برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
اختلال فوبی خاص، به عنوان یکی از زیرشاخه‌های اختلالات اضطرابی، به عنوان یک حالت بیماری اضطرابی شناخته می‌شود که در آن، فرد در مواجه با موقعیت‌های فوبی، احساس اضطراب بیش از حد و بدون موجه می‌کند. این اختلال، یک نوع اختلال روانشناختی از دسته اختلالات اضطرابی است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (DSM-5) به آن پرداخته شده است.
فرد مبتلا به اختلال فوبی خاص، در موقعیت‌های خاصی که ممکن است برای اکثر افراد طبیعی باشد، با واکنش‌های اضطرابی شدید روبرو می‌شود. این واکنش‌ها اغلب بیش از حد و منطقی به نظر می‌رسند و ممکن است زندگی روزمره و عملکرد اجتماعی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
در این مقاله از مجله علمی برنا اندیشان، قصد داریم به تحلیل جزئیات اختلال فوبی خاص بپردازیم و آن را با تاکید بر راهنمای DSM-5 به‌عنوان یک منبع اصلی در تشخیص اختلالات روانی، بررسی کنیم. این راهنما به عنوان یک ابزار حیاتی در تشخیص و تعریف اختلالات روانی مورد استفاده قرار گرفته و اطلاعات جامعی در مورد اختلال فوبی خاص فراهم می‌کند.
اختلال فوبی خاص
اختلال فوبی خاص به عنوان یک بیماری از زیرشاخه‌های اختلالات اضطرابی شناخته می‌شود، در این اختلال، فرد با اضطراب بیش از حدی مواجه است و در موقعیت‌های استرس‌زا، به طریقی غیرمعمول و غیرمنطقی به اضطراب دچار می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، معمولاً باورهای فوبیک فراوانی دارند که باعث می‌شود این باورها ترس افراد را کنترل کنند. ترس در این اختلال به شکل وحشتزدگی آشکار می‌شود.
پیشنهاد می شود به مقاله جرموفوبیا مراجعه فرمایید. به‌عنوان مثال، فرد ممکن است در مواجهه با موقعیت‌هایی که اکثر افراد به عنوان طبیعی و بی‌خطر می‌پندارند، اضطراب شدیدی تجربه کند.
باورهای نادرست و فراوانی که این افراد درباره موقعیت‌ها و اشیاء دارند، تأثیر گذار بر زندگی روزمره و تصمیم‌گیری‌های آنها است و ترس آنها را به شدت تسلط زده است. این ترس، به شکل وحشت و نگرانی نمایان می‌شود و از کنترل عقلانی و منطقی فرد در مواجه با موقعیت‌های روزمره جلوگیری می‌کند.
ملاک های تشخیصی اختلال فوبی خاص
1. ترس یا اضطراب محسوس:
– افراد مبتلا به اختلال فوبی خاص، ترس یا اضطراب قابل توجهی نسبت به موضوع یا موقعیت خاصی (مانند پرواز، ارتفاعات، حیوانات، تزریق، دیدن خون) تجربه می‌کنند.
2. رفتارهای نشانه‌گذار در کودکان:
– در کودکان، این ترس یا اضطراب ممکن است از طریق گریه، قشقرق‌ها، میخکوب شدن یا چسبیدن به نمایان شود.
3. تحریک فوری ترس یا اضطراب:
– موضوع یا موقعیت فوبیک تقریبا همیشه توانایی تحریک ترس یا اضطراب فوری را در فرد دارد.
4. اجتناب فعّال:
– از موضوع یا موقعیت فوبیک، فرد به صورت فعّال با ترس یا اضطراب شدید اجتناب می‌کند.
5. عدم تطابق با زمینه اجتماعی فرهنگی:
– این ترس یا اضطراب با وجود خطر واقعی توسط موضوع یا موقعیت خاص، با زمینه اجتماعی و فرهنگی فرد تطابق ندارد.
6. مدت زمان مستمر:
– این ترس، اضطراب یا اجتناب مداوم است و معمولاً حداقل به مدت ۶ ماه یا بیشتر ادامه دارد.
7. تأثیر بر عملکرد زندگی:
– این ترس، اضطراب یا اجتناب ناراحتی یا اختلال قابل توجهی در عملکرد اجتماعی یا زمینه‌های مهم دیگر عملکرد فرد ایجاد می‌کند.
8. عدم توجیه با دیگر اختلالات روانی:
– این اختلال با سایر نشانه‌های اختلالات روانی همچون ترس، اضطراب، و اجتناب از موقعیت‌های مشابه با وحشت زدگی، وسواس‌های فکری، یادآورهای وقایع آسیب‌زا، جدایی از خانه یا افراد دلبسته، یا موقعیت‌های اجتماعی به طور مناسب توجیه نمی‌شود.
