معرفی اختلال شخصیت پارانویید، علائم و درمان از دیدگاه روانشناسی

در این قسمت از پایگاه دانش برنا اندیشان تصمیم داریم تا در رابطه با یکی از موضوعات مهم و ویژه روانشناسی با عنوان معرفی اختلال شخصیت پارانویید، علائم و درمان از دیدگاه روانشناسی با شما علاقه مندان به مطالب روانشناسی و درمان اختلالات شخصیت گفتگو کنیم.

معرفی اختلال شخصیت پارانویید، علائم و درمان از دیدگاه روانشناسی

در مقاله معرفی اختلال شخصیت پارانویید، علائم و درمان از دیدگاه روانشناسی اختلال شخصیت پارانویید مورد بررسی قرار گرفته و سپس به راهکارهای درمانی خواهیم پرداخت،پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

اختلال شخصیت پارانوئید

اختلال شخصیت پارانوئید در دسته‌ی اختلالات شخصیت کلاستر A جای می‌گیرد. شخصیت پارانویید با فکر کردن بیش از حد درباره زندگی دیگران، کم کم نسبت به آن‌ها بدگمان می‌شود. اگر این حالت در فرد شدیدتر شود، به تئوری‌های توطئه علیه خود اعتقاد پیدا می‌کند و احساس می‌کند که دیگران قصد آسیب رساندن به او را دارند، بنابراین کم‌کم از ارتباط با دیگران خودداری می‌کند و به انزوا روی می‌آورد. داشتن سطح معقولی از بدگمانی طبیعی به نظر می‌رسد منظور از اختلال بدگمانی یا پارانوئید حالت شدید و اغراق‌آمیز احساس بدگمانی در فرد است. حال به معرفی اختلال شخصیت پارانویید، علائم و درمان از دیدگاه روانشناسی خواهیم پرداخت.

ویژگی اختلال شخصیت پارانوئید ، شکاک‌ بودن و بی‌ اعتمادی به دیگران است و به شکلی غیرموجه کارهای دیگران را که گویا به قصد تحقیر یا تهدید بیمار انجام شده است، تفسیر می‌کنند. این اختلال از اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در زمینه‌های مختلفی خودش را نشان می‌ دهد. افراد مبتلا به این اختلال تقریباً همیشه منتظرند که دیگران به طریقی آن‌ها را استثمار کنند یا به آن‌ها ضرر برسانند.

در کلیپ زیر به صورت کامل با نشانه های اختلال شخصیت پارانویید آشنا خواهید شد.

این بیماران درواقع احساسات خودشان را برون‌ سازی می‌کنند و تکانه‌ها و افکارشان را که برای خودشان نامقبول است، به دیگران نسبت می‌ دهند. افکار منتسب به خود و خطاهای ادراکی‌ای که قابل دفاع منطقی است، در این بیماران رایج است. بیماران مبتلا به این اختلال ، حالت عاطفی محدودی دارند و به نظر می‌رسد فاقد هر احساس و هیجانی هستند. آن‌ها از اینکه با استدلال و عینی می‌اندیشند، به خود می‌ بالند ، حال آنکه چنین نیست. اینها آدم‌ های گرمی نیستند و قدرت و منزلت افراد آنها را تحت‌ تأثیر قرار می‌ دهد و به آن دقیقاً توجه دارند و اگر کسی را ضعیف و بیمار بیابند یا ببینند اختلال یا نقصی در وضع و حالش وجود دارد، به او با دیدۀ تحقیر می‌ نگرند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً در پذیرش و اعتراف به احساسات منفی خود در قبال دیگران ناتوان هستند، اما به‌ طورکلی، ارتباط خود را با واقعیت از دست نمی‌ دهند. ترس از مورد سوء استفاده یا خیانت قرارگرفتن در آنها باعث می‌شود که حتی اگر درستی و قابل اعتماد بودن دیگران به آنها ثابت شود، باز به آنها اعتماد نکنند. این افراد اغلب برداشت نادرستی از گفتار و رفتار معمولی و بدون غرض دیگران دارند و حتی نوعی خشم و رنجیدگی بی‌ اساس را در خود پرورش می‌ دهند و مدت‌ های مدید آن را درونشان نگه می‌ دارند.
یکی از معیارهای مهم و تعیین‌ کننده اختلال شخصیت پارانوئید « مظنون ‌بودن ، بدون دلیل کافی برای اثبات این موضوع که دیگران در حال بهره‌ برداری ، آزاردادن یا فریب‌ دادن او هستند».

