برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
شاید شما هم با اصطلاح عقده روانی آشنا باشید و شنیده باشید که وقتی فردی از گره های روحی و روانی رنج می برد را به چنین نامی خطاب می کنند و در اصطلاح به او یک فرد عقده ای می گویند. لازم به ذکر است که افراد عقده ای هم به خود و هم به دیگران آسیب روانی وارد می کنند.
به این صورت که زندگی روانی دیگران را هم با چالش های فراوانی روبرو می کنند. به یاد داشته باشید که این واژه بار سنگینی را با خود به همراه دارد. همچنین باید اشاره شود که عقده های روانی رابطه زیادی با حقیقت وجودی انسان دارند و اگر بتوانیم جنبه های مختلف آنها را مورد بررسی قرار دهیم می توانیم ظرفیت های روانی بشر را با تمام اوج و فرودهایش مورد بررسی قرار دهیم.
زیرا دنیای درونی انسان ها مانند یک جزیره گنج است و دارای پیچ و خم های فراوانی می باشد و با چشم اندازی مهلک و موانع زیاد بر روی انسان تاثیر می گذارد. به همین دلیل اغلب انسان ها از خودشناسی که به آنها کمک می کند تا بتوانند از موانع مختلف زندگی شان عبور کنند فراری هستند.
این در صورتی است که اگر افراد بتوانند به خودشناسی عمیقی بپردازند می توانند تمامی عقده های روانی شان را به خوبی شناسایی کنند و برای درمان آن ها اقدامات لازم را انجام دهند. ما در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا به صورت کامل شما را با مفهوم عقده روانی و تمامی ابعاد آن آشنا نماییم تا بدانید که عقده های روانی شامل چه مواردی هستند و چه تاثیری بر سلامت انسان ها دارند.
آشنایی با عقده روانی
برا اولین بار یونگ روانشناس سوئیسی بود که واژه عقده روانی را به کار برد. عقده روانی در اصطلاح تخصصی شامل مجموعه ای از اندیشه، افکار و هیجانات ناهوشیار که حول موضوع واحدی قرار دارد و در شرایط و موقعیت های مرتبط در بیشتر رفتارها و تکانه هایی خاص بروز می کند. پیشنهاد می شود تا مقاله درمان افراد عقده ای را مطالعه فرمایید.
به عنوان مثال هنگامی که فردی از عقده حقارت رنج می برد در تمامی موقعیت هایی که یک مرجع قدرت یا همان نیروی برتر وجود داشته باشد، رفتارهایی برآمده از این دغدغه ذهنی را در پیش میگیرد، مثل اینکه از موضع ضعف برخورد می کند و یا با یک مکانیسم دفاعی وارونه خود را برتر از آنچه که هست نشان دهد. به عبارت دیگر عقده ها همان گره های ناخودآگاهی هستند که به رفتارها و استنباط فرد از موقعیت جهت می دهند.
ناگفته نماند که یک عقده روانی هنگامی فعال می شود که یک بستر زمینه ساز هیجانی و اخلاقی مرتبط با آن ایجاد شده باشد. مثلا فردی که دارای عقده حقارت است زمانی است که در موقعیت های رقابتی قرار می گیرد بیشتر افکار ناکارآمدش فعال می شود و زمانی که این عقده ها به صورت مکرر فعال شوند انواع اختلالات روانی به سراغ فرد می آیند.
آیا عقده های روانی فقط جنبه منفی دارند؟
اگر گره های ذهنی یا همان مشغولیت های فکری بر زندگی فرد غالب شوند و بر بخش های مختلف زندگی فرد (از جمله تحصیلی، شغلی و ارتباطی) اختلال و آسیب ایجاد کنند، می توان گفت این عقده روانی از نوع منفی است. اما اگر عقده روانی باعث رشد و پیشرفت فرد شود، پس عقده روانی از نوع مثبت می باشد. مثل فردی که عقده حقارت عضوی یا همان جسمی دارد و با تقویت قوای ذهنی و فکری خود تبدیل به یک اندیشمند می شود.
عقده های روانی چه زمانی شکل می گیرند؟
احساس، هیجانات و افکار هر فردی و نوع بروز تکانه های هر شخص متاثر از نوع خلق و خوی اولیه و زمینه های تربیتی و یادگیری او است. معمولا ناکامی در ارضای نیازهای اولیه مانند دلبستگی، نیاز به توجه، استقلال یا برعکس ارضای بیش از حد نیازها از سمت والدین در کودکی می تواند بستری برای ریشه گیری عقده ها باشد. شایان ذکر است که رویدادهای ناکام کننده علت اصلی به وجود آمدن عقده های روانی است.
