اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان

اختلال سلوک (CD) به عنوان یک نوع اختلال رفتاری شناخته می‌شود که معمولاً قبل از سن 10 سالگی ظاهر می‌شود و در دوره نوجوانی به شدت تشدید می‌یابد. این اختلال شخصیت به ویژگی‌های ثابتی از رفتارهای پرخاشگرانه و نافرمانی مشخص می‌شود. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به اختلال سلوک تمایل دارند که الگوهای رفتاری ناپایدار و مخربی را اتخاذ کنند که می‌تواند به تداوم مشکلات در جوانی و حتی در دوران بزرگسالی منجر شود.

اختلال سلوک یا به عبارت کامل تر Conduct Disorder (مخفف CD) یکی از اختلالات رفتاری رایج است که در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال عمدتاً از پیروی از قوانین و استانداردهای مرتبط با سن خودداری کرده و به صورت مداوم در رفتارهای نافرمانی و مختلفی که با هنجارها در تعارض است، به سر می‌برند. اغلب، این اختلال به اشتباه با شیطنت‌های معمول دوران کودکی اشتباه گرفته می‌شود، در حالی که اختلال سلوک از یک میزان جدی‌تر و الگوهای رفتاری پرخاشگرانه و مختلف تمایل دارد.

توصیه می‌شود که به هنگام مواجهه با مواقعی که کودکان شیطنت‌ها یا نافرمانی‌های کوچک انجام می‌دهند، فوراً این رفتارها را به عنوان اختلال سلوک دانش جلب نکنید. این اختلال بیشتر از انحرافات معمولی کودکانه است. در واقع، نوجوانان مبتلا به این اختلال ممکن است نسبت به افراد دیگر، حیوانات خانگی و حتی هر موجود زنده‌ای به نحوی ظالمانه رفتار کرده و به تخریب اموال بپردازند.

در صورتی که این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی مورد توجه و درمان قرار نگیرد، ممکن است به یک نوع اختلال شخصیت با عنوان “اختلال شخصیت ضداجتماعی در بزرگسالان” تبدیل شود. این مقاله از مجله برنا اندیشان با هدف اطلاع‌رسانی بیشتر درباره اختلال سلوک (CD) در اختیار شما افراد علاقه مند به روانشناسی و روان درمانی قرار می گیرد.

اختلال سلوک چیست؟

اختلال سلوک (CD) یک وضعیت سلامت روان است که معمولاً در کودکان و نوجوانان ظاهر می‌شود و با الگوی ثابتی از رفتارها و اقدامات پرخاشگرانه همراه است که می‌تواند به رفاه و آرامش دیگران آسیب برساند. افراد مبتلا به این اختلال تمایل دارند قوانین و هنجارهای اجتماعی را نادیده گرفته و آزمودن مرزهای مجازات و نافرمانی را تجربه کنند. این مسئله می‌تواند بر ارتباطات اجتماعی و تعاملات میان فرد مبتلا و جامعه اطرافش تأثیر منفی بگذارد.

اختلالات نافرمانی مقابله‌ای (ODD) از دسته‌ای از اختلالات رفتاری هستند که به شدت به اختلالات شبیه اختلال سلوک مرتبط هستند. هر دو این اختلالات در طیف گسترده‌ای از مشکلات رفتاری قرار دارند. مهمترین نکته این است که اختلال ODD معمولاً به همراه شرایط پزشکی دیگری رخ می‌دهد، از جمله:

• افسردگی
• اختلالات یادگیری
• اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD)

توجه داشته باشید که برای مقابله با اختلال سلوک (CD)، اولین گام معمولاً مشاوره با یک روانشناس یا روانپزشک است.

چه افرادی در معرض اختلال سلوک هستند؟

اختلال شخصیت سلوک به‌طور چشم‌گیری بر توسعه کودکان و نوجوانان تأثیر می‌گذارد. این اختلال در واقعیت، از سنین پایین‌تر از 10 سالگی ظاهر می‌شود، اما در دوران نوجوانی و به خصوص در پسران، شدت آن بیشتر به چشم می‌آید.