شاخص ها
تعداد متنوعی از فوبی‌ها در افراد به عنوان یک ویژگی عادی مشاهده می‌شود. یک فرد متوسطی ممکن است از سه موضوع یا موقعیت فوبیک بترسد، و بیش از ۷۵ درصد افراد مبتلا به اختلال فوبی خاص از بیش از یک موقعیت یا موضوع ترس داشته باشند. در چنین حالت‌هایی، ارائه تشخیص‌های فوبی خاص متعدد ضروری است، هرکدام با کد تشخیصی خود که ناشی از محرک فوبیک خاص خود است.
به‌عنوان مثال، اگر یک فرد از دو موضوع یا موقعیت مختلف، همچون طوفان‌های شدید و پرواز، ترس داشته باشد، در این صورت دو تشخیص متفاوت به او اختصاص داده می‌شود: اختلال فوبی خاص مرتبط با محیط طبیعی و اختلال فوبی خاص مرتبط با موقعیت.
ویژگی های تشخیصی اختلال فوبی خاص
ویژگی اصلی این اختلال در آن است که ترس یا اضطراب به یک موقعیت یا موضوع خاص محدود است، که به عنوان “ملاک الف” یا همان محرک فوبیک شناخته می‌شود. دسته‌بندی موقعیت‌ها بر اساس موضوعات ترسناک و شاخص‌ها صورت گرفته است.
اغلب افراد از بیش از یک موضوع یا موقعیت که به عنوان محرک فوبیک محسوب می‌شود، ترس دارند. برای تشخیص اختلال فوبی خاص، لازم است که پاسخ به ترس‌ها و اضطراب‌ها از نظر شدت و مدت زمان، با ترس‌ها و اضطراب‌های طبیعی و گذرا که معمولاً در جمعیت عمومی رخ می‌دهند، متمایز باشد.
برای ارضای ملاک‌های تشخیصی، لازم است که ترس یا اضطراب به شدت حس شود، به عبارت دیگر “محسوس” باشد (که به عنوان “ملاک الف” شناخته می‌شود). در اینجا، میزان ترس تجربه شده ممکن است به دلیل مواجهه با موضوع یا موقعیت ترسناک، متفاوت باشد، و این اختلاف ممکن است هنگام انتظار یا مواجهه واقعی با آن، آشکار شود.
همچنین، این ترس یا اضطراب ممکن است به صورت یک حمله وحشت زدگی کامل یا محدود (به عبارت دیگر، حمله وحشتزدگی مورد انتظار) در طول زمان شکل گیرد. این نکات موارد اصلی برای ارزیابی و تشخیص اختلال فوبی خاص هستند.
ویژگی دیگری که در فوبی‌های خاص مشاهده می‌شود، این است که هر باری که فرد با محرک فوبیک در تماس قرار می‌گیرد، ترس یا اضطراب به وجود می‌آید (که به عنوان “ملاک ب” شناخته می‌شود). به عبارت دیگر، این ترس یا اضطراب در هر مواجهه با محرک فوبیک بروز می‌کند.
بنابراین، اگر فرد تنها در یکی از هر پنج بار پرواز با هواپیما احساس اضطراب کند و در دیگر موارد این تجربه مشاهده نشود، او به عنوان فرد مبتلا به اختلال فوبی خاص تشخیص داده نمی‌شود. این نکته نشان‌دهنده اهمیت تکرارپذیری و پیوستگی ترس در مواجهه با محرک‌های فوبیک در تشخیص این اختلال است.
با این حال، میزان ترس یا اضطراب که به وجود می‌آید، ممکن است در مواقع مختلفی از انتظاری معمولی تا حمله وحشت زده کامل متغیر باشد. این تفاوت‌ها در میزان ترس ناشی از مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک، به دلیل عوامل مختلف موقعیتی می‌باشد. این عوامل می‌توانند شامل حضور دیگران، مدت زمان مواجهه، و عناصر تهدیدآمیز دیگری چون آشفتگی در پرواز برای افرادی باشد که از پرواز می‌ترسند.
نکته مهم دیگر این است که کودکان و بزرگسالان ممکن است ترس و اضطراب خود را به شکل‌ها و رفتارهای مختلفی بیان کنند. همچنین، این ترس یا اضطراب، فوراً و بدون تأخیر به وجود می‌آید، به این معنا که زمان نیاز برای تظاهر به ترس یا اضطراب بسیار کم است، و فرد بلافاصله در مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک این واکنش را نشان می‌دهد.
فرد، به صورت فعّال از موقعیت یا موضوعی که ترس یا اضطراب در او ایجاد می‌کند، اجتناب می‌کند. در صورتی که اجتناب امکان‌پذیر نباشد یا فرد قادر به اتخاذ تصمیم برای اجتناب نباشد، این موقعیت یا موضوع ترس یا اضطراب شدیدی را در او ایجاد می‌کند (که به عنوان “ملاک ج” مطرح می‌شود).
اجتناب فعّال به این معناست که فرد به صورت عمدی و با هدف جلوگیری یا به حداقل رساندن تماس با موضوعات یا موقعیت‌های فوبیک، رفتار می‌کند. به عنوان مثال، شخصی که از ارتفاعات می‌ترسد، ممکن است برای جلوگیری از مواجهه با ارتفاعات، از تونل‌ها به جای پل‌ها استفاده کند.
