اختلال روان پریشی: علائم، عوامل و درمان

روان پریشی یک نوع اختلال روانی ناهنجار است که بر عملکرد مغز فرد بیمار تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود او دچار توهم‌های شدید شده و از واقعیت به طور چشمگیری دور شود. در این وضعیت، فرد توانایی تمیزکاری از تفکرات و اعتقادات اشتباه و غلطی را ندارد و ممکن است به دلیل توهمات خود، به رویدادها و وقایع به نحوی نادرست و غیرمنطقی نگاه کند.

این اختلال می‌تواند تا زمانی که به درستی تشخیص و درمان نشود، زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد و باعث مشکلات جدی در تعاملات اجتماعی و شغلی او شود. در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای کامل در مورد اختلال روان پریشی را در اختیار شما افراد علاقه مند به روان درمانی قرار دهیم.

اختلال روان پریشی

هذیان و توهم به عنوان دو ویژگی اصلی اختلال روان پریشی شناخته می‌شوند. توهم‌ها در افراد مبتلا به این اختلال به دو نوع شنیداری و دیداری تجسم می‌یابند. توهم‌های شنیداری زمانی رخ می‌دهند که فرد به وجود صداها یا گفتاری که در واقعیت وجود ندارد، باور دارد. به عبارت دیگر، او ممکن است صداها را بشنود یا گفتگوهایی را تصور کند که دیگران نمی‌توانند آنها را بشنوند.

توهم‌های دیداری، به وقوع پیوستن تصاویر یا واقعیت‌هایی که در واقعیت وجود ندارند، مرتبط هستند. به عبارت دیگر، فرد ممکن است اشیاء، اشخاص، یا وقایعی را ببیند که برای دیگران غیرقابل رؤیت است یا به اشکالی نامعمول نمایان شوند. این توهم‌ها می‌توانند به شدت واقعیت‌گرایانه باشند و برای فرد بیمار واقعیت آنها تماماً قابل تصور باشد.

تشخیص و درمان موثر اختلال روان پریشی از اهمیت بسیاری برخوردار است تا فرد بیمار به بهبودی و بازگشت به زندگی عادی خود بیشتر کمک شود.

هنگامی که فرد مبتلا به اختلال روان پریشی دچار توهم‌های شنیداری می‌شود، تجربه‌های شنیداری مختلفی را ادعا می‌کند که واقعیت ندارند. این توهم‌ها ممکن است شامل صداهایی باشند، مثل خنده، گریه، فریاد، و غیره، که در واقعیت وجود ندارند. به عبارت دیگر، فرد به صورت غیرمعقول از اینکه کسی در حال خنده یا گریه است یا حتی فریاد می‌زند، مطلع می‌شود.

همچنین، اگر فرد مبتلا به اختلال روان‌پریشی توهم‌های دیداری داشته باشد، تصور می‌کند که چهره‌ها و اشیایی وجود دارند که در واقعیت نیستند. این توهم‌ها ممکن است به شدت واقعیت‌گرایانه باشند و فرد را به باور درستی واقعیت آنها ترغیب کنند.

این اختلال معمولاً در دوره نوجوانی و جوانی شکل می‌گیرد و با نام‌های مختلفی مانند پسیکوز و سایکوز شناخته می‌شود. تشخیص و درمان این اختلال از اهمیت بسیاری برخوردار است تا به فرد بیمار کمک شود و از اثرات مخرب آن بر روی زندگی او کاسته شود.

آشنایی با انواع روان پریشی

بعضی از اختلالات روانی به دلیل وقوع شرایط خاص خاص ایجاد می‌شوند که در ادامه هر یک از آن ها را خدمت شما معرفی می کنیم.

