کنترل احساسات ناامنی و ترس در محیطهای اجتماعی میشود. تأثیرات این اختلال بر جوانب مختلف زندگی فرد بسیار چشمگیر است و به نوعی روند زندگی او را متأثر و مختل کرده وی را از مشارکت فعال در جوامع مختلف باز میدارد.
در این اختلال، افراد ممکن است به مدت طولانی از خانه خود خارج نشوند یا در جمعهای اجتماعی شرکت نکنند. این نقطه ضعف در تعاملات اجتماعی میتواند به مرور زمان به یک مشکل جدی تبدیل شود و باعث محدود شدن فعالیتها و رویدادهای اجتماعی فرد شود. بررسی کامل این اختلال نیازمند نگاهی دقیقتر به علل و نشانههای آن است تا بتوان به بهترین شکل ممکن از این مسئله درمان و پشتیبانی کرد.
ملاک های تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
ترس یا اضطراب قابل تشخیص در مواجهه با یک یا چند موقعیت اجتماعی که احتمال مرور یا ارزیابی دقیق توسط افراد دیگر وجود دارد، به عنوان یکی از ویژگیهای اصلی اختلال اضطراب اجتماعی شناخته میشود. این افراد ممکن است در مواقعی نظیر تعاملات اجتماعی (مثل برقراری گفتگو، ملاقات با افراد ناشناخته)، قرار گرفتن در موقعیتهای قابل مشاهده (مانند خوردن یا نوشیدن در جلوی دیگران) و انجام عملیات جلوی حضور دیگران (مثل ارائه سخنرانی) با ترس و اضطراب مواجه شوند.
این واکنشها میتوانند بر زندگی اجتماعی و شخصیت فرد تأثیر گذار باشند و او را از مشارکت فعال در مواقع گوناگون محدود نمایند. بهعلاوه، این اضطراب میتواند از ایجاد روابط نزدیک، شغفهای اجتماعی، و به طور کلی تجربه غنی از ارتباطات اجتماعی مانع شود. بررسی چگونگی این اضطراب در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی مختلف بروز میکند، به منظور تعیین راهکارها و راهبردهای مؤثر در مدیریت و کاهش آن، از اهمیت بالایی برخوردار است.
توجه:
در مورد کودکان، اضطراب نباید تنها به هنگام تعامل با دیگران بلکه در مواقع تعامل با همسالان نیز به وضوح قابل تشخیص باشد.
فرد ممکن است از انجام اعمال یا اظهار نشانههای اضطراب خودداری کند، افراد میترسند که بر اساس نگرش منفی دیگران قضاوت شوند (مانند شرمآور یا تحقیرآمیز بودن)، که ممکن است منجر به اخراج یا ناراحتی دیگران گردد.
تقریباً همواره مواقع اجتماعی میتوانند ترس یا اضطراب را در فرد به وجود آورند. در مورد کودکان، این اضطراب ممکن است از طریق گریه، خندیدن، میخکوب شدن، چسباندن به والدین یا ناتوانی در صحبت کردن در مواقع اجتماعی به نمایش درآید.
فرد ممکن است از مواقع اجتماعی اجتناب کند یا با تحمل ترس یا اضطراب شدید این مواقع را تجربه کند. ترس یا اضطراب موجب شده است که این مواقع برای افراد دشوار و ناخوشایند باشند.
ترس یا اضطراب به دلیل یک تهدید واقعی از سوی مواقع اجتماعی ایجاد شده و با زمینه اجتماعی-فرهنگی ناهماهنگ است. این اضطراب معمولاً بیش از 6 ماه ادامه دارد و نتیجه آن، مختل کنندگی و اختلال واضح در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینههای مهم دیگر زندگی است.
ترس، اضطراب یا اجتناب ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد مخدر یا بیماریهای جسمانی دیگر نیست و با دیگر اختلالات روانی، مانند اختلال وحشتزدگی یا اختلال بدنیسازی، تفسیر نمیشود.
در صورت وجود بیماری جسمانی دیگری (مانند بیماری پارکینسون یا افزایش وزن و شکل بدن ناشی از سوختگی یا جراحت)، ترس، اضطراب یا اجتناب ممکن است بهطور آشکار نامربوط یا بیشازحد باشد.
شاخص ها
افرادی که به اختلال اضطراب اجتماعی فقط در زمینه عملکردی مبتلا هستند، ترسهایی دارند که عمدتاً بر زندگی حرفهای آنها تأثیر گذاشته و اغلب در حوزههای هنری و نمایشی مشاهده میشود، از جمله موسیقیدانان، رقاصان، بازیگران و ورزشکاران. این افراد، معمولاً در نقشهایی که نیازمند سخنرانی یا عملکرد در مقابل حضار هستند، با اختلال زیادی روبرو میشوند.
ترسهای عملکردی ممکن است حتی در موقعیتهای شغلی یا تحصیلی نیز آشکار شوند که نیاز به سخنرانی یا اجرای عملکرد در معرض توجه دیگران دارند. این ترسها میتوانند تأثیر مخربی بر کارایی افراد در زمینه حرفهای خود داشته باشند.
باید توجه داشت که افراد مبتلا به این نوع اختلال اجتماعی فقط در زمینه عملکردی ترس ندارند یا از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی خودداری نمیکنند. به بیان دیگر، آنها ممکن است در مواقع غیر عملکردی، مانند تعاملات اجتماعی در زندگی روزمره، با مشکل مواجه نشوند یا از آنها اجتناب نکنند.