همچنین، این اجتناب ممکن است به صورت کمتر واضح نیز باشد؛ به عنوان مثال، فردی که از خون می‌ترسد، از مراجعه به دکتر خودداری کند یا از نگاه کردن به تصاویری که شبیه به مار هستند، اجتناب کند. این تفاوت در حالت‌های اجتناب، در تشخیص اختلال فوبی خاص اهمیت دارد.
بسیاری از افرادی که با اختلال فوبی خاص روبرو هستند، سالها درگیر تحمل ترس و اضطراب بوده‌اند و به منظور کاهش آثار مخرب این اختلال، زندگی خود را به نحوی تغییر داده‌اند. به عنوان مثال، فردی که تشخیص داده شده به اختلال فوبی خاص دارد، ممکن است تصمیم بگیرد که به یک منطقه جدید نقل مکان کند که از حیوانات خاصی که از آنها می‌ترسد، محافله باشد.
این تصمیم نقل مکان ممکن است به منظور کاهش احتمال مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک و کنترل بهتر اضطراب و ترس در زندگی روزمره او اتخاذ شود. این تغییرات در شرایط زندگی فرد، نمایانگر تلاش‌های فرد برای تسلط بر اختلال فوبی خاص و بهبود کیفیت زندگی او می‌باشد.
بنابراین، افراد مبتلا به اختلال فوبی خاص در زندگی روزمره‌ی خود دیگر تحت تأثیر ترس یا اضطراب نمی‌افتند. در چنین حالت‌هایی، رفتارهای اجتنابی یا امتناع از مشارکت در فعالیت‌هایی که نیاز به مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک دارند (مانند اجتناب مکرر از پذیرفتن پیشنهادها برای سفر کاری به دلیل ترس از پرواز) ممکن است به عنوان شواهدی مفید برای تأیید تشخیص اختلال فوبی خاص در نظر گرفته شوند. در غیاب هر گونه اضطراب یا وحشت زدگی آشکار، این رفتارها نمایانگر تدابیری است که فرد برای جلوگیری از مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک اتخاذ کرده و در واقع به ویژگی‌های اختلال اشاره دارند.
ترس یا اضطراب مشخصهٔ اختلال فوبی خاص با خطر واقعی که موضوع یا موقعیت ایجاد می‌کند، بی‌تناسب است و یا به شدت افزایش یافته است که بیش از حد لزوم فرض می‌شود (که به عنوان “ملاک د” شناخته می‌شود). هرچند افراد مبتلا به فوبی خاص اغلب درک دارند که واکنش‌های آنها نامناسب هستند، اما میزان خطر در مواجهه با موقعیت‌های ترسناک خود را به طرز غیرمنطقی بیش از حد ارزیابی می‌کنند. به همین دلیل، اعلام قضاوت بی‌تناسب بودن این واکنش‌ها توسط متخصصین بالینی انجام می‌پذیرد.
مهم است که موقعیت اجتماعی-فرهنگی فرد نیز در ارزیابی این اختلال مد نظر قرار گیرد. به عنوان مثال، ترس از تاریکی در زمانی که خشونت در جریان است، می‌تواند به عنوان یک واکنش منطقی تلقی شود، در حالی که ترس از حشرات در مکان‌هایی که حشرات به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف می‌شوند، ممکن است به عنوان یک واکنش نامناسب تشخیص داده شود.
ترس، اضطراب، یا اجتناب مداوم در اختلال فوبی خاص، به طور عمدی بیش از ۶ ماه به طول می‌انجامد (که به عنوان “ملاک ه” شناخته می‌شود). این زمانبندی مشخصهٔ مدت مداومی است که افراد مبتلا به این اختلال به ترس، اضطراب یا اجتناب از موضوع یا موقعیت فوبیک تجربه می‌کنند.
این معیار زمانی مفید است تا اختلال فوبی خاص را از ترس‌های موقتی که در جمعیت، به ویژه در کودکان، رایج هستند، تفکیک کند. با این حال، باید توجه داشت که میزان انعطاف پذیری نیز در استفاده از ملاک مدت حائز اهمیت است، و در برخی موارد، ممکن است شرایط خاصی موجب تغییر در این زمانبندی گردد.
اختلال فوبی خاص باید به حدی ناراحتی یا اختلال قابل مشاهده بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا سایر زمینه‌های حیاتی فرد ایجاد کند تا این اختلال تشخیص داده شود (که به عنوان “ملاک و” مطرح می‌شود). در واقع، برای تأیید وجود اختلال فوبی خاص، نیاز است که ترس یا اضطراب مداوم موجب مشکلات معنی‌دار در عملکرد فرد شود، به‌طوری که توانایی او در ارتباطات اجتماعی، بهره‌وری در محیط کار، یا انجام وظایف اساسی در زندگی روزمره به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. این معیار به‌عنوان یک شاخص مهم برای تفکیک اختلال فوبی خاص از وضعیت‌های عابره ترسناک عمومی تعیین شده است.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال فوبی خاص
اشخاص مبتلا به اختلال فوبی خاص عمدتاً هنگام پیش‌بینی یا مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک، با افزایش برانگیختگی فیزیولوژیکی روبرو می‌شوند. با این حال، پاسخ فیزیولوژیکی به موقعیت یا موضوع ترسناک در افراد مبتلا به فوبی های خاص ممکن است در مقایسه با افراد مبتلا به فوبی خاص دارای تفاوت باشد.