اختلال روان پریشی گذرا

اختلال روان‌پریشی گذرا، که گاهاً به آن روان‌پریشی واکنشی مختصر نیز اطلاق می‌شود، ممکن است در دوره‌هایی از زندگی که با شرایط خاصی همراه است، ایجاد شود. این اختلال معمولاً در مواقعی که فرد با وقوع رویدادهای تنش‌زا مانند فوت یکی از اعضای خانواده یا تجربه استرس شدید، به وقوع می‌پیوندد. در این زمان، شخص نیاز به مشاوره افسردگی و حمایت حرفه‌ای دارد.

فردی که با اختلال روان‌پریشی گذرا یا کوتاه‌مدت روبرو می‌شود، بسته به نوع و شدت استرس و وضعیت فرد، معمولاً طی مدت زمانی کوتاه‌تری که ممکن است تا چند روز تا چند هفته باشد، بهبود می‌یابد و به کمک مشاوره و مداخلات مشاوره‌ای درمان می‌شود. در این مدت، مشاور می‌تواند به فرد کمک کند تا با استرس و واکنش‌های ناشی از آن بهتر مقابله کند و به تدریج به حالت عادی بازگردد.

اختلال روان پریشی ناشی از مواد مخدر

روان پریشی به وسیله مصرف الکل یا مواد مخدر، از جمله محرک‌هایی مثل مت‌آمفتامین و کوکائین، قابل ایجاد است. داروهای توهم‌زا مانند LSD نیز اغلب باعث می‌شوند که افراد بیمار واقعیتی را تجربه کنند که در واقع وجود ندارد، اما این اثر معمولاً موقت است. همچنین، برخی از داروهای تجویز شده مثل استروئیدها و محرک‌ها می‌توانند منجر به بروز اختلالات روانی شوند.

افرادی که به مصرف الکل و برخی از داروهای معین اعتیاد دارند، ممکن است در صورت قطع مصرف این مواد به طور ناگهانی، علائمی از روان‌پریشی تجربه کنند. این علائم معمولاً ناشی از تغییرات شیمیایی در مغز به علت قطع مصرف مواد مخدر هستند و ممکن است شامل وسواس‌ها و توهم ها باشند.

اختلال روان پریشی ارگانیک

صدمات سری یا بیماری‌ها و عفونت‌هایی که به مغز آسیب می‌زنند، ممکن است باعث ایجاد علائم روان‌پریشی شوند. این صدمات و بیماری‌ها می‌توانند به عنوان یک عامل تریگر برای ظهور علائم اختلال‌های روانی مختلف عمل کنند و تأثیر مستقیمی بر وضعیت روانی فرد داشته باشند.

اختلالات روان پریشی چه دلایلی دارد؟

اختلالات روان‌پریشی ممکن است به دلیل متغیرهای متعددی ایجاد شوند، از جمله استرس ناشی از وقوع رویدادها، مصرف مواد مخدر و الکل، یا حتی بدون وجود عوامل خارجی خاصی. این اختلالات می‌توانند نتیجه ترکیبی از عوامل فردی، ژنتیکی، و محیطی باشند و اغلب بسیار پیچیده هستند. به عبارت دیگر، علل این اختلالات می‌توانند ترکیبی از عوامل مختلف باشند و برای هر فرد متفاوت باشد.

اختلال دوقطبی

اگر کسی با اختلال دوقطبی تشخیص داده شود، تجربه‌ی خلق و خوی او معمولاً از دو حالت طرفینی به دو شکل متفاوت تغییر می‌کند. در این اختلال، فرد به نوبه‌ی خود در دو وضعیت اصلی شناخته می‌شود: وضعیت مانیا و وضعیت افسرده.

در وضعیت مانیا، فرد به حالت پرانرژی، سرحالی و هیجان زیادی وارد می‌شود. او ممکن است احساس فوق‌العاده‌ای از خوشبختی داشته باشد و به باورهای خود در مورد قدرت و توانایی‌های خاص ایمان داشته باشد. این وضعیت به عنوان “مانی” شناخته می‌شود و ممکن است با افکار بی‌اندازه، افکار بزرگوارانه، و خلاقیت بی‌پایان همراه باشد.