ویژگی های تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
ویژگی اصلی اختلال اضطراب اجتماعی، تجربه ترس یا اضطراب به شدت محسوس در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی است، جایی که فرد ممکن است تحت نظر و ارزیابی دقیق دیگران قرار گیرد. این ترس یا اضطراب، خود را بهصورت قابل لمس یا بسیار شدید نشان میدهد و افراد مبتلا به این اختلال، در موقعیتهایی که ممکن است تحت چشمانداز دیگران قرار بگیرند، احساس تنش و نگرانی عمیقی میکنند. مهمترین نکته این است که در کودکان، این ترس و اضطراب نباید تنها در تعامل با بزرگترها بلکه حتی در مواجهه با همسالان نیز ظاهر شود (که این به عنوان معیار اولیه مورد توجه قرار میگیرد).
هنگامی که فرد با مواجهه در موقعیتهای اجتماعی به این گونه، احساس میکند که ممکن است مورد ارزیابی منفی از سوی دیگران قرار گیرد. این افراد نگرانند که بر اساس خصوصیات مشخصی همچون اضطراب، ضعف، دیوانگی، کسلکننده، ترسناک، کثیف یا غیر جذاب، ارزیابی شوند.
آنها از این که بر اثر رفتارها یا نشانههای اضطرابی مانند سرخی، لرزش، عرقکردن، لکنت زبان یا خیرهشدن قضاوت منفی شوند، نگران هستند (که به عنوان معیار دوم مورد بررسی قرار میگیرد). برخی از افراد ممکن است از این که دیگران را ناراضی یا دلخور کنند و یا از دست دادن ارتباطات نتیجه شود، همچنین هرج و مرج داشته باشند.
ترس از اینکه عملکرد خود را در مواجهه با دیگران نشان داده یا نشان دهد، ممکن است در افرادی که در فرهنگهایی با گرایشهای جمعگرایی نیرومند هستند، به شدت پررنگ باشد. به عنوان مثال، فردی که از لرزش دست میترسد، از فعالیتهایی چون نوشیدن، خوردن، نوشتن یا اشاره کردن در مکانهای عمومی خودداری میکند. همچنین، افراد ممکن است از ادرار کردن در توالتهای عمومی در حضور دیگران هراسان باشند یا از آن اجتناب کنند؛ این حالت به عنوان “پارورزیس” یا “نشانگان مثانه خجالتی” شناخته میشود.
موقعیتهای اجتماعی تقریباً همواره به وسیله فرد، ترس یا اضطراب ایجاد میکنند (که به عنوان معیار اول مورد ارزیابی قرار میگیرد). در نتیجه، افرادی که تنها در برخی از مواقع اجتماعی تحت تأثیر اضطراب قرار میگیرند، به عنوان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی شناخته نمیشوند. با این وجود، میزان و نوع اضطراب و ترس ممکن است در مواجهه با شرایط مختلف متفاوت باشد، از جمله اضطراب انتظاری و حمله وحشتزدگی.
گاهی اضطراب انتظاری ممکن است به صورت زودتر از زمان وقوع مواقع اجتماعی فرا رسد، به عبارت دیگر، فرد ممکن است مدتها یا حتی چند هفته قبل از حضور در یک موقعیت اجتماعی خاص، نگرانی های روزانه خود را تجدید کند یا به صورت تکراری مشکلاتی مرتبط با این موقعیت را مورد بحران قرار دهد. در کودکان، این ترس یا اضطراب ممکن است با رفتارهایی چون گریه، قشقرق، میخکوب شدن، چسباندن به والدین یا کمحرفی در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی، به طور آشکار بروز یابد.
فرد در اکثر موارد از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی که احساس میکند میترسد، اجتناب میکند؛ در غیر این صورت، با ترس یا اضطراب شدید در این مواقع روبرو خواهد شد (که به عنوان معیار چهارم بررسی میشود). اجتناب میتواند از نوع گسترده باشد که شامل عدم حضور در میهمانیها یا اجتناب از رفتن به مدرسه باشد، یا به صورت ملایم تر مانند آماده کردن متن بیش از حد برای یک سخنرانی، منحرف کردن توجه به دیگران یا محدود کردن تماس چشمی با افراد دیگر. این اجتنابها به صورتی هوشمندانه یا غیرقابل توجیه نشان میدهند که فرد در تلاش برای کاهش ترس و اضطراب خود است.
ترس یا اضطراب در این اختلال با ارزیابی منفی و پیامدهای ناخوشایند و بی تناسب قضاوت میشود (که به عنوان معیار پنجم مدنظر قرار میگیرد). گاهی ممکن است اضطراب به دلیل واقعی بودن خطرات (مانند تهدیدات قلدری یا آزار و اذیت اجتماعی) حاصل از این ارزیابی منفی باشد.
با این حال، افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً ابعاد منفی موقعیتهای اجتماعی را به میزان بیش از حد برآورده میکنند و به همین دلیل، قضاوت بی تناسبی از سوی متخصصان بالینی انجام میشود. در این مواقع، باید به زمینه اجتماعی و فرهنگی فرد توجه ویژهای شود.
در برخی از فرهنگها، رفتارهایی که احتمالاً به نظر از جهات مختلف اضطرابآور برسند، ممکن است در شرایط اجتماعی خاص به عنوان نشانه احترام محسوب شوند. بنابراین، تفسیر این اختلافات فرهنگی میتواند در ارزیابی اختلال اضطراب اجتماعی تأثیرگذار باشد.
همچنین، مدت زمان برازش برای تشخیص این اختلال معمولاً حداقل 6 ماه در نظر گرفته میشود (که به عنوان معیار ششم مدنظر است). این مدت زمان مشخص، به تمایز این اختلال از ترسهای اجتماعی موقتی و رایج، به خصوص در بین کودکان و در جامعه، کمک میکند.