افرادی که از فوبی های خاص رنج می‌برند، احتمالاً به مواجهه با محیط طبیعی، حیوانات، یا موضوعات مشخص، بیشترین برانگیختگی دستگاه عصبی سمپاتیک را تجربه می‌کنند، در حالی که افراد مبتلا به فوبی خاص خون-تزریق-جراحت، عمدتاً علایمی نظیر غش کردن عروق، واگی یا پاسخ نزدیک به غش کردن اظهار می‌کنند.
این پاسخ‌ها معمولاً با شتاب مختصر اولیه در ضربان قلب و افزایش فشار خون همراه بوده و به دنبال آن کاهش در ضربان قلب و افت فشار خون رخ می‌دهند. مدل‌های کنونی درک از سیستم‌های عصبی مرتبط با اختلال فوبی خاص، به شدت به تأکید بر برادامه و ساختارهای مرتبط با این اختلال اضطرابی دیگر اشاره می‌کنند.
شیوع اختلال فوبی خاص
در ایالات متحده، برآورد شده است که در دوره ۱۲ ماهه، شیوع اختلال فوبی خاص در جامعه تقریباً بین ۷ تا ۹ درصد قرار دارد. این در حالی است که در کشورهای اروپایی، به طور کلی شیوع این اختلال حدود ۶ درصد تخمین زده شده است. در کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین، شیوع این اختلال به طور کلی کمتر است و به حدود ۴ درصد می‌رسد. این تفاوت‌ها در شیوع ممکن است به عوامل فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی مرتبط با هر منطقه بازگردد.
میزان شیوع اختلال فوبی خاص در کودکان حدود ۵ درصد است، در حالی که در گروه سنی ۱۳ تا ۱۷ ساله، این شیوع به حدود ۱۶ درصد افزایش می‌یابد. در افراد مسن‌تر، این شیوع به حدود ۳ تا ۵ درصد کاهش می‌یابد که این ممکن است نشانگر کاهش شدت این اختلال به سطوح زیر بالینی باشد.
آمار نشان می‌دهد که زنان به طور معمول بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می‌شوند، به نسبت تقریباً ۲ به ۱. با این حال، این تفاوت در شیوع بین جنسیت‌ها بر اساس نوع محرک فوبیک ممکن است متغیر باشد. به عبارت دیگر، افراد زن بیشتر به فوبی های خاص مانند حیوانات، محیط طبیعی و موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهند، در حالی که فوبی خون-تزریق-جراحت تقریباً به یک نسبت تقریباً مساوی در هر دو جنس مشاهده می‌شود.
شکل گیری و روند اختلال فوبی خاص
گاهی اختلال فوبی خاص به عنوان یک پاسخ غیرمنتظره و شدید به واقعه‌های آسیب‌زا یا مشاهده سایران که در مواقع خطرناک گرفتار می‌شوند، به وجود می‌آید. این حملات وحشتزدگی ممکن است پس از تجربه وقایع ناگوار مانند حمله حیوانات یا گیرافتادن در آسانسور، دیدن افراد دیگر در موقعیت‌های خطرناک، یا دریافت اطلاعات مخوف از طریق رسانه‌ها، به وجود بیاید. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به فوبی خاص قادر به یادآوری دلایل دقیق شروع این حملات نمی‌باشند.
بیشترین موارد فوبی خاص در سال‌های اولیه کودکی ایجاد می‌شود، به طوری که بیشترین موارد قبل از سن ۱۰ سالگی ظاهر می‌شوند. میانگین سن شروع این اختلال حدوداً ۱۰ سالگی است، با اکثر موارد در بازه ۷ تا ۱۱ سالگی. مشاهدات نشان می‌دهد که فوبی‌های خاص موقعیتی نسبت به فوبی‌های خاص محیط طبیعی، حیوانات یا خون-تزریق-جراحت، در سنین بالاتر شروع می‌شوند.
افرادی که این اختلال را در دوران کودکی و نوجوانی تجربه می‌کنند، احتمالاً در طول این دوره تغییرات شدیدی در شدت فوبی خود را تجربه می‌کنند. با این حال، افرادی که تا بزرگسالی این اختلال را حمله می‌کنند، اغلب بهبودی مشکل را تجربه نمی‌کنند.
وقتی که فوبی خاص در کودکان تشخیص داده می‌شود، دو نکته باید به دقت در نظر گرفته شوند.