از طرف دیگر، در وضعیت افسرده، فرد به حالت بی‌حالی، کسلی، و افسردگی وارد می‌شود. این وضعیت به عنوان “افسردگی” شناخته می‌شود و ممکن است با کاهش انرژی، افکار منفی، و عدم اعتماد به نفس همراه باشد.

این دو وضعیت مختلف از اختلال دوقطبی ممکن است به تناوب در طول زمان رخ دهند و نیاز به مداخله‌های درمانی و مشاوره دارند.

با افسردگی فردی که در وضعیت افسرده از اختلال دوقطبی قرار دارد، ممکن است علائمی از روان‌پریشی پدیدار شود. این علائم ممکن است باعث شود فرد عصبانی و غمگین شود.

روان پریشی بعد از زایمان

تحقیقات نشان می‌دهد که در هر 1000 زن پس از زایمان، معمولاً یک نفر به اختلال روان‌پریشی پس از زایمان مبتلا می‌شود. این اختلال برای زنانی که قبلاً از بیماری‌های روانی مانند افسردگی پس از زایمان رنج می‌برند، اثرات بیشتری دارد.

بیماری جسمی و آسیب دیدگی

وقتی شما با تب شدید، صدمات سری، کیست و تومور مغزی، عفونت HIV، یا مسمومیت با سرب یا جیوه مواجه می‌شوید، احتمالاً تجربه‌هایی از جمله دیدار چیزها یا شنیدن صداها که در واقعیت وجود ندارند، خواهید داشت. همچنین، اگر شما به بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر یا پارکینسون مبتلا هستید، ممکن است توهم‌ها نیز در طول زندگی خود تجربه کنید. این توهم‌ها معمولاً نتیجه تغییرات در ساختار و عملکرد مغزی در این بیماری‌ها هستند و می‌توانند تأثیر زیادی بر واقعیت و تجربیات شما داشته باشند.

ضربه روانی

گاهی ممکن است با وقوع اتفاقات تلخی مانند تجربه استرس شدید، از دست دادن عزیزان، سوء استفاده، و موارد مشابه، در ناحیه روحی و روانی خود آسیب ببینید. این عوامل می‌توانند محیط مناسبی را برای ظهور اختلالات روانی مانند روان‌پریشی فراهم کنند. این اختلالات نتیجه‌ای از تأثیر مضر این تجربیات بر سلامت روحی فرد می‌باشند.

مصرف الکل و مواد مخدر

مصرف بیش از حد الکل و ترک ناگهانی آن ممکن است به ایجاد اختلالات روان‌پریشی منجر شود.همچنین، استفاده از مواد تفریحی مانند حشیش، کوکائین، مت‌آمفتامین، LSD، و کتامین نیز در برخی موارد ممکن است عوارض روان‌پریشی را افزایش دهد، به ویژه اگر قبلاً تجربه روان‌پریشی داشته‌اید و این مواد را با میزان بالا مصرف کنید.

تحقیقات نشان داده است که دوپامین تأثیر قابل توجهی در بروز و تشدید اختلالات روان‌پریشی دارد. کاهش عملکرد دوپامین در مغز ممکن است نشانه‌های روان‌پریشی را بهبود بخشد. این موضوع نشان می‌دهد که تأثیرات داروهایی که بر دوپامین اثر می‌گذارند، در مدیریت و درمان اختلالات روان‌پریشی می‌توانند اهمیت داشته باشند.

تغذیه نامناسب و خواب ناکافی

اگر شما با کمبود خواب و تغذیه مواجه هستید، ممکن است گاهی دچار توهم شوید. این اتفاق به دلیل دو عامل مهم رخ می‌دهد:

1. کمبود تغذیه: وقتی که بدن به اندازه کافی تغذیه نمی‌شود، از جمله کمبود قند خون، این می‌تواند منجر به تغییرات در عملکرد مغزی شود. این تغییرات ممکن است به ایجاد توهمات منجر شوند.