تحقیقات نشان داده است که در هر چهار کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD)، یک نفر با اختلال شخصیت سلوک مواجه خواهد شد. به‌طور کلی، 45 درصد از کودکان مبتلا به اختلالات ADHD دارای نشانه‌های اختلال شخصیت سلوک هستند، که این موضوع نشان‌دهنده ارتباط نزدیک بین این دو اختلال وجود دارد.

اختلال سلوک چه عوارضی دارد؟

بعضی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال شخصیت سلوک، علاوه بر این اختلال خود، ممکن است به بیماری‌های دیگر در زمینه سلامت روان نیز مبتلا شوند. این بیماری‌ها عبارتند از:

1. اختلال علائم جسمی: برخی افراد ممکن است به دلیل اختلال شخصیت سلوک، علائم جسمی ناشی از استرس و نگرانی را تجربه کنند که ممکن است به شکل اختلال علائم جسمی منجر شود.

2. اختلال خلقی یا اضطرابی: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است با اختلالات خلقی یا اضطرابی مواجه شوند که از جمله عوارض جانبی این وضعیت باشد.

3. اختلال مصرف الکل و مواد مخدر: برخی از افراد با اختلال شخصیت سلوک به مصرف الکل و مواد مخدر روی می‌آورند که این می‌تواند به عنوان یک استراتژی ناکارآمد برای کنترل احساسات و رفتارهای غیرسازنده آنان باشد.

4. اختلال روان‌پریشی زودرس بزرگسالان: برخی از افراد ممکن است با پیشرفت سنی و بزرگتر شدن، با اختلال‌های روان‌پریشی زودرس بزرگسالان مواجه شوند که از ادامه این اختلال شخصیت ناشی می‌شود.

تشخیص و مداخله مستدام توسط متخصصان در حوزه سلامت روان ضروری است تا این افراد بتوانند در بهبود و مدیریت وضعیت خود پیشرفت کنند.

نشانه های اختلال سلوک

نمادهای اختلالات سلوک در کودکان بصورت شدیدتر مشاهده می‌شوند و مدیریت آن‌ها به دلیل تنوع و شدت این نمادها، بسیار چالش‌برانگیز است. این اختلال به طور عمده با چشم‌انداز زمانی تداوم دارد.

چهار ویژگی اساسی اختلال سلوک و نشانه‌های مربوط به آن به شرح زیر می‌باشد:

1. رفتار پرخاشگرانه:

• قلدری
• تهدید کردن
• دعوای کلامی
• خشونت فیزیکی
• تحمیل فعالیت جنسی
• صدمه زدن به حیوانات
•  سرزنش دیگران به دلیل رفتار خود

2. تخریب اموال:

• آتش زدن اموال به عمد
• خرابکاری یا تخریب اموال دیگران

3. فریب، دروغ و دزدی:

• سرقت
• ورود بی‌اجازه به خانه یا محل کار افراد
• دروغ گفتن برای جلب مهربانی یا اجتناب از مسئولیت

4. نقض قوانین:

• فرار از خانه
• زیر پا گذاشتن قوانین بدون علت
• عدم حضور در مدرسه (به عنوان یک شیوه سرگرمی)
• به‌طور مکرر رعایت نکردن قوانین تعیین شده توسط والدین

علائم دیگر رایج اختلال سلوک در نوجوانان

1. ناامیدی بدون دلیل:

– نوجوان ممکن است بدون دلیل خاصی احساس ناامیدی و ناراحتی کند که ممکن است به عدم توانایی در مقابله با مشکلات و احساسات منفی مرتبط با اختلال سلوک اشاره داشته باشد.

2. مصرف الکل و مواد مخدر:

– استفاده از الکل و مواد مخدر می‌تواند به عنوان یک راه‌حل ناکارآمد برای فرار از مسائل و اضطرابهای روانی ناشی از اختلال سلوک ظاهر شود.