علائم اختلال شخصیت پارانوئید

• دچار بدبینی و بی‌اعتمادی بدون دلیل منطقی هستند
• در روابط میان‌فردی به ویژه با خانواده و همسر ناتوان هستند
• در روابط زناشویی بدون هیچ دلیل منطقی همسرشان را خائن می‌دانند
• از گفتار دیگران سو برداشت می‌کنند و گفته‌های معمولی دیگران را به درستی درک نمی‌کنند
• همیشه حق را به خود می‌دهند و اشتباهات خود در برابر دیگران را نمی‌پذیرند
• زودخشم، خودرای و ستیزه‌جو هستند
• ناآرام، بی‌قرار و مضطرب هستند.

پیشنهاد ویژه : کارگاه سوء ظن و بدبینی در زندگی زناشویی

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت پارانوئید یا PDD

در DSM 5 نشانه‌ها و معیارهای تشخیص اختلال شخصیت پارانویید یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با خواندن نشانه‌ها نمی‌توانید به تشخیص درستی از این‌که فرد دچار چه اختلالی است برسید. از آن‌جایی که بسیاری از اختلالات روان‌شناختی نشانه‌های همانند یا نزدیک به هم دارند، فرآیند تشخیص و درمان اختلالات روانی تنها از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.

A:  بی‌اعتمادی فراگیر و بدبینی به دیگران به گونه‌ای که انگیزه‌ها و نیت دیگران را بدخواهانه برداشت می‌کند. این بدبینی و بی‌اعتمادی از سال‌های پایانی نوجوانی و پیش از بزرگسالی آغاز شده است و در شرایط گوناگون دیده می‌شود که ۴ (یا بیش‌تر) از گزینه‌های زیر آن را نشان می‌دهند.

۱- فرد فکر می‌کند که دیگران از او سو استفاده می‌کنند، فریبش می‌دهند یا به او آسیب می‌زنند بدون آن‌که دلیلی برای این ادعا داشته باشد.

۲- ذهن و فکرش همیشه مشغول شک و تردیدهای غیرمنطقی درباره‌ی قابل اعتماد بودن و وفاداری دوستان و همکاران به خودش است.

۳- تمایل ندارد که با دیگران درد و دل کند چون می‌ترسد چیزهایی که با آن‌ها در میان می‌گذارد با بدجنسی ضد او به کار برده شود.

۴- گفته‌های مهربانانه و بدون منظور دیگران و رویدادهای کاملا خنثی را گفته‌ها یا رویدادهای تحقیرآمیز و تهدیدآمیز برداشت می‌کند.

۵- همیشه کینه‌ای است. توهین‌ها، جریحه‌دار شدن احساسات و انتقادهای دیگران از خودش را نمی‌بخشد.

۶- به تهدیدها و حمله‌هایی ضد شخصیت و آبرویش پی می‌برد که برای دیگران مشخص و آشکار نیست و به سرعت با پرخاشگری یا حمله‌ی متقابل به آن‌ها واکنش نشان می‌دهد.

۷- پیاپی و بدون هیچ توجیه منطقی به وفاداری نامزد یا همسرش شک می‌کند.

B: این بی‌اعتمادی و بدبینی با یک اختلال روانی دیگر یا یک بیماری جسمانی بهتر توجیه نشود. برای نمونه در طول اسکیزوفرنی، یکی از اختلالات افسردگی عمده به همراه خصوصیات سایکوتیک، اختلالات دوقطبی و… این بی‌اعتمادی رخ ندهد.

علت بروز اختلال شخصیت پارانوئید 
در سبب شناسی این اختلال دو علت کلی مطرح است: علل فیزیولوژیکی و علل روانی.