به هر حال، این معیار مدت زمان باید به عنوان یک راهنمای کلی مورد استفاده قرار گیرد، با در نظر گرفتن درجاتی از انعطاف پذیری. ترس، اضطراب و اجتناب باید تأثیر قابل ملاحظهای بر روال عادی زندگی، عملکرد شغلی یا تحصیلی، و یا فعالیتهای اجتماعی و روابط فرد بگذارد یا باید ناراحتی یا اختلال معنایی قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینههای مهم دیگر عملکرد افراد را ایجاد کند (که به عنوان معیار هفتم مدنظر است).
برای مثال، اگر یک فرد از صحبت کردن در جلوی دیگران میترسد، اما این ترس بر روی عملکرد عادی او در محل کار یا تحصیلات تأثیر چشمگیری نداشته باشد و اگر از آن ناراحتی خاصی نداشته باشد، تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی قابل قبول نخواهد بود. با این حال، اگر فرد به علت نشانههای اضطراب اجتماعی از تعامل با شغل یا تحصیلاتی که واقعاً به آن علاقه دارد، اجتناب کند یا آن را از دست بدهد، معیار هفتم برآورده میشود.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است به طور نادرست جسور و از خود مطمئن یا بیش از حد سلطهپذیر باشند. به ندرت، آنها ممکن است گفتگوها را به صورت بسیار کنترلشده اداره کرده و در صحبتها تردیدی ایجاد نکنند.
نشانههای جسمی نیز ممکن است در رفتارهای غیرکلامی آنها ظاهر شود؛ به عنوان مثال، وضع بدنی خشک، تماس چشمی نادرست یا صحبت با صدای بسیار ملایم و لطیف. این افراد ممکن است خجالتی یا گوشهگیر باشند، در گفتگوها کمتر صراحت داشته باشند و اطلاعات کمی را در مورد خودشان فاش کنند.
ممکن است این افراد تمایل داشته باشند به دنبال شغلها یا فعالیتهایی باشند که نیاز به ارتباط اجتماعی کمتری داشته باشند، اگرچه این مساله تنها برای افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی فقط عملکردی قابل اعمال نیست. ممکن است آنها زمان بیشتری را در خانه سپری کنند و از مشارکت در فعالیتهای اجتماعی کمتری بهرهمند شوند.
ازدواج و تشکیل خانواده ممکن است برای مردان با اختلال اضطراب اجتماعی تأخیر داشته باشد، درحالیکه زنانی که تمایل دارند به خارج از خانه کار کنند، ممکن است زندگی خود را به عنوان خانهدار و مادر گذرانند. خوددرمانی با مواد نیز در این افراد معمول است، به عنوان مثال، ممکن است به مشروبخواری قبل از رفتن به میهمانی روی آورده و از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی خودداری کنند.
در افراد مسن، اختلال اضطراب اجتماعی میتواند نشانههای بیماریهای جسمانی را تشدید کند، مثل افزایش لرزش یا تپش قلب. سرخ شدن نیز میتواند به عنوان یک پاسخ جسمانی مشخص به اختلال اضطراب اجتماعی تلقی شود.
شیوع اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
برآورد شیوع اختلال اضطراب اجتماعی در طی دوازده ماه گذشته برای ایالات متحده تقریباً 7 درصد است. در بسیاری از مناطق جهان، برآورد شیوع این اختلال با استفاده از ابزارهای تشخیصی یکسان در دوره زمانی کمتر از 12 ماه، معمولاً میان 0.5 تا 0.3 درصد جابجا میشود. شیوع این اختلال در مناطق مختلف اروپا به میانگین 2.3 درصد میرسد.
میزان شیوع اختلال اضطراب اجتماعی در دوره ۱۲ ماهه در کودکان و نوجوانان با پیشروی سن افزایش مییابد، در حالی که در افراد مسن متداولاً بین ۲ تا ۵ درصد قرار دارد. در کل جمعیت، شیوع این اختلال در زنان نسبت به مردان بیشتر است، با نسبت احتمال متوسط بین ۱.۵ تا ۲.۲. تفاوت جنسیتی در شیوع این اختلال در نوجوانان بیشتر از جوانان بروز میکند.
میزان شیوع در نمونههای بالینی برای مردان ممکن است برابر یا کمی بیشتر باشد و این اختلافها به نظر میرسد که توسط نقشهای جنسیتی و انتظارات اجتماعی توجیه میشود. همچنین، شیوع این اختلال در اقوام غیراسپانیایی در مقایسه با سفید پوستان کاهش مییابد، در حالی که در سرخپوستان آمریکایی بیشتر است. همچنین، افراد آسیایی، لاتینی، آمریکاییآفریقایی تبار و نژاد آفریقایی-کارائیبی نیز نرخ شیوع پایینتری نسبت به سفیدپوستان غیراسپانیایی دارند.
شکل گیری و روند اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
سن متوسط شروع اختلال اضطراب اجتماعی در ایالات متحده 13 سالگی است و بیشترین تعداد افراد (حدود 75 درصد) در ردهی سنی 8 تا 15 ساله این اختلال را تجربه میکنند. از تحقیقات انجام شده در آمریکا و اروپا نتیجه گرفته شده است که این اختلال اغلب از سابقههای کودکی همچون بازداری یا کمرویی اجتماعی ناشی میشود و ممکن است شروع آن از دوران کودکی اتفاق بیفتد.
شروع اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است پس از تجربه وقایع استرسزا یا خجالتآور رخ دهد، مانند مواجهه با قلدری یا تجربه استفراغ در حین سخنرانی در انظار. همچنین، این شروع ممکن است پنهان و به آرامی اتفاق بیفتد.
اختلال اضطراب اجتماعی در بزرگسالان به ندرت رخ میدهد و احتمالاً بعد از تجربه واقعههای استرسزا یا خجالتآور یا پس از تغییرات زندگی که نیاز به تعامل با نقشهای اجتماعی جدید دارند، ظاهر میشود، مانند ازدواج با شخصی از طبقه اجتماعی متفاوت یا تحصیل در سطح شغلی جدید.