برخی از گره های روانی ارتباطی به زمینه های فردی شخص ندارد، بلکه تجربیات جمعی بشر از راه ناخودآگاه جمعی نسل به نسل آنها را انتقال می دهد. به عنوان مثال عقده ادیپ که در هر نسل شکل بروز مشابهی دارد و امری طبیعی در فرایند رشد انسان به حساب می آید. همچنین پیشنهاد می شود تا مقاله دلیل خودنمایی انسان ها را بخوانید.
بروز عقده های روانی به چه شکلی است؟
در خصوص اشکال مختلف بروز عقده های روانی باید اشاره شود که عقده روانی با سه مکانیسم نمود پیدا می کند که در ادامه هر یک از آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.
والایش یا اعتلا
با این روش از طریق یک راه جامعه پسند فرد تلاش می کند تا خودش را نشان دهد. مانند کسی که عقده تخریب و ویرانگری دارد و با ورود در زمینه های ورزشی مثل بوکس یا سایر ورزش های رزمی راه بروز خودش را پیدا می کند.
جبران
در این حالت فرد عقده اش را انکار می کند و آن را قبول نمی کند، بنابراین در صدد جبران آن بر می آید و با یک واکنش وارونه عمل می کند. مانند ”سیسرو” که عقده حقارتش در زمینه لکنت زبان باعث شد تا او به یکی از بزرگترین سخنوران تاریخ تبدیل شود.
توجیه عقلانی
فرد با یک مکانیسم منطقی و عقلانی سعی در توجیه منطقی دارد و برای این توجیه از دلایل مختلف برای پوشش دادن آن استفاده می کند. مانند افراد کمال گرایی که با توجیه کسب موفقیت عقده برتری خود را موجه جلوه می دهند.
افراد عقده ای چه ویژگی هایی دارند؟
زمانی که فردی به عنوان شخص عقده ای شناخته می شود دارای خصوصیات و ویژگی های مختلفی می باشد که در ادامه هر یک از آنها را به شما عزیزان معرفی می کنیم.
رفتارهای افراطی
عقده روانی در انسان موجب می شود تا رفتارهای افراطی داشته باشد. آنها با کوچکترین نشانه ای از یک فرمول تکراری در زندگی شان استفاده می کنند. به عنوان مثال فردی که عقده طرد شدگی دارد همواره احساس طرد شدن دارد و فکر می کند که دیگران واقعا او را دوست ندارند. این افراد همواره جملاتی مانند ”کسی مرا دوست ندارد و همه افراد من را طرد کرده اند” را به کار می برند. برای مطالعه بیشتر به مقاله ترس از موفقیت مراجعه فرمایید.
آنها واکنش های عاطفی شدید و بسیار افراطی دارند و زمانی که حس کنند شیوه استقبال شما از آنها به هر دلیلی همراه با محبت و خوشحالی نبوده است به شدت از شما فاصله می گیرند. زیرا آنها دارای عقده روانی طرد شدگی هستند و بر این باورند که چنین رفتاری به معنای عدم دوست داشتن آنهاست.
خودمختاری عقده ها
شایان ذکر است که عقده ها خودمختار هستند و اراده فرد را تحت کنترل قرار می دهند و نحوه رفتار واکنش های او را تعیین می کنند. یونگ در این باره بیان می کند که عقده ها همانند موجودات انگلی هستند که در روح افراد به شیوه ای خودمختار زندگی می کنند.
عدم آگاهی شخص از وجود عقده
اغلب افرادی که عقده روانی دارند، خودشان از وجود گره های روانی اطلاعی ندارند. مگر اینکه در موقعیت های مختلف زندگی احساس کنند با موانع مختلفی مواجه می شوند.
تمایز بین عقده ها و عادات رفتاری
لازم به ذکر است که شما باید عادت ها را از عقده ها تمیز دهید. هر چند عادت ها نیز از حالت ارادی خارج می شوند، اما هرگز نمی توانیم آنها را به عنوان عقده در نظر بگیریم. به عنوان مثال ناخن جویدن، سیگار کشیدن، کندن مو و سایر رفتارهای مشابه را نمی توانیم به عنوان عقده های روانی در نظر بگیریم. عقده روانی تنها در پاسخ به موقعیت های واقعی بروز پیدا می کند و واکنش اخلاقی عاطفی به آن موقعیت محسوب می شود. به عنوان مثال زودرنجی بیش از حد از یک شوخی می تواند نوعی عقده روانی باشد.