اولاً، کودکان خردسال ممکن است ترس و اضطراب خود را از طریق واکنش‌های فیزیکی مانند گریه، قشقرق، میخکوب شدن یا چسبیدن نشان دهند. این واکنش‌های فیزیکی برای ابراز احساسات ناامنی یا نگرانی در کودکان خردسال رایج است و باید با دقت تفسیر شوند.
در دومین نکته، کودکان خردسال معمولاً نمی‌توانند مفهوم اجتناب را به خوبی فهمند. بنابراین، متخصص بالینی باید اطلاعات بیشتری از والدین، معلمان و افراد دیگر که کودک را به خوبی می‌شناسند، جمع‌آوری کند تا بهترین تصمیمات در خصوص تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با فوبی خاص بگیرد. ترس‌های بیش از حد در کودکان خردسال اغلب رایج هستند، اما معمولاً موقتی و کماکان در مراحل رشدی به سر می‌برند.
به همین دلیل، این ترس‌ها از لحاظ رشد و تکامل، معمولاً به عنوان یک پدیده طبیعی در نظر گرفته می‌شوند و تشخیص فوبی خاص در این موارد معمولاً مناسب نیست. در ارزیابی این موارد، میزان اختلال و مدت زمان ترس، اضطراب یا اجتناب و همچنین تطابق با مراحل رشدی عادی کودک، از اهمیت بالایی برخوردارند.
گرچه شیوع فوبی خاص در جمعیت مسن کمتر است، اما این یکی از اختلالاتی است که عمدتاً در آخرین دوره‌های عمر تجربه می‌شود. در زمان تشخیص فوبی خاص در افراد مسن، برخی موضوعات حائز اهمیت هستند.
1. تمایل به فوبی های خاص محیط طبیعی و زمین خوردن:
افراد مسن احتمالاً به فوبی های خاص محیط طبیعی و فوبی های زمین خوردن بیشتر ابتلا خواهند داشت.
2. تأثیرات جسمانی:
فوبی خاص، همانند سایر اختلالات اضطرابی، در افراد مسن ممکن است با مشکلات جسمانی همراه باشد، از جمله بیماری قلبی یا بیماری مزمن انسداد ریوی.
3. استدلال به بیماری‌های جسمانی:
افراد مسن احتمالاً نشانه‌های اضطراب خود را به بیماری‌های جسمانی نسبت می‌دهند.
4. نمایش‌های نامتعارف اضطراب:
افراد مسن ممکن است نمایش‌های غیرمتداول از اضطراب را ظاهر کنند (مثل همزمانی نشانه‌های اضطراب و افسردگی) و این موضوع ممکن است باعث شود تا تشخیص اختلال اضطراب غیرمعین موجه باشد.
5. ارتباط با کاهش کیفیت زندگی:
حضور فوبی خاص در افراد مسن با کاهش کیفیت زندگی مرتبط است و ممکن است به عنوان یک عامل خطر برای اختلالات عصبی-شناختی اساسی ایفا کند.
6. احتمال ایجاد فوبی خاص در هر سنی:
هرچند که بسیاری از فوبی‌های خاص در کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرند، اما احتمال ایجاد فوبی خاص در هر سنی وجود دارد، به‌ویژه اگر این فوبی‌ها ناشی از تجربیات ترویجی باشند. به عنوان مثال، فوبی خفگی معمولاً پس از تجربه نزدیک به خفگی در هر سنی ایجاد می‌شود.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال فوبی خاص
اختلال فوبی خاص به طور معمول تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل خطر قرار می‌گیرد که می‌توانند توسعه این اختلال را تسهیل یا تشدید کنند. عوامل خطر شامل تجربیات ناگوار یا ترویجی در گذشته، مانند حوادث آسیب‌زا یا مواجهه با وقایع ترسناک می‌شوند. همچنین، عوامل ژنتیکی و فرهنگی نیز در افرادی که از افراز و نزول اختلال فوبی خاص رنج می‌برند، نقش دارند.
اطلاعات جدید حاکی از ارث‌بری برخی از این واکنش‌ها به ترس و اضطراب است. همچنین، تجربه فرد از حوادث ناگوار در زمان کودکی می‌تواند تأثیرگذار باشد. برای پیش‌آگهی از اختلال فوبی خاص، افراد با تاریخچه تجربیات ترویجی یا متعلق به این اختلال، به همراه فاکتورهای فرهنگی و ژنتیکی، نیاز به مراقبت و پشتیبانی خاص دارند. همچنین، آگاهی از علائم ابتدایی این اختلال و جلوگیری از افزایش ترس و اضطراب از طریق مداخلات روانشناختی و مشاوره می‌تواند در کاهش ابتلاء به این اختلال موثر باشد.