3. عدم پشیمانی از کارهای خود:

– نوجوان ممکن است به صورت مداوم از عواقب رفتارهای خود پشیمان نشود، که این ممکن است نشانه‌ای از عدم توجه به اثرات منفی رفتارهای پرخاشگرانه باشد.

4. برقراری روابط جنسی مکرر و پرخطر:

– این علامت ممکن است نشانگر رفتارهای ریسک‌آمیز و پرخطر در زمینه روابط جنسی باشد که ناشی از اختلال سلوک است.

5. عدم توانایی در ایجاد و حفظ دوستی:

– نوجوان ممکن است با مشکلات در برقراری و حفظ روابط دوستانه مواجه شود که نمایانگر مشکلات ارتباطی ناشی از اختلال سلوک است.

6. انجام رفتارهای پرخاشگرانه و عدم تلاش برای مخفی کردن آن‌ها:

– انجام رفتارهای پرخاشگرانه و عدم تلاش برای پنهان کردن این رفتارها ممکن است به تشدید عواقب ناشی از اختلال سلوک منجر شود.

لازم به ذکر است که برخی از سرکشی‌ها و رفتارها در مراحل توسعه کودکان و نوجوانان معمولی هستند و نباید بر این اساس به آن‌ها حساسیت زیادی داشت. اما، وقوع این علائم و نشانه‌ها به صورت مداوم و با الگوی مخرب ممکن است به وجود اختلال شخصیت سلوک اشاره کند.

نشانه های اختلال سلوک در بزرگسالان

این نمادها و نشانه‌ها در بزرگسالان اغلب به عنوان اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) شناخته می‌شوند. این اختلال شخصیت اغلب با ویژگی‌های خاصی همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مستعد رفتار غیرقانونی یا خطرناک:

– افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است درگیر رفتارهای غیرقانونی یا خطرناک شوند که به نقض قوانین و اصول اجتماعی منجر می‌شود.

2. مشکل در حفظ شغل یا روابط:

– آن‌ها ممکن است با مشکلات مداوم در حفظ شغل یا روابط اجتماعی روبرو شوند؛ این مشکلات معمولاً به عدم پایبندی به قوانین و انتظارات اجتماعی ناشی از اختلال شخصیت ضداجتماعی برمی‌گردد.

به‌عنوان یک اطلاعات اضافی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) یک اختلال روانی جدی است که با نقص در احترام به حقوق دیگران، نادیده گرفتن قوانین اجتماعی، و برخوردهای تخریب‌آمیز با محیط اطراف همراه است. این افراد ممکن است بدون تردید به عنوان “جنایتکاران اجتماعی” شناخته شوند.

اختلال سلوک چه دلایلی دارد؟

تا کنون، محققان هنوز به طور قطعی در مورد علت‌های ایجاد اختلال سلوک (CD) اطلاعات کاملی را ندارند. این اختلال به نظر می‌رسد ناشی از ترکیب پیچیده‌ای از عوامل مختلف باشد که شامل موارد زیر می‌شود:

1. عوامل ژنتیکی/بیولوژیکی:

– برخی ویژگی‌های اختلال سلوک، مانند رفتار ضداجتماعی، تکانشگری، پرخاشگری، عدم حساسیت به نتیجه، و خلق‌وخو، به نظر می‌رسد ممکن است از جهت ژنتیکی ارثی باشند. همچنین، ارتباط نزدیکی بین بالا بودن سطح تستوسترون و افزایش پرخاشگری نیز مشاهده شده است. عوامل دیگری مانند تشنج، آسیب تروماتیک مغزی، و آسیب عصبی نیز می‌توانند به تشدید پرخاشگری مرتبط با این اختلال منجر شوند.