تحقیقات نشان میدهد که این اختلال ممکن است پس از ازدواج با فردی که از قرار ملاقات گذاشتن میترسد، کاهش یابد و در مواقعی مانند پس از طلاق دوباره ظاهر شود. این اختلال به نظر میرسد دارای یک میزان بازگشت نسبتاً بالا در افرادی است که به دنبال مراقبت بالینی میگردند.
نوجوانان، نسبت به کودکان خردسال، تایید میکنند که دارای الگوی گستردهتری از ترس و اجتناب هستند، از جمله ترس از قرار ملاقات. در مقایسه با افراد جوانتر، افراد مسن در سطوح کمتری از اضطراب اجتماعی نشان میدهند. با این حال، در موقعیتهای گستردهتر، جوانترها به طور کلی سطوح بیشتری از اضطراب اجتماعی را در مواقع خاص تجربه میکنند.
انواع مختلفی از اضطراب اجتماعی در افراد سالخورده قابل شناسایی است، از جمله ناتوانی ناشی از کاهش حواس (شنوایی، بینایی) یا شرمندگی ناشی از مواردی مانند لرزش ناشی از نشانه بیماری پارکینسون، اختلالهای ادراری، یا اختلالات شناختی مثل فراموشی نام افراد.
در جامعه، تقریبا 30 درصد افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در یک سال و حدود 50 درصد آنها در چندین سال نخستین نشانههای بهبود را تجربه میکنند. برخی از افراد بدون درمان خاص برای اختلال اضطراب اجتماعی، به مدت چند سال یا بیشتر، با این وضعیت مواجه میشوند.
تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی در افراد سالخورده به دلیل چندین دلیل ممکن است دشوار باشد، از جمله تمرکز بر نشانههای جسمانی، همزمانی با بیماریهای جسمانی، محدودیتها در درک، تغییرات در محیط زیست یا نقشهای اجتماعی که ممکن است اختلال در عملکرد اجتماعی را نامعلوم کنند یا باعث سکوت در مورد شرح ناراحتیهای روانی شوند.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبی اجتماعی، به یک شاخصهی اختلال اضطرابی اشاره دارد که افراد با آن دچار ترس یا اضطراب شدید در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی میشوند. این اختلال به صورت ژنتیکی و همچنین به عوامل محیطی مرتبط با تجربیات زندگی ارتباط دارد. عوامل خطر ممکن است شامل تجربیات منفی در کودکی، مثل تجاوز یا تنهایی اجتماعی، نبود مهارتهای ارتباطی موثر، و یا مداخلههای بدنیکتر با شخصیت یا شخصیتی نشدن باشند.
همچنین، محدودیتهای اجتماعی، مثل عدم شرکت در فعالیتهای گروهی، میتوانند به تقویت این اختلال کمک کنند. پیشآگهی از علائم اولیهی اختلال اضطراب اجتماعی اهمیت دارد تا اقدامات درمانی و پشتیبانی به موقع صورت گیرد و از تأثیرات طولانیمدت این اختلال جلوگیری شود. آگاهی از نشانهها مانند ترس از مواجهه با افراد، پرهیز از مواقع اجتماعی، یا نشانههای فیزیکی مانند تعریق و لرز، میتواند مسیر درمانی را تسهیل کند.
خلق و خویی
ویژگیهای اساسی که افراد را برای اختلال اضطراب اجتماعی آماده میکنند، شامل ویژگیهای بازدارنده رفتاری و ترس از ارزیابی منفی میشوند. این ویژگیها ممکن است از نظر ژنتیکی به افراد ارث رسیده یا نتیجه تجربیات زندگی و محیط پیرامون باشند.
بازداری رفتاری نشان از تمایل به پرهیز از شرکت در مواجهات اجتماعی و نگرانی از نحوه نمایش و ارزیابی خود توسط دیگران دارد. ترس از ارزیابی منفی نیز ممکن است باعث شود که افراد اجتنابی و کمالگرا شوند، تا از موقعیتهای اجتماعی که ممکن است منجر به ارزیابی منفی شوند، دوری کنند.
این صفات اساسی، به عنوان عوامل خطر اصلی در توسعه اختلال اضطراب اجتماعی مطرح میشوند و در درک عمیقتر از پیش آگاهی از آنها، میتوان در مسیرهای مؤثر درمانی و پشتیبانی قرار گرفت.
محیطی
سطح بیشتر بدرفتاری در دوران کودکی یا تجربه مصیبتهای روانی-اجتماعی دیگر، بطور مستقیم به عنوان عامل علیتی در شکلگیری اختلال اضطراب اجتماعی شناخته نمیشود. با این حال، بدرفتاری و تجربه مصیبت در دوران کودکی ممکن است به عنوان عوامل خطری مؤثر در ظهور اختلال اضطراب اجتماعی محسوب شوند.
این ارتباط نه تنها نشان از تأثیرات ناشی از تجربیات کودکی بر تشکیل اختلال اضطراب اجتماعی دارد، بلکه نقش مهمی در شناخت عوامل پیشآگهی این اختلال نیز ایفا میکند. بدین ترتیب، توجه به میزان بدرفتاری یا تجربه مصیبت در دوران کودکی به عنوان عوامل مؤثر در ارتقاء آگاهی و تداوم برنامههای پیشگیری و درمان از اهمیت بسزایی برخوردار است.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی
ویژگیهایی که افراد را نسبت به اختلال اضطراب اجتماعی حساس میسازند، از قبیل بازداری رفتاری، به شدت تحت تأثیر عوامل ژنتیکی قرار دارند. این تأثیر ژنتیکی در یک محیط تعاملی با محیط قرار دارد، به این معنا که کودکانی که از نقاط نظر رفتاری حساسیت بیشتری به دنیای پیرامون خود دارند، بهطور بیشتری به تأثیرات محیطی، مانند الگوبرداری از والدین با اضطراب، واکنش نشان میدهند.