خلق و خویی
عوامل خطر خلق و خویی در ارتباط با اختلال فوبی خاص نشان‌دهنده ویژگی‌های روحی و رفتاری فرد می‌باشند که می‌توانند احتمال ابتلاء به این اختلال را افزایش دهند. حالت‌های عاطفی منفی، به عنوان یکی از عوامل خطر، شامل روان رنجورخویی و ناپایداری عاطفی است که می‌تواند به تشدید ترس و اضطراب در مواجهه با موضوعات یا مواقع فوبیک منجر شود.
از سوی دیگر، بازداری رفتاری نیز می‌تواند به عدم مواجهه با موقعیت‌ها یا موضوعات ترسناک و اجتناب از آنها منجر شود. این ویژگی‌ها نه تنها در فوبی خاص بلکه در اختلالات اضطرابی دیگر نیز به عنوان عوامل خطر شناخته می‌شوند. بررسی و درک این عوامل خطر می‌تواند در تدابیر پیشگیری و مداخلات درمانی مؤثر برای کاهش احتمال بروز اختلالات فوبی خاص و سایر اضطراب‌ها موثر باشد.
محیطی
عوامل خطر محیطی برای فوبی های خاص شامل عناصری هستند که از طریق تاثیر گذاری بر محیط زندگی و تعاملات فرد می‌توانند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهند. این عوامل شامل محافظت بیش از حد والدین، تجربه از دست دادن والد یا جدایی از آنها، و تجربه بهره‌کشی جنسی و جسمی می‌شوند. این اتفاقات می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث ایجاد اختلالات اضطرابی، از جمله فوبی های خاص شوند.
رویارویی‌های منفی و آسیب‌زا با موضوع یا موقعیت ترسناک، به خصوص در دوران کودکی، ممکن است پیش از ظهور فوبی خاص رخ دهد. بررسی دقیق و درک عوامل خطر محیطی می‌تواند در طراحی برنامه‌های پیشگیری و مداخلات درمانی برای کاهش اثرات نامطلوب این عوامل بر فرد مؤثر باشد.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی
امکان دارد آسیب پذیری ژنتیکی در برابر یک زیرمجموعه خاص از فوبی های خاص وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر کسی خویشاوند درجه اولی دارای فوبی خاص حیوان باشد، فرد مورد نظر با احتمال بیشتری نسبت به سایر زیرمجموعه‌های فوبی خاص به همین نوع فوبی خاص علائم نشان خواهد داد.
در افراد مبتلا به فوبی خون-تزریق-جراحت، تمایل به غش کردن در حضور محرک فوبیک نشانه یک آمادگی منحصر به فرد است که ممکن است به عوامل ژنتیکی برگردد. این نکته نشان‌دهنده تأثیر نژادی و ژنتیکی در ایجاد و تشدید فوبی های خاص می‌باشد که با درک بهتر این مسائل، راهکارهای مناسب‌تری برای پیشگیری و درمان این اختلالات می‌توان ارائه داد.
موضوعات تشخیصی مرتبط با فرهنگ
در ایالات متحده، گزارش‌ها نشان می‌دهد که جوامع آسیایی و آمریکای لاتینی، در مقایسه با افراد سفید پوست غیر لاتینی، آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار و سرخ‌پوستان آمریکا، به میزان بسیار کمتری از فوبی‌های خاص رنج می‌برند. این تفاوت‌ها نه تنها در ایالات متحده بلکه در برخی کشورهای خارج از آمریکا نیز مشاهده می‌شود، به خصوص در کشورهای آسیایی و آفریقایی.
علاوه بر این، در این کشورها، عواملی چون محتوای فوبی، سن شروع این اختلال، و نسبت جنسیتی در ابتلای به فوبی‌های خاص نیز با جوامع دیگر تفاوت‌های قابل توجهی دارند. این اطلاعات می‌توانند نقش مهمی در تدوین برنامه‌های پیشگیری و درمان این اختلالات ایفا کنند و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه را احساس می‌سازند.
خطر خودکشی
افراد مبتلا به فوبی خاص، با یک درصد تا ۶۰ درصد بیشتر از افرادی که این تشخیص را ندارند، دچار احتمال خودکشی می‌شوند. این آمار نشان می‌دهد که وجود فوبی خاص می‌تواند به عنوان یک عامل خطر جدی برای اقدامات خودکشی در نظر گرفته شود.
با این حال، ارتباط این افزایش احتمال خودکشی به طور انحصاری به فوبی خاص نسبت داده نمی‌شود و ممکن است این افزایش با همراهی اختلالات شخصیتی و اضطرابی دیگر مرتبط باشد. بنابراین، نیاز به بررسی همزمان با دیگر اختلالات روانی و اضطرابی در افراد مبتلا به فوبی خاص وجود دارد تا تصویر دقیق‌تری از ارتباط میان این اختلالات و احتمال خودکشی به دست آید.
پیامدهای کارکردی فوبی خاص
افراد مبتلا به فوبی خاص، مانند افرادی که با اختلالات اضطرابی دیگر و مشکلات مصرف الکل و مواد مواجه هستند، الگوهای مشابهی در عملکرد روانی-اجتماعی از خود نشان می‌دهند که منجر به کاهش کیفیت زندگی می‌شود. این افراد ممکن است مشکلات در عملکرد شغلی و میان فردی داشته باشند. در افراد مسن، این اختلال می‌تواند در وظایف مراقبتی و فعالیت‌های داوطلبانه ظاهر شود.