2. عوامل خانوادگی/محیطی:

– وجود والدین با رفتارهای ضد اجتماعی (ADHD) و مصرف مواد مخدر افزایش احتمال بروز اختلال سلوک در نوجوانان را دارد. همچنین، اگر والدین با اختلالات خلقی، اسکیزوفرنی (Schizophrenia) یا اختلال شخصیت ضداجتماعی ابتلایی داشته باشند، این موضوع می‌تواند تأثیر زیادی در بروز اختلال CD نوجوانان داشته باشد.

علاوه بر عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی، عوامل محیطی و خانوادگی نیز به شدت می‌توانند در بروز اختلال سلوک (CD) در کودکان و نوجوانان تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال:

1. درگیری‌های مکرر بین والدین:

– وجود درگیری‌ها و ناسازگاری‌های مکرر بین والدین ممکن است بر توانایی کودک در ایجاد روابط سالم و حفظ نظم رفتاری اثر بگذارد.

2. عدم وجود قوانین و نظارت کافی در خانه:

– غفلت از ایجاد قوانین و نظارت کافی در خانه می‌تواند منجر به ایجاد یک محیط ناپایدار و ناقص شده و در نتیجه، افراد مبتلا به اختلال سلوک ناپایداری در رفتارهای خود تجربه کنند.

3. قرار گرفتن کودک در معرض خشونت خانگی:

– زندگی در یک محیط خانگی که با خشونت مواجه است می‌تواند عاملی مؤثر در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه و اختلالات سلوک باشد.

4. زندگی در محیط اجتماعی و اقتصادی بسیار پایین همراه با ازدحام و بیکاری:

– فراهم نبودن شرایط اقتصادی مناسب و زندگی در محیط اجتماعی پراز ازدحام و بیکاری ممکن است به وجود آورنده فشارهای روانی و اجتماعی برای کودکان شود که منجر به اختلالات سلوک گردد.

5. در دسترس بودن مواد مخدر و بالا بودن میزان جرم و جنایت در محل زندگی کودک:

– محیط‌هایی که با در دسترس بودن مواد مخدر و افزایش میزان جرم و جنایت همراه هستند، ممکن است به عنوان عوامل تشدید‌کننده بر اختلالات سلوک اثر کنند.

البته اهمیت این نکته را لازم است تأکید کنیم که اختلال سلوک در برخی از کودکان، حتی در خانواده‌های سالم و با سطح بالا نیز مشاهده می‌شود، که این مسئله نشان از پیچیدگی و چند عاملی بودن علت این اختلال دارد.

تشخیص اختلال سلوک

روانشناسان یا روانپزشکان، اختلال سلوک را بر اساس دستورالعمل‌ها و معیارهای تشخیصی که در راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM-5) ذکر شده است، شناسایی می‌نمایند.

این دستورالعمل‌ها تعیین می‌کنند که اگر یک کودک یا نوجوان در 12 ماه گذشته سه یا بیشتر از چهار مشخصه اصلی اختلال سلوک (از جمله تخریب اموال، پرخاشگری نسبت به افراد یا حیوانات، نقض جدی قوانین، فریب دادن، دروغگویی یا دزدی) را نشان داده باشد و در 6 ماه قبل حداقل یکی از نشانه‌ها را از خود نشان داده باشد، این متخصصان برای او تشخیص اختلالات سلوک را قائل می‌شوند.

این رفتارها باید به حدی ملموس و توجه‌برانگیز باشند که بر روی عملکرد کودک یا نوجوان در زمینه‌های مختلف مانند روابط اجتماعی، زندگی خانگی، محیط مدرسه یا حتی محل کار تأثیرگذار باشند.

در این شرایط، روانشناس یا روانپزشک با استفاده از ابزارهای استاندارد مصاحبه و ارزیابی، به همراه گزارشات جمع‌آوری‌شده از والدین و سایر اعضای خانواده، تشخیص نهایی خود را اعلام می‌کنند. این ابزارها به ویژه طی جلسات مشاوره و مصاحبه با کودک یا نوجوان و همچنین اطلاعاتی که از محیط‌های مختلف به دست می‌آید، کمک می‌کنند تا تصویر کاملتری از وضعیت سلامت روانی شخصیت و رفتاری فرد بدست آید.