2. کمبود خواب: همچنین، نبود خواب کافی می‌تواند باعث کاهش انرژی و تأثیرات منفی بر روی عملکرد مغز شود. این ممکن است توهمات را تشدید کند چرا که مغز به میزان کافی استراحت نمی‌یابد و نقص در تعاملات مغزی ایجاد می‌شود.از این رو، حفظ تغذیه مناسب و تأمین خواب کافی برای سلامت روانی و روحی بسیار مهم است.

ژنتیک

اگر در خانواده خود پدر، مادر، خواهر یا برادری دارید که تجربه روان‌پریشی را داشته‌اند، احتمال دچار شدن به این اختلال در شما بیشتر به نظر می‌آید. با این حال، محققان هنوز به طور دقیق مشخص نکرده‌اند که چرا این ارتباط وجود دارد.

اختلال روان پریشی چه نشانه هایی دارد؟

اختلالات روان‌پریشی شامل یک سری نشانه‌ها و علائمی هستند که بر افکار، احساسات، و رفتارهای فرد تأثیر می‌گذارند. این علائم را معمولاً به دو دسته “مثبت” و “منفی” تقسیم می‌کنیم.

علائم مثبت به تغییراتی در افکار و احساسات اشاره دارند که به تجربیات فرد اضافه می‌شوند. به عنوان مثال، افراد ممکن است تجربه پارانویا (شک و ترس از تعقیب) یا شنیدن صداها (هالوسیناسیون‌های شنیداری) کنند.

علائم منفی، به عکس این تغییرات اشاره دارند و ممکن است مواردی که از بین می‌روند یا کاهش می‌یابند شامل شود. به عنوان مثال، کاهش انگیزه و کم‌شدن شدت احساسات معمولاً به عنوان علائم منفی در نظر گرفته می‌شوند.

علائم مثبت روان پریشی

علائم مثبت در اختلال‌های روان‌پریشی به ویژگی‌ها و تجربیاتی اشاره دارند که به تدریج به واقعیت‌های غیرمعمول و غیرقابل توجیهی منجر می‌شوند. در این دسته از علائم مثبت روان‌پریشی، عبارتند از:

1. احساس تحت پیگیری و نظر: فرد ممکن است همیشه احساس کند که توسط دیگران پیگیری و نظر دائمی دارد.

2. توطئه‌نگری: اعتقاد به این که در برابر توطئه‌های مخفی مقاومت می‌کند و علیه او توطئه شده است.

3. افتراق ویژه: معتقد به داشتن توانمندی‌ها و قدرت‌های خاصی است که دیگران ندارند.

4. هالوسیناسیون‌های شنیداری: شنیدن صداها یا اصواتی که واقعیت ندارند. به عنوان مثال، اعتقاد به این که یک گوینده تلویزیون به طور خاص به فرد انتقاد می‌کند.

5. اعتقاد به کنترل توسط دیگران: اعتقاد به این که نیروها یا افراد دیگر کنترل فرد را در دست دارند.

6. اعتقاد به آگاهی دیگران: اعتقاد به این که دیگران از افکار و اهداف فرد آگاه هستند و گاهی قصد تقلید از او را دارند.

7. افتراق از رویدادها: گاهی اوقات فرد خود را مسئول وقوع رویدادهای منفی می‌داند، مانند زمین‌لرزه، سقوط هواپیما، زلزله، و موارد مشابه.

علائم منفی روان پریشی

علائم منفی در اختلال‌های روان‌پریشی به تغییراتی اشاره دارند که عملکردهای طبیعی افراد را کاهش می‌دهند. این علائم معمولاً کمتر به چشم می‌آیند و نیاز به ارزیابی دقیق‌تر دارند. این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:

1. چهره‌های بی‌بیان و بی‌نمایش: فرد ممکن است احساس کم‌انرژی بکند و انگیزه برای بیان احساسات و تجربیات خود را از دست دهد.

2. کاهش یکنواختی گفتار: افراد ممکن است کمتر صحبت کنند و تعبیرهای گفتاری‌شان کاهش یابد.