تشخیص فعال شدن عقده روانی
هنگامی که شما رفتار مبالغه آمیزی را مشاهده می کنید باید بدانید که قطعا رنگ و بویی از عقده روانی وجود دارد. مثلا اگر فردی را دیدید که نسبت به رفتارهای طردشدگی واکنش زیادی از خودش نشان می دهد به این معناست که یکی از عقده های روانی در آن شخص فعال شده است. در اغلب موارد خود آن افراد از وجود گره روانی شان آگاه نیستند، زیرا که از ناخودآگاه ذهن بیرون می آیند. پیشنهاد می شود تا مقاله درمان ترس از تغییر را بخوانید.
شایان ذکر است که آنها در موقعیت هایی تکانه ها و رفتارهای ناخودآگاهانه را بروز می دهند که در یک شرایط عاطفی و هیجانی بسیار سخت گیر افتاده اند. اگر بخواهیم به صورت عمیق تمامی عقده های روانی درونی را مورد بررسی قرار دهیم لازم است تا از رویکرد روانکاوی بهره ببریم.
شناخت انواع عقده های روانی
بعد از آنکه با تعریف عقده های روانی آشنا شدیم و ابعاد مختلف آن را مورد بررسی قرار دادیم لازم است تا انواع گره های روانی را بیان کنیم.
عقده تولد
این عقده روانی بسترساز شک هایی درباره اصل یک مطلب یا هویت است و مبدا تردیدهای شخصی است. حتی ممکن است جلوه ای روشنفکرانه و تعمیم گرایانه به خود بگیرد. به صورت پرسش هایی در مورد منشا پیدایش انسان یا تصورات مربوط به تولد دوباره مانند تناسخ نمایان می شود.
ژوکاست (Jocaste)
این گره روانی در میان زنان بسیار شایع است. در واقع آنها نیاز به حفظ پسر خود در نزد خویش و خاموش ساختن تمایل به استقلال و تمایل به اثبات مرد بودن پسر خود با یک محبت افراطی دارند. زمینه ساز ایجاد وابستگی مردان بزرگسال به همسرانی که او را در جایگاه مادر می بینند می باشد.
عقده یونس (Jonas)
این عقده روانی به صورت گرایش به حفظ و نگه داشتن خویش است. برگشت خیالی به داخل شکم مادر و پناه بردن به یک حامی در هنگام احساس خطر تحت عنوان عقده یونس یا ترس از موفقیت نیز شناخته می شود. ترس از موفقیت در واقع فرار از مسئولیت است و اضطراب محقق شدن استعدادها را با خودش به همراه دارد. اما در واقع می تواند واکنشی در برابر ترس از شکست باشد.
خودنمایی
این عقده باعث می شود تا فرد میل زیادی به دیده و دیده شدن، شناختن و دانستن، تحسین و توجه دیگران داشته باشد. این گره روانی اغلب تبدیل به اختلال شخصیت نمایشی می شود. افرادی که شخصیت نمایشی دارند برای دیده شدن و قرار گرفتن در معرض توجه دست به هر کاری می زنند. حتی گاهی اوقات برای آنکه خودنمایی کنند اقدام به خودکشی می کنند.
عقده ادیپ
این عقده روانی مرتبط به احساساتی در زندگی عاطفی کودک بین ۳ الی ۵ سالگی است. به طور کلی به امیال عاشقانه کودک نسبت به والد جنس مخالف خود و رقابت حسودانه همراه با آرزوی مرگ نسبت به والد همجنس اشاره دارد. این عقده در دختران تحت عنوان عقده الکترا شناخته می شود. البته لازم به ذکر است که از نظر فروید عقده ادیپ به صورت پسرانه و دخترانه بوده و اصطلاح عقده الکترا توسط یونگ ابداع شده است.
انزوای ساده
این عقده روانی عبارت است از میل به بودن در مکان های کوچک، گرم و تاریک که به فرد احساس امنیت می دهد. برای مثال فرد ممکن است آرزو کند که به جای اینکه صبح از رختخواب بلند شود، زیر پتو می ماند و گرایشات وابستگی و منفعل بودن در فرد به صورت افراطی مشاهده می شود. پیشنهاد می شود تا به کارگاه روانشناسی درمان هیجان مدار مراجعه فرمایید.
عقده های دهانی از گره های روانی
یک سری عقده های روانی در وجود انسان ها وجود دارد که تحت عنوان عقده های دهانی شناخته می شود و در ادامه آنها را به شما معرفی می کنیم.