همچنین، اختلال اضطراب اجتماعی دارای عناصر ارثی نیز میباشد (با این حال، ارثی بودن اضطراب خود اختلال، کمتر است). احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در خویشاوندان درجه اول دو تا شش برابر بیشتر است، که این حساسیت به اختلال مستلزم تأثیر متقابل عوامل ژنتیکی خاص این اختلال (مثل ترس از ارزیابی منفی) و عوامل غیر اختصاصی (مثل روان رنجورخویی) میباشد.
موضوعات تشخیصی مرتبط با فرهنگ
علائم اختلال اضطراب اجتماعی در مفهومهای فرهنگی تای جین کیوفوشو (خصوصا در ژاپن و کره) معمولاً از طریق مواجهه با چالشهای ارزیابی اجتماعی و نگرانی از اینکه افراد دیگر را ناراحت کنند، به ویژه با ترس از تجربه هذیانی متفاوت تجلی مییابند.
به عنوان مثال، افراد ممکن است احساس کنند “زل زدن من ممکن است دیگران را ناراحت کند، بنابراین آنها از تعامل با من اجتناب کنند.” این نشانگان ممکن است در فرهنگهای غیرآسیایی نیز دیده شوند. جلوههای دیگر تای جین کیوفوشو شامل ملاکهای اختلال بدشکلی بدن یا اختلال هذیانی باشد.
در مورد وضعیت مهاجران، مشخص شده است که میزان اختلال اضطراب اجتماعی در گروههای مهاجری با سفید پوست لاتینی و غیر لاتینی کمتر است. باید توجه داشت که شیوع اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است با سطوح گزارششده از اضطراب اجتماعی توسط افراد در یک فرهنگ، هماهنگ نداشته باشد؛ به عبارت دیگر، جوامعی که تمایل به جمعگرایی دارند ممکن است از سطوح بالای اضطراب اجتماعی بهرهمند باشند، اما شیوع اختلال اضطراب اجتماعی در آنها کمتر باشد.
موضوعات تشخیصی مرتبط با جنسیت
زنان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی گزارش میدهند که با تعداد بیشتری از ترسهای اجتماعی، افسردگی، دوقطبی و اختلالات اضطرابی روبرو هستند. این زنان معمولاً تجربیاتی متنوع از نگرانیها و ترسهای اجتماعی دارند که میتواند به وضعیتهای مختلف اجتماعی ارتباط داشته باشد.
از سوی دیگر، مردان به طور عمده ترنج میکنند که از قرار ملاقات بترسند و ممکن است با اختلال نافرمانی و لجبازی که با اختلال سلوک مرتبط است، روبرو شوند. آنها ممکن است برای تسکین نشانههای این اختلال از مصرف الکل و داروهای غیر مجاز استفاده کنند.
همچنین، “نشانگان مثانه خجالتی” که در آن مردان از ناحیه مثانه وابسته به وضعیتهای اجتماعی، نشانههای ناراحتکننده را تجربه میکنند، به عنوان یک جنبه شایع و مشخص از اختلال اضطراب اجتماعی در این گروه از افراد تلقی میشود.
پیامدهای کارکردی اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی بر ارتباط با عوامل مختلفی از جمله ترک تحصیل، کاهش سلامتی، استخدام، بازدهی شغلی، جایگاه اجتماعی-اقتصادی و کیفیت زندگی تأثیر میگذارد. این اختلال نه تنها با وضعیت تأهل و تعداد فرزندان، بلکه با مسائل اجتماعی مرتبط با افراد میتواند ارتباط داشته باشد؛ بهعنوان مثال، متأهل نبودن یا مطلقه بودن بهویژه در مردان.
در افراد سالخورده، احتمال وجود مشکلات در انجام وظایف مراقبتی و فعالیتهای داوطلبانه نیز وجود دارد. از دیدگاه زمان آزاد، اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است از شرکت در فعالیتهای تفریحی و اوقات فراغت جلوگیری کند. با اینکه ناراحتیها و مشکلات اجتماعی مرتبط با اختلال اضطراب اجتماعی گسترده هستند، اما تنها نصف افراد مبتلا به این اختلال در کشورهای غربی تا به امروز بهدنبال درمان گشتهاند و بسیاری از آنان تا 15 تا 20 سال پس از تجربه نشانهها، به دنبال درمان میگردند. فقدان شغل نیز بهعنوان یک پیشبین قوی برای پیشروی اختلال اضطراب اجتماعی مطرح میشود.
تشخیص افتراقی اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
تشخیص افتراقی اختلال اضطراب اجتماعی، به معنای تمیز دادن این اختلال از سایر اختلالات روانی با نشانهها و ویژگیهای مشخص، یک چالش حیاتی در حوزه تشخیص و درمان این حالت است. یکی از ویژگیهای اساسی این اختلال، ترس یا اضطراب شدید در مواقع اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی از طرف دیگران است.
در حین که فوبی اجتماعی شایع است، تفاوتها و تشخیص آن از دیگر اختلالات نیاز به بررسی چندین عامل دارد. افراد مبتلا به این اختلال، ترس شدید از وضعیتهای اجتماعی را تجربه میکنند که با آنان ارتباط دارند. برای تشخیص افتراقی، حداقل باید شش ماه به مدت قابل توجهی ترس یا اضطراب اجتماعی وجود داشته باشد.
ملاحظه و بررسی واکنشها و رفتارهای افراد در مواقع اجتماعی و ارتباط با دیگران، همچنین بررسی اثرات این اختلال بر عملکرد روزمره فرد، میتواند در تشخیص افتراقی اختلال اضطراب اجتماعی بسیار کمککننده باشد.