در علل فیزیولوژیکی سه علت اساسی ژنتیک، هورمون‌ها و پیک‌های عصبی مطرح می‌شوند. مهم‌ترین پیک‌های عصبی، دوپامین و سروتونین هستند که باعث کاهش نشخوارهای ذهنی می‌شوند و شاید این فرضیه مطرح باشد که چون افراد پارانوئید نشخوارهای ذهنی زیادی دارند، پس شاید این دو پیک عصبی در اعصاب آن‌ها کمتر از حالت طبیعی باشد.
در سبب شناسی روانی، دو دیدگاه‌ روانکاوی و تربیتی مطرح است:   
به اعتقاد فروید، پارانوئید نتیجه مکانیسم‌های روان انسان در برابر خواسته‌های هم‌ جنس‌خواهانه است. در واقع افراد هم جنس‌گرا برای مبارزه با این میل خود به هم‌جنس‌شان، موضع مخالف و مقابل احساس خود را نسبت به هم‌جنس انتخاب می‌کنند. یعنی جمله “من او را دوست دارم” تبدیل به جمله “من از او متنفرم”، می‌شود. سپس براساس مکانیزم دفاعی فرافکنی، به جمله “او از من متنفر است”، تبدیل می‌گردد و نهایتا به این جمله می‌رسد که “او مرا آزار می‌دهد”، و این‌جاست که تفکر پارانوئیدی شکل می‌گیرد. البته این نظریه امروزه رد شده است و پایه و اساس علمی ندارد.

در نظریه تربیتی، علت به وجود آمدن این اختلال، تربیت بیش کنترل شده و تحقیرکننده والدین و گاهی همراه با سو‌ء استفاده تنبیه می‌باشد.

دو علت عمده تنبیه شدن زیاد این کودکان توسط والدین عبارتند از: ‌

1- به علت فاش کردن اسرار خانواده، والدین کودکان را تنبیه می‌کنند. این مساله باعث می‌شود که کودکان پس از آن، از بازگو کردن مطالب خود  اجتناب کنند و خود نیز به افرادی پرخاشگر و عصبی و بیش کنترل کننده تبدیل ‌شوند.

2- دلیل دوم تنبیه شدن این کودکان از جانب والدین، وابستگی‌ آن‌ها به والدین است. در واقع والدین این کودکان می‌خواهند که استقلال را در فرزندانشان ایجاد کنند و مانع وابستگی کودک به خود شوند. لیکن روش نامناسب تنبیه و طرد کردن را انتخاب می‌کنند که باعث می‌شود کودکان آن‌ها افرادی سرد و دوری‌ گزین شوند.

این والدین، کودکان خود را “بزرگسالان کوچک” می‌دانند که باید همه چیز را بدانند و رعایت کنند. این کودکان ممکن است برای اعتماد کردن و کمک گرفتن ازدیگران و حتی گریه کردن، از جانب والدین خود تنبیه شوند. بسیاری از مواقع برای کارهای نکرده عذرخواهی می‌کنند و به قول معروف تمام کاسه کوزه‌ها بر سر آن‌ها می‌شکند. این کودکان «بیش تعمیم دهی» را، که یک خطای ذهنی است، از والدین و خانواده خود می‌آموزند. یعنی مثلا اگر روزی شخصی به آن‌ها خیانت و بی‌احترامی و … کرده است، اعتماد خود را نسبت به افراد دیگر نیز از دست می‌دهند و شروع به تعمیم دادن می‌کنند.

یکی دیگر از نظریه‌ها در مورد این افراد این است که «اعتماد بنیادین»، که باید در سال اول زندگی در انسان‌ها شکل بگیرد، در این افراد شکل نگرفته و تبدیل به بی‌اعتمادی شده است. علت اصلی این مساله ناتوانی مادر در مراقبت صحیح و همراه با محبت‌ در دوران نوزادی و طفولیت است. در واقع زمانی که مادر نسبت به نیازهای کودک خود به اندازه کافی حساس و همیشه در دسترس نباشد، بذر بی‌اعتمادی در خاک حاصلخیز روان کودک کاشته می‌شود و زمینه را برای اختلال شخصیت پارانوئید فراهم می‌کند.

از طرفی این کودکان برای داشتن استقلال، تقویت و تشویق می‌شوند و این مساله باعث باقی ماندن این خصوصیات در آن‌ها می‌شود و شاید یک دلیل این‌که آن‌ها در بزرگسالی افرادی با صلاحیت و شایسته می‌شوند، همین عامل باشد. این افراد در برابر الکل و موادی که مانند کوکائین و آمفتامین، به آن‌ها احساس کنترل و قدرت می‌دهد، آسیب پذیرند.