3. مشکلات در فکر کردن یا ایده‌پردازی: توانایی افراد برای پردازش اطلاعات و ایجاد ایده‌های جدید کاهش می‌یابد.

4. کاهش توانایی برای شروع کارها: انگیزه برای شروع و اتمام وظایف و کارهای روزمره کاهش می‌یابد.

5. کاهش انگیزه: افراد از انجام فعالیت‌ها و وظایف روزمره کمتر لذت می‌برند و انگیزه کمتری برای انجام آن‌ها دارند.

6. عدم علاقه به افراد دیگر: افراد ممکن است علاقه‌شان به ارتباط با دیگران را از دست بدهند و دچار تنهایی و انزوا شوند.

7. ناتوانی در احساس لذت: توانایی در تجربه و احساس لذت از فعالیت‌ها و رویدادها کاهش می‌یابد.

8. عدم خودانگیختگی: افراد از انجام کارها و انگیزه برای بهبود وضعیت خود دست کمی را نمی‌آورند.

چگونه روان پریشی را تشخیص دهیم؟

اگر علائم روان پریشی در خود تشخیص می‌دهید، منصفانه است که به سرعت به یک روانشناس یا روانپزشک متخصص مراجعه کنید و تحت ارزیابی قرار بگیرید. تشخیص زودهنگام در اختلال‌های روانی می‌تواند به شما کمک زیادی کند.

لازم به ذکر است که هیچ آزمایش خونی یا تصویربرداری مستقیم برای تشخیص مثبت اختلال‌های روانی وجود ندارد. اما روانشناس ماهر با مطرح کردن سوالات مختلف می‌تواند به شما در تشخیص و درک عمیق تر علائم و مسائل مرتبط با روان‌پریشی کمک کند.

به عنوان مثال، روانشناس ممکن است از شما بپرسد:

1. آیا شما دارویی مصرف می‌کنید؟

2. آیا شما مواد مخدر یا مخدرهای غیرقانونی مصرف کرده‌اید؟

3. حالت عمومی شما چگونه است؟

4. نحوه عملکرد روزمره‌تان چیست؟ به عنوان مثال، آیا هنوز به کار می‌روید؟

5. آیا سابقه خانوادگی در خصوص اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی وجود دارد؟

6. در مورد جزئیات توهمات خود، مانند شنیدن صداها، چه تجربه‌هایی داشته‌اید؟

7. در مورد جزئیات توهمات خود، مانند اعتقاد به کنترل شدن توسط دیگران، چه تجربه‌هایی داشته‌اید؟

روانشناس با اجرای ارزیابی کامل و جامعی، تلاش می‌کند تا هر گونه بیماری زمینه‌ای سلامت روان که ممکن است باعث علائم شما شده باشد را تشخیص دهد. این تشخیص اولیه مهمی است زیرا به تعیین برنامه‌ریزی مناسب برای درمان روان‌پریشی شما کمک می‌کند.

آموزش درمان روان پریشی

درمان روان‌پریشی مانند درمان بسیاری از اختلالات دیگر، شامل مجموعه‌ای از تدابیر و درمان‌ها، به همراه استفاده از داروها می‌شود.

در مواردی که شدت بیماری در فرد بسیار زیاد باشد، احتمالاً نیاز به بستری شدن و تحت نظر پزشکان و تیم درمانی خواهید داشت. این اقدامات ممکن است به افراد کمک کند تا در مراحل اولیه بهبود یابند.

یکی از جنبه‌های مهم در درمان روان‌پریشی، آرام سازی سریع افراد در مواجهه با وضعیت‌های تحریک‌آور است. برخصوصاً در مواردی که فرد ممکن است به خود یا دیگران آسیب برساند. این فرایند به عنوان “آرام سازی سریع” شناخته می‌شود.