درمان اختلال سلوک

اختلال شخصیت سلوک در نوجوانان به عنوان یک مسئله انضباطی محدود به نظر نمی‌شود، بلکه اغلب در جوامع نوجوانان، فرد مبتلا به این اختلال به عنوان یک فرد دارای رفتارهای بزهکار تلقی می‌شود. درمان این اختلال می‌تواند با استفاده از راه‌کارهای متنوعی انجام شود. این راه‌کارها شامل موارد زیر هستند:

1. آموزش مدیریت والدین:

– والدین به آموزش‌های مدیریتی مجهز می‌شوند تا بتوانند نظم و انضباط مؤثری را برای فرزندان خود ارائه دهند. این آموزش‌ها بر انتخاب پاداش مناسب برای رفتارهای مثبت تأکید دارند.

2. روان درمانی:

– این نوع درمان به شناخت و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای نگران‌کننده در فرد کمک می‌کند. هدف این درمان بهبود پویایی خانواده، عملکرد تحصیلی و رفتار کودک یا نوجوان در محیط‌های مختلف است.

3. آموزش مدیریت خشم:

– این بخش از درمان به کاهش احساسات عاطفی و برانگیختگی فیزیولوژیکی ناشی از خشم متمرکز می‌شود.

4. درمان شناختی رفتاری (CBT):

– درمانگر در CBT به توسعه مهارت‌های حل مسئله، تقویت روابط از طریق حل تعارضات و یادگیری مهارت‌ها برای کاهش تاثیرات منفی در محیط کمک می‌کند.

5. درمان مبتنی بر جامعه:

– این نوع درمان چند سیستمی به کمک برنامه ساختاریافته در مدارس و خانه ارائه می‌شود تا رفتارهای مخرب کاهش یابد. این درمان به تأکید بر ارتقاء سیستم‌های اجتماعی محیط کمک می‌کند.

آیا اختلال سلوک قابل پیشگیری است؟

در حال حاضر، هنوز هیچ راهکار شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از اختلال رفتاری سلوک (CD) وجود ندارد. با این حال، باید توجه داشت که بیشتر مشکلات مرتبط با اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان با تشخیص و درمان به موقع قابل برطرف شدن هستند.

در واقع، اقدامات درمانی و پشتیبانی مناسب می‌توانند به جلوگیری از تعمیق این اختلال و تبدیل شدن آن به یک مشکل بزرگتر در دوره بزرگترین کمک را ارائه دهند. به این ترتیب، تشخیص و مداخله‌های به‌موقع می‌توانند از تأثیرات آسیب‌زای این اختلال کاسته و مسیر سلامت روانی کودک یا نوجوان را تصحیح کنند.

نتیجه گیری

بسیاری از کودکان و نوجوانان در طول رشد خود ممکن است با چالش‌های زیادی در ارتباط با والدین خود روبرو شوند، از جمله رفتارهای پرخاشگر یا نافرمان. این رفتارها در برخی موارد ممکن است در دوران خردسالی یا نوجوانی به عنوان یک امر طبیعی محسوب شوند. با این حال، باید توجه داشت که اختلال سلوک یک الگوی رفتاری است که به صورت مکرر و به شدت آزاردهنده است.

تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال می‌تواند به جلوگیری از انتقال آن به سنین بالاتر کمک کند. این اقدامات به عنوان یک تداخل مؤثر و جلوگیری از تعمیق مشکلات رفتاری در طول رشد و توسعه فرد عمل می‌کنند. بنابراین، اهمیت تشخیص صحیح و ارائه درمان‌های مناسب برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک به ویژه به‌طور بهنجار در دوران زمانی که تأثیرات آن بر رشد فرد در حال شکل‌گیری است، بیشتر می‌شود.

سوالات متداول