کم رویی هنجاری
کم رویی، به معنای اجتناب از فعالیتهای اجتماعی یا خموشی در برخورد با دیگران، یک ویژگی شخصیتی است که در اجتماعات مختلف رایج میباشد و در برخی جوامع به عنوان یک صفت مثبت شناخته میشود. با این حال، زمانی که این کم رویی به حدی برخوردار است که تأثیرات منفی قابل توجهی بر عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر زمینههای مهم زندگی داشته باشد، امکان وجود اختلال اضطراب اجتماعی وجود دارد.
افرادی که در این ارتباط ممکن است به ندرت از خود به عنوان افراد “کم رو” یا خجالتی نام ببرند، ممکن است نشانههای ملاکی اختلال اضطراب اجتماعی را نشان دهند. برخلاف بیشتر افراد کم رو، اقلیت کمی تنها (حدود 12 درصد) از افراد در ایالات متحده نشانههای معیاری اختلال اضطراب اجتماعی را برآورده میکنند، که در این صورت تشخیص این اختلال ضروری است.
آگورافوبی
افراد مبتلا به آگورافوبی ممکن است در برخورد با موقعیتهای اجتماعی احساس ترس و اضطراب کنند و بنابراین این موقعیتها را اجتناب کنند، بهعنوان مثال، از شرکت در فعالیتهایی مانند رفتن به سینما خودداری کنند. این اجتناب معمولاً به دلیل ترس از ممکن بودن گریز دشوار یا نبودن کمک در مواجهه با نشانههای ناتوانکننده یا حتی حمله وحشتآور اتفاق میافتد. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به آگورافوبی میترسند که در شرایط اجتماعی مشخصی قرار گرفته و در صورت وقوع مشکل، بهراحتی نتوانند از محل خود خارج شوند.
البته، این ترس و اجتناب از ویژگیهای اختلال اضطراب اجتماعی نمیباشد، زیرا افراد مبتلا به این اختلال نیز از بررسی دقیق و توجه بیش از حد به نظرات دیگران ترس دارند. بنابراین، ممکن است این دو اختلال با اختلافات ویژهای در نحوه بروز و نحوه مدیریت ترس و اضطراب همراه باشند.
اختلال وحشتزدگی
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است با حملات وحشتزدگی مواجه شوند؛ اما تفاوت اصلی اینجاست که نگرانی اصلی آنها به ترس از ارزیابی منفی از سوی دیگران مرتبط است. به عبارت دیگر، در هنگام حمله وحشتزدگی، افراد به طور عمده در مورد خودشان نگرانی دارند و این حملات بهصورت غیرمنتظره و ناگهانی ایجاد میشوند.
این در مقابل اختلال وحشتزدگی، که در آن نگرانی اصلی به موضوع خاص یا علل معین حمله وحشتزدگی متمرکز است، متفاوت است. بنابراین، علاوه بر تفاوت در محور نگرانی، هر اختلال دارای ویژگیها و الگوهای دیگری نیز میباشد که با توجه به نیازها و خلقیات فردی، تشخیص تفاوت میان این دو حالت میسر میشود.
اختلال اضطراب فراگیر
نگرانیهای اجتماعی در اختلال اضطراب فراگیر به شدت پررنگ وجود دارد، اما این نگرانیها در اغلب موارد بیشتر به جوانب روابط فعلی تا ترس از ارزیابی منفی توسط دیگران مرتبط هستند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، به ویژه کودکان، ممکن است در مورد کیفیت عملکرد اجتماعی خود به طرز غیر معمولی نگران باشند.
اما جالب است که این نگرانیها به ویژه در زمانها و شرایطی که فرد تحت ارزیابی دیگران قرار نمیگیرد، همچنان حاصل میشود و با عدم توجه دیگران به عملکرد اجتماعی فرد مرتبط میشود. این تفاوت در محور نگرانی، یکی از ویژگیهای متمایز کننده اختلال اضطراب فراگیر است که بر تفاوتها در نحوه تجربه نگرانی اجتماعی افراد تأکید میکند.
اختلال اضطراب جدایی
افراد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی ممکن است از ورود به موقعیتهای اجتماعی (از جمله اجتناب از حضور در مدرسه) که علت آن نگرانی از جدا شدن از افراد دلبسته یا در مورد کودکان، نگرانی از نیاز به حضور والد در زمانهایی که با سطح رشد مناسب نمیشود، اجتناب کنند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی عمدتاً در محیطهای اجتماعی، هنگام حضور افراد معنیدار یا در خانه، حالت آرامش را تجربه میکنند.
در مقابل، افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی زمانی که در موقعیتهای اجتماعی قرار میگیرند یا در حضور افراد دلبسته، با ناراحتی مواجه میشوند. این تفاوت در نحوه واکنش به موقعیتهای اجتماعی بین این دو اختلال، بر تفاوت در علائم و تجربیات روانی تأکید میکند.
فوبی های خاص
افراد مبتلا به فوبیهای خاص ممکن است از شرمندگی یا تحقیر به دلیل وقوع واقعههای خاص (مانند غش کردن در حین افت فشار خون) بترسند، اما به طور کلی، این نگرانیها تا مواقع خاصی محدود میشوند و آنها به طور عمومی در موقعیتهای اجتماعی دیگر از ترس از ارزیابی منفی را تجربه نمیکنند.
لالی انتخابی
افراد مبتلا به لالی انتخابی ممکن است به دلیل ترس از ارزیابی منفی، در تعاملات کلامی دچار مشکل شوند و نتوانند به طور طبیعی صحبت کنند. با این حال، در موقعیتهای اجتماعی که نیاز به صحبت کردن نیست، مانند بازیهای غیرکلامی، این افراد از ترس از ارزیابی منفی آزاد هستند و مشکلات کمتری را تجربه میکنند.