در این موارد، پزشک یا پرسنل مربوطه ممکن است از داروهای سریع‌عمل یا داروهای آرام‌بخش مایع استفاده کنند تا فرد را به سرعت آرام کنند. این اقدامات اساسی هستند تا از وضعیت‌های خطرناک جلوگیری شود و به فرد امکان دریافت درمان و مشاوره بیشتر فراهم شود.

آشنایی با داروهای ضد روان پریشی

درمان روان‌پریشی معمولاً با استفاده از داروهای ضد روان‌پریشی آغاز می‌شود و این داروها به عنوان گزینه اول در درمان این اختلال معرفی می‌شوند. این داروها با کنترل سطح مواد شیمیایی منتقل‌کننده پیام به نام دوپامین در مغز، به تنظیم عملکرد مغز کمک می‌کنند.

باید توجه داشت که داروهای ضد روان‌پریشی به افراد به صورت یکسان و موثری تأثیر نمی‌گذارند و عوارض جانبی ممکن است بر افراد به شکل‌های متفاوتی تأثیر بگذارد. بنابراین، انتخاب دارو و دوز مناسب باید توسط یک متخصص تعیین شود.

به عنوان مثال، در افرادی که مبتلا به صرع هستند، نیاز به کنترل دقیق داروها و نظارت بر استفاده آن‌ها وجود دارد. همچنین، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی یا مشکلات قلبی دیگر نیز نیاز به نظارت دقیق دارند.

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیز ممکن است به مصرف مادام‌العمر داروها متوجه شوند. داروهای ضد روان پریشی معمولاً می‌توانند در چند ساعت اولیه پس از مصرف به کاهش اضطراب کمک کنند، اما برای بهبود کامل علائم روان‌پریشی مثل توهم یا افکار هذیانی ممکن است چندین روز یا حتی چند هفته طول بکشد. این درمان‌ها باید تحت نظر مستمر پزشک باشند تا بهترین نتیجه را برای فرد داشته باشند.

شناخت عوارض داروهای روان پریشی

استفاده از داروهای ضد روان پریشی ممکن است به عوارض جانبی منجر شود که باید در نظر گرفته شوند. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:

1. خواب آلودگی: ممکن است داروهای ضد روان پریشی خواب‌آلودگی را ایجاد کنند، به خصوص در اوایل مصرف آن‌ها.

2. لرزیدن و لرزیدن: برخی از افراد ممکن است تحت تأثیر داروهای ضد روان پریشی لرزه و لرزش عضلاتی تجربه کنند.

3. افزایش وزن: یکی از عوارض شایع داروهای ضد روان پریشی، افزایش وزن است.

4. بی‌قراری: برخی از افراد ممکن است در اثر مصرف این داروها احساس بی‌قراری کنند.

5. کشیدگی عضلات و اسپاسم: داروهای ضد روان پریشی ممکن است تأثیرات مختلفی بر عضلات داشته باشند و به کشیدگی عضلات یا اسپاسم منجر شوند.

6. تاری دید و سرگیجه: برخی از افراد ممکن است تغییرات در دید یا سرگیجه را از اثر داروهای ضد روان پریشی تجربه کنند.

7. یبوست: مصرف این داروها می‌تواند به مشکلات گوارشی مانند یبوست منجر شود.

8. از دست دادن میل جنسی: برخی از افراد ممکن است به علت مصرف داروهای ضد روان پریشی مشکلاتی در میل جنسی خود تجربه کنند.

9. خشکی دهان: داروهای ضد روان پریشی می‌توانند باعث خشکی دهان شوند.

در هر صورت، اگر به داروهای ضد روان پریشی تجویز شده توسط پزشک خود ادامه دهید، باید توصیه های پزشک را رعایت کرده و هرگز بدون مشورت با او دارو را قطع نکنید. قطع ناگهانی دارو ممکن است باعث بازگشت علائم روان‌پریشی شود و نیاز به تنظیم دوز دارو دوباره باشد. برای همین، همواره با پزشک خود در مورد تغییرات در درمان خود مشورت کنید.

سوالات متداول