میزان شیوع و همه‌گیر شناسی

میزان شیوع این اختلال در بیماران روانپزشکی دو تا ده درصد و در جمعیت عمومی  5/0 تا 5/2 درصد است. افراد مبتلا به این اختلال ندرتاْ خود به دنبال معالجه می‌روند. آن‌ها زمانی‌ که توسط همسر یا کارفرما برای درمان معرفی می‌شوند، قادر به جمع وجور کردن خود هستند.

از آن‌جایی که این اختلال در بستگان بیماران اسکیزوفرنیک بیشتر از گروه کنترل مشاهده می‌گردد، تصور می‌شود رابطه‌ای میان آن دو وجود داشته باشد. در واقع افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید و اختلال اسکیزوفرنیک ساختار ژنتیکی مشابهی دارند. این اختلال در مردها بیشتر از زن‌ها دیده می‌شود و در میان گروه‌های اقلیت، مهاجران و ناشنوایان شایع‌تر از جمعیت کلی است.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب خودشان به دنبال معالجه نیستند زیرا اعتقاد دارند مشکل یا بیماری خاصی ندارند. بی اعتمادی دیگران که در افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بارز می باشد، برای روان شناسان یک چالش محسوب می شود، زیرا اعتماد یک عامل مهم برای روان درمانی و مشاوره است در حالی که این افراد به روان شناس خود اعتماد نمی کنند. در نتیجه، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید از برنامه درمانی خود پیروی نمی کنند و حتی ممکن است انگیزه های درمانگر را زیر سوال ببرند.

داروها

داروها معمولاً برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید استفاده نمی شود.

با این حال اگر علائم شما شدید باشد، یا یک مشکل روانی مرتبط مانند اضطراب یا افسردگی داشته باشید، ممکن است پزشک داروهایی مانند ضد اضطراب، ضد افسردگی یا داروهای ضد جنون تجویز کند.

روان درمانی

اگر شما مایل به پذیرش درمان باشید، گفت و گو درمانی یا روان درمانی می تواند مفید باشد.

رفتار درمانی شناختی (CBT)، نوعی از درمان روان درمانی است که به شما کمک می کند تا افکار و احساسات منفی خود را درک کرده و آن ها را رفتارهای مثبت جایگزین کنید.

رفتار درمانی شناختی، معمولاً برای درمان طیف گسترده ای از اختلالات از جمله هراس، اعتیاد، افسردگی و اضطراب استفاده می شود. رفتار درمانی شناختی به طور کلی کوتاه مدت است و بیشتر برای مقابله با یک مشکل بسیار خاص صورت می گیرد. در طول دوره درمان، شما یاد می گیرید چگونه الگو های فکری مخرب یا مزاحم را که تأثیر منفی بر رفتار شما دارند را شناسایی کرده و آن ها را تغییر دهید.

رفتار درمانی شناختی، برای درمان اختلال پارنوئیدی به شما کمک می کند تا:

• یاد بگیرید چگونه با اختلال خود روبرو شوید
• به کاهش احساس پارانویا و علائم آن کمک کنید
• چگونه در موقعیت های اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار کنید

داروها همچنین می توانند برای درمان اختلال مفید باشند، به خصوص اگر شرایط مرتبط دیگری مانند افسردگی یا اختلال اضطراب داشته باشد.

داروها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

بنزودیازپین ها
ضد جنون ها
داروهای ضد افسردگی
ترکیب دارو با روان درمانی می تواند بسیار موفق باشد.

معرفی یار مهربان

کتاب غلبه بر پارانویا و افکار بدبینانه

نویسنده: دنیل فریمن، جیسون فریمن

ترجمه: ملک دخت قاسمی نیک منش

تهیه و تنظیم: میترا نمازی

کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

نوشته قبلی

اختلال خود بیمار انگاری یا هیپوکندریا چیست؟ از علائم تا درمان

نوشته بعدی

اختلال مسخ شخصیت چیست؟ علائم، علت و درمان به صورت کامل