همچنین، ترس از زمین خوردن در افراد مسن ممکن است منجر به کاهش تحرک و عملکرد جسمانی و اجتماعی شود و به درخواست کمک‌های رسمی یا غیررسمی در خانه تقویت شده وارد شود. ناراحتی و اختلال ناشی از فوبی‌های خاص با افزایش تعداد موضوعات و موقعیت‌های ترسناک افزایش می‌یابد. بنابراین، افرادی که از چند موضوع یا موقعیت می‌ترسند، با افرادی که فقط از یک موضوع یا موقعیت می‌ترسند، تفاوت‌های بیشتری در نقش‌های شغلی و اجتماعی، و در نهایت، کیفیت زندگی خواهند داشت.
افراد مبتلا به فوبی‌های خاص خون-تزریق-جراحت، حتی زمانی که مشکلات جسمانی وجود دارد، ممکن است مختار نباشند تا زیر نظر پزشکان قرار گیرند. به علاوه، ترس از استفراغ و خفگی می‌تواند مصرف غذا را به مقدار قابل‌توجهی کاهش دهد.
تشخیص افتراقی اختلال فوبی خاص
تشخیص افتراقی اختلال فوبی خاص، فرآیندی برای رد سایر اختلالات روانپزشکی است که می تواند علائمی مشابه داشته باشد. این امر برای اطمینان از دریافت تشخیص صحیح و درمان مناسب ضروری است.
برخی از اختلالاتی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
اختلال اضطراب فراگیر: این اختلال شامل اضطراب و نگرانی مزمن و بیش از حد در مورد طیف وسیعی از مسائل است.
اختلال هراس: این اختلال شامل حملات ناگهانی و غیرمنتظره ترس شدید است که اغلب با علائم جسمی مانند تپش قلب، تنگی نفس و تعریق همراه است.
اختلال وسواس فکری-اجباری: این اختلال شامل افکار ناخواسته و مزاحم (وسواس فکری) و رفتارهای تکراری (اجبار) است.
اختلال استرس پس از سانحه: این اختلال می تواند در افرادی که یک رویداد آسیب زا را تجربه کرده اند، ایجاد شود و شامل علائمی مانند فلش بک ها، کابوس ها و اضطراب باشد.
اختلال افسردگی اساسی: این اختلال می تواند شامل علائمی مانند غم و اندوه، از دست دادن علاقه به فعالیت ها، و تغییرات در اشتها و خواب باشد.
تشخیص افتراقی توسط یک متخصص بهداشت روان انجام می شود. آنها با شما مصاحبه ای در مورد علائم، سابقه پزشکی و روانپزشکی شما و سایر عوامل انجام خواهند داد. آنها ممکن است از ابزارهای ارزیابی مانند پرسشنامه یا مصاحبه های ساختاریافته نیز استفاده کنند.
تشخیص صحیح برای دریافت درمان مناسب ضروری است. درمان اختلال فوبی خاص معمولاً شامل درمان شناختی رفتاری (CBT) یا مواجهه درمانی است. CBT به شما کمک می کند تا افکار و باورهای منفی را که در مورد فوبی خود دارید، شناسایی و تغییر دهید. مواجهه درمانی شامل قرار گرفتن تدریجی در معرض منبع ترس شما در یک محیط امن و کنترل شده است.
آگورافوبی
فوبی خاص موقعیتی و آگورافوبیا هر دو نوعی اختلال اضطرابی هستند که با ترس شدید و غیرمنطقی از موقعیت های خاص مشخص می شوند. با این حال، تفاوت های مهمی بین این دو اختلال وجود دارد که در تشخیص و درمان آنها نقش کلیدی دارد.
شباهت ها:
- هر دو شامل ترس شدید و غیرمنطقی از موقعیت های خاص هستند.
- هر دو می توانند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند.
- هر دو می توانند با علائم مشابهی مانند اضطراب، تپش قلب، تنگی نفس و تعریق همراه باشند.
تفاوت ها:
تعداد موقعیت های ترسناک: فوبی خاص موقعیتی به ترس از یک یا چند موقعیت خاص محدود می شود، در حالی که آگورافوبی شامل ترس از طیف وسیع تری از موقعیت ها است که اغلب شامل موارد زیر می شوند:
- مکان های بسته: مانند آسانسور، تونل، یا اتاق های کوچک
- مکان های باز: مانند میدان ها، پارکینگ ها، یا فضای باز
- جمعیت: مانند صفوف، کنسرت ها، یا مراکز خرید
- حمل و نقل عمومی: مانند اتوبوس، قطار، یا هواپیما
میزان اجتناب: افراد مبتلا به فوبی خاص موقعیتی معمولاً سعی می کنند از موقعیت های ترسناک اجتناب کنند. در حالی که افراد مبتلا به آگورافوبی ممکن است به طور کامل از موقعیت های ترسناک اجتناب کنند، اما ممکن است با اضطراب شدید آنها را تحمل کنند.