افسردگی اساسی
افسردگی اساسی ممکن است به دلیل احساس ناراحتی یا عدم اراده به خود احترامی، در مورد ارزیابی منفی از سوی دیگران نگران باشد. این افراد ممکن است احساس کنند که بد هستند یا ارزش کمی دارند و نتوانند توقع دوستی یا قبولی از دیگران داشته باشند.
در مقابل، افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به دلیل نگرانی از نظر دیگران در مورد رفتارها یا نشانههای جسمانی خاص، از احتمال ارزیابی منفی نسبت به خود میترسند. این اضطراب معمولاً با ترس از نقد و رد شدن از جامعه همراه است.
اختلال بدشکلی بدن
افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن دلمشغول به یک یا چند نقص یا عیب در ظاهر جسمانی خود هستند که برای دیگران قابل مشاهده نیستند یا جزئی به نظر می رسند. این دلمشغولی به واسطه اضطراب و اجتناب اجتماعی افراد مشخص میشود.
در واقع، آنها از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی خودداری میکنند و این ممکن است به تداوم استرسها و اضطرابها منجر شود. در مواردی که ترسها و اجتناب اجتماعی تنها به عنوان نتیجهٔ عقاید فرد درباره ظاهر خود ایجاد شده باشند، تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است موجه نباشد.
اختلال هذیانی
افراد مبتلا به اختلال هذیانی ممکن است در ارتباط با موضوع های هذیانی متمرکز شده و توهماتی داشته باشند که عجیب و غریب نباشند، و این توهمات معمولاً به تجربیات مربوط به رنجاندن یا بر طرد شدن از جانب دیگران مرتبط میشوند.
میزان بینش نسبت به عقاید مربوط به موقعیتهای اجتماعی در افراد مبتلا به اختلال هذیانی میتواند متفاوت باشد، اما بسیاری از آنها از این درک میکنند که عقاید هذیانی آنها با واقعیت و تهدیدات واقعی از سوی موقعیتهای اجتماعی، منطبق نیستند.
اختلال طیف اوتیسم
اختلال اضطراب اجتماعی و کاستیهای ارتباط اجتماعی معمولاً به عنوان علائم اختلال طیف اوتیسم شناخته میشوند. در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، عمدتاً توانایی برقراری روابط اجتماعی و ارتباطات مناسب با دیگران را دارند، اگرچه در زمانی که برای اولین بار با همسالان یا بزرگسالان غریبه تعامل میکنند، ممکن است احساس کنند که در این زمینهها دچار کاستی یا اختلال هستند.
اختلالات شخصیت
اختلال اضطراب اجتماعی، با شروع فراوانی در دوران کودکی و ادامه آن تا بزرگسالی، به نظر میرسد که شباهتهایی با اختلال شخصیتی دوری جو دارد. این همپوشی بیشترین تداخل خود را با الگوی اجتناب گسترده افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری جو نشان میدهد.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری جو، الگوی اجتناب و انحراف از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی را به شدت تجربه میکنند که گستردهتر از افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی است. با این حال، مهمترین تفاوت این است که اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً همزمان تر از اختلال شخصیت دوری جو ایجاد میشود، در حالی که اختلال شخصیت دوری جو با اختلالات اضطرابی دیگر همزمانتر است.
اختلالات روانی دیگر
ترسها و نگرانیهای اجتماعی ممکن است به عنوان یک جنبه از اسکیزوفرنی ظاهر شوند، اما به طور کلی دیگر نشانههای روانپریشی نیز برای تشخیص این اختلال معمولاً مشاهده میشوند. در افراد مبتلا به اختلال خوردن، مهم است که قبل از تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی، بررسی شود که آیا ترس از ارزیابی منفی مرتبط با نشانهها یا رفتارهای اختلال خوردن، مانند پاکسازی و استفراغ، تنها عامل اضطراب است یا خیر.
همچنین، اگرچه اختلال وسواس فکری-عملی ممکن است با اضطراب اجتماعی ارتباط داشته باشد، اما تشخیص اضافی اختلال اضطراب اجتماعی فقط زمانی مناسب است که ترس و اجتناب اجتماعی به عنوان یک عامل مستقل از موارد وسواسی فکری و عملی نشان دهند.
بیماری های جسمانی دیگر
بیماریهای جسمانی میتوانند علائمی را ایجاد کنند که ممکن است برای فرد خود یا دیگران خجالتآور باشند، به عنوان مثال، در بیماری پارکینسون لرزشها. زمانی که ترس از ارزیابی منفی به دلیل بیماریهای جسمانی فراتر از حد معمول باشد، لازم است در نظر گرفته شود که این ترس ممکن است ناشی از اختلال اضطراب اجتماعی باشد.
این اختلال به ویژه در مواقعی که نقصها یا علائم بیماری واضح و قابل مشاهدهاند، میتواند باعث ایجاد نگرانیها و ترسهای اجتماعی شدیدتری شود. تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی میتواند در این موارد برای درک بهتر و مدیریت مناسب تر این نگرانیها و ترسها تاثیرگذار باشد.
اختلال لجبازی و نافرمانی
امتناع از صحبت کردن به دلیل نافرمانی از افرادی که قدرت و اختیارات بالاتری دارند، باید از ناتوانی در صحبت کردن به دلیل ترس از ارزیابی منفی متمایز گردد. در واقع، این دو موضوع از یکدیگر جداست و باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
امتناع از صحبت به عنوان یک اظهار نافرمانی ممکن است نتیجه تصمیمات سیاسی یا اجتماعی باشد، در حالی که ناتوانی در صحبت کردن ممکن است ناشی از ترس فرد از ارزیابی منفی و نقدهای احتمالی باشد. این تفاوت مهمی است که نیاز به تدابیر متفاوت در مدیریت و حل آن دارد.