مهرطلبی دهانی (Complex aggression oral) ترکیبی از فعالیت های دهانی، تمایلات پذیرا و نیاز به حمایت و حفظ شدن را نشان می دهد. با نمودهای رفتاری خوردن و نوشیدن و مکیدن یا محبت و وابستگی افراطی همراه است.
پرخاشگری دهانی (Complex aggression oral) : رفتارهای دهانی و رفتارهای پرخاشگرانه را شامل می شود. مانند تف انداختن، گاز گرفتن و پرخاشگری زبانی مثل ریشخند و طعنه زدن.
طرد دهانی (Complex rejection oral) : در این مورد رفتارهایی مانند استفراغ کردن، ایرادی بودن افراطی در مورد غذا، کم خوردن، ترسیدن از آلودگی دهان، ترس از بوسیدن، میل به انزوا و پرهیز از وابستگی به دیگران انجام می شود.
عقده های مقعدی
طرد مقعدی (Complex rejection anal) : همراه با پرخاشگری و رفتارها خصمانه و آزارگرانه، بی رحمی، ویرانگری، قشقرق، انداختن و پرت کردن اشیا، شلیک کردن و منفجر کردن می باشد.
نگهداری مقعدی (Complex retention anal) : انباشتن، احتکار اشیا به صورت وسواسی یا افراطی، نظافت، لجبازی و خساست در این این عقده روانی انجام می شود.
سایر عقده های روانی
قابیل: هر گونه رفتار طرد، منع، بی اعتبار ساختن و پرخاش نسبت به هر رقیب واقعی یا فرضی است. در واقع همان عقده حسادت برادری می باشد.
دیان (Diane): دختری که می خواهد پسر باشد، منشا عقده دیان حق طلبی و استقلال طلبی زنان، طرد، مادر بودن، یا رفتارهای ظریف زنانه و وظایف زنانه است.
پرومته (Promethee): در عرصه حیات معنوی عبارت است از میل به داشتن قدرتی همانند استادان خویش، پی بردن به رمز قدرت آنان و علاقه مند خود ساختن آنان، در حالی که خشم و انتقام آنها را نیز می پذیرند.
امپدوکل (Empebocle): آتش را بزرگترین پاک کننده می دانند، بنابراین «به آتش انداختن خود» و خودسوزی باعث تغییر مدار دنیایی می شود و این عمل را منجر به ساخت پایگاه روشنگری جهان قلمداد می کنند.
کرونوس (Kronos): عقده به پدرانی اطلاق می شود که به فرزندانش ستم می کند. این پدر مانع از به استقلال رسیدن پسرش می شود و به نوعی زمینه را برای اخته شدن روانی او ایجاد می کند.
لوهنگرین: سعی در تامین سعادت دیگران و خانواده خود، ضمن چشم پوشی از لذات زندگی برای خویش و بعد از تحقق سعادت به طور ناگهانی ناپدید می‌شوند.
عقده تخریب: میل به خراب کردن، ضایع ساختن، کثیف کردن، به هدر دادن، عیب جویی کردن و بی اعتبار ساختن دیگران و عقاید آنهاست. این عقده می‌تواند در قالب سادیسم یا خودآزاری پیش رود.
میزراهی (Complex urethral): به جاه طلبی مفرط، خودنمایی و خودشیفتگی مربوط می‌شود. اشخاص دارای این عقده هدف‌های بلندپروازانه دارند و رویاهای آنها با شکست از بین می‌رود.
عقده مدونا یا فرشته فاحشه: اغلب در مردان وجود دارد. این مردان زنان را یا به صورت پاکدامن و یا فاحشه در نظر می‌گیرند. برای مطالعه بیشتر به مقاله عقده مدونا مراجعه فرمایید.
درمان عقده های روانی
همانطور که در این مقاله بیان شد ریشه عقده های روانی مربوط به دوران کودکی و روش های تربیتی والدین است که هر فردی با آنها بزرگ شده است. اغلب به صورت ناخودآگاه بوده و فرد نسبت به آنها هیچ گونه آگاهی و اطلاعی ندارد. از این رو اگر فرد بتواند بینش بالایی نسبت به گره های روانی اش پیدا کند می تواند بهتر به درمان و حل آنها بپردازد.
درمان هایی مانند درمان شناختی رفتاری یا همان (CBT) برای حل عقده های روانی بسیار مفید و موثر هستند و به فرد کمک می کنند تا ریشه افکار و اندیشه های خود را به خوبی بشناسند و در نتیجه می توانند رفتارهایشان را خیلی بهتر بشناسند و سپس نسبت به تغییر آنها اقدام نمایند.