همزمانی اختلالات
اختلال اضطراب اجتماعی به عنوان یک مشکل روانی، اغلب با سایر اختلالات اضطرابی، افسردگی اساسی، و اعتیاد به مواد همزمان است. شروع این اختلال، به جز در حالتهای خاصی مانند فوبی خاص و اختلال اضطراب جدایی، عمدتاً قبل از اظهارنامه اختلالات دیگر رخ میدهد. انزوای اجتماعی مداوم در دوران اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است باعث ایجاد اختلال افسردگی اساسی شود. این همزمانی با افسردگی در افراد سالخورده نیز به نسبت بالاست.
افراد ممکن است به عنوان راهکاری برای کنترل ترسهای اجتماعی، به مصرف مواد روی آورند. با این حال، نشانههای مسمومیت یا ترک مواد، مانند لرزش، نیز ممکن است از جمله علائم ترس اجتماعی باشند. این اختلال اغلب همراه با اختلال دوقطبی و اختلال بدشکلی بدن است؛ به عنوان مثال، فرد ممکن است علاوه بر اختلال اضطراب اجتماعی به دلیل ترس شدید از نظر رساندن به کودکی کودکانه، در مورد جزئیات ظاهری خود نیز اختلال بدشکلی بدن داشته باشد. این نوع اختلال اغلب با اختلال شخصیت دوریجو همزمان است. در کودکان، همزمانی این اختلال با اوتیسم پرکارکرد و لالی گزینشی نیز اتفاق میافتد.
درمان اختلال اضطراب اجتماعی
درمان اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبی اجتماعی به شیوهها و مداخلات متنوعی اشاره دارد که به هدف کاهش افکار، احساسات و رفتارهای مرتبط با ترس از مواجهه با موقعیتهای اجتماعی متوقف کردند. این درمانها معمولاً شامل رویکردهای روانشناختی، درمانهای رفتاری، و داروها میشوند. در زیر توضیحاتی درباره این درمانها آورده شده است:
رویکردهای روانشناختی
ترکیبی یا شناختی-رفتاری: این رویکرد متمرکز بر شناخت (افکار و باورها) و رفتارهای ناپسند متصل به ترس از مواجهه اجتماعی است. افراد با کمک توسعه مهارتهای جدید و بازنگری نگرشها به مواقع اجتماعی، سعی در تغییر الگوهای فکری و رفتاری خود میکنند.
درمانهای رفتاری
آموزش مهارتهای اجتماعی: این درمان به افراد کمک میکند تا مهارتهای لازم برای برقراری ارتباط اجتماعی را یاد بگیرند. این شامل تقویت مهارتهای گفتاری، گوش دادن، نگاه مستقیم کردن، و مدیریت استرس اجتماعی است.
تعریف اهداف قابل دستیابی: تعیین اهداف محدود، قابل اندازهگیری و قابل دستیابی در مواجهه با ترسهای اجتماعی کمک میکند. افراد با تجربه موفقیت در مواقع کمترین استرس، اعتماد به نفس خود را افزایش میدهند.
درمان دارویی
مصرف داروهای ضد اضطرابی یا آنتیدپرسانت: در برخی موارد، مصرف داروها ممکن است به عنوان تکمیلی به روشهای مذکور مورد استفاده قرار گیرد. این داروها معمولاً تحت نظر پزشک تجویز میشوند و تأثیرات آنها به کنترل افکار و احساسات منفی مرتبط با اجتماع میپردازد.
ترکیب درمانها
برخورد هولیستیک: در برخی موارد، استفاده از ترکیب مختلف درمانها موثرتر از استفاده از یک روش به تنهایی است. ترکیب درمانهای روانشناختی با درمانهای رفتاری یا دارویی میتواند به بهبود سریعتر و کاملتر وضعیت بیمار کمک کند.
مهم است که هر درمانی با توجه به نیازها و شرایط فردی بیمار انتخاب شود و این انتخابها توسط یک تیم حرفهای از متخصصین، از جمله روانشناسان و پزشکان، نظارت شود.
نتیجه گیری
اختلال اضطراب اجتماعی، یا فوبی اجتماعی، یک واقعیت پیچیده و تأثیرگذار در زندگی فردی است که به تدریج میتواند به مشکلات روانی و اجتماعی بزرگی منجر شود. این اختلال، فرد را از ترس از ارتباطات اجتماعی و نقد دیگران عاجز میکند و میتواند به کاهش کیفیت زندگی، محدودیتهای شغلی، و از بین رفتن فرصتهای اجتماعی منجر شود.
اختلال اضطراب اجتماعی به یک نیاز فوری به توجه حرفهای و درمانی اشاره دارد. درمان این اختلال شامل رویکردهای متعددی از جمله درمانهای روانشناختی و رفتاری، ترکیب مهارتآموزیها، و در موارد لازم، مصرف داروها میشود. برنامه درمانی باید به شدت فردی و شخصیسازی شود تا با نیازها و ویژگیهای خاص هر فرد سازگار باشد.
در کنار درمان، حمایت اجتماعی و خانوادگی نقش بسزایی در بهبود وضعیت افراد مبتلا به این اختلال دارد. فرآیند درمان باید بهگونهای باشد که فرد قادر به مواجهه با ترسهای اجتماعی خود شده و مهارتهای ارتباطی و اجتماعی خود را تقویت کند.
اگرچه درمان اختلال اضطراب اجتماعی زمانبر است و نیاز به صبر و پیگیری دارد، اما با پشتیبانی مناسب و تعهد به فرآیند درمانی، افراد مبتلا به این اختلال میتوانند تغییرات قابل توجهی در زندگی خود ایجاد کرده و به یک زندگی اجتماعی سالمتر و رضایتبخشتر دست پیدا کنند.