همپوشانی با آگورافوبی: فوبی خاص موقعیتی زمانی می تواند با آگورافوبی همپوشانی داشته باشد که فرد از یک یا چند موقعیت که در آگورافوبی نیز ذکر شده است، بترسد.
تشخیص:
تشخیص افتراقی بین فوبی خاص موقعیتی و آگورافوبی توسط یک متخصص بهداشت روان انجام می شود. آنها با شما مصاحبه ای در مورد علائم، سابقه پزشکی و روانپزشکی شما و سایر عوامل انجام خواهند داد. آنها ممکن است از ابزارهای ارزیابی مانند پرسشنامه یا مصاحبه های ساختاریافته نیز استفاده کنند.
مثال:
- فوبی خاص موقعیتی: فردی که فقط از هواپیما می ترسد، مبتلا به فوبی خاص موقعیتی تشخیص داده خواهد شد.
- آگورافوبی: فردی که از هواپیما، آسانسور و جمعیت می ترسد، مبتلا به آگورافوبی تشخیص داده خواهد شد.
ملاک B آگورافوبی به ترس یا اجتناب از موقعیت های خاص به دلیل ترس از ناتوانی در فرار یا دریافت کمک در صورت تجربه علائم وحشت زدگی یا سایر علائم ناتوان کننده یا خجالت آور اشاره دارد. این ملاک برای تمایز بین آگورافوبی و فوبی خاص موقعیتی بسیار مفید است.
اختلال اضطراب اجتماعی
ترس از ارزیابی منفی در موقعیت های اجتماعی، نشان دهنده اختلال اضطراب اجتماعی است، نه فوبی خاص.
توضیح:
فوبی خاص به ترس شدید و غیرمنطقی از یک موقعیت یا شیء خاص اشاره دارد.
اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) به ترس مداوم و شدید از موقعیت های اجتماعی اطلاق می شود که فرد در آن ها احساس می کند مورد قضاوت، ارزیابی یا طرد شدن قرار می گیرد.
تفاوت کلیدی:
- فوبی خاص: تمرکز بر ترس از خود موقعیت یا شیء است.
- اختلال اضطراب اجتماعی: تمرکز بر ترس از ارزیابی منفی توسط دیگران است.
مثال:
- فوبی خاص: ترس از عنکبوت
- اختلال اضطراب اجتماعی: ترس از صحبت کردن در جمع
اگر ترس فرد از موقعیت های خاص به دلیل نگرانی از ارزیابی منفی توسط دیگران باشد، تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی مناسب تر خواهد بود.
علائم اضطراب اجتماعی:
- اضطراب شدید در موقعیت های اجتماعی
- اجتناب از موقعیت های اجتماعی
- ترس از صحبت کردن در جمع
- ترس از مورد قضاوت قرار گرفتن
- ترس از خجالت زده شدن
اختلال اضطراب جدایی
ترس از جدایی از مراقبت کننده اصلی، نشان دهنده اختلال اضطراب جدایی است، نه فوبی خاص. فوبی خاص به ترس شدید و غیرمنطقی از یک موقعیت یا شیء خاص اشاره دارد.
اختلال اضطراب جدایی (SAD) به اضطراب و ترس مداوم و بیش از حد از جدایی از مراقبت کننده اصلی یا شخص دلبسته اطلاق می شود.
تفاوت کلیدی:
- فوبی خاص: تمرکز بر ترس از خود موقعیت یا شیء است.
- اختلال اضطراب جدایی: تمرکز بر ترس از جدایی از شخص خاص است.
مثال:
- فوبی خاص: ترس از تاریکی
- اختلال اضطراب جدایی: ترس از رفتن به مدرسه به دلیل جدایی از مادر
نکته:
- ترس از جدایی می تواند در هر دو فوبی خاص و اضطراب جدایی وجود داشته باشد.
- تشخیص افتراقی توسط یک متخصص بهداشت روان انجام می شود.
اگر ترس فرد از موقعیت های خاص به دلیل نگرانی از جدایی از مراقبت کننده اصلی یا شخص دلبسته باشد، تشخیص اختلال اضطراب جدایی مناسب تر خواهد بود.
اختلال وحشت زدگی
افراد مبتلا به فوبی خاص ممکن است در هنگام مواجهه با موقعیت یا موضوع ترسناک خود، دچار حمله وحشت شوند.
تشخیص فوبی خاص زمانی داده می شود که:
- حملات وحشت فقط در پاسخ به موضوع یا موقعیت خاص رخ دهد.
- فرد ترس مداوم و قابل توجهی از موقعیت یا موضوع خاص را تجربه کند.
- اجتناب از موقعیت یا موضوع ترسناک به طور قابل توجهی در زندگی روزمره فرد تداخل ایجاد کند.
در مقابل، اگر فرد علاوه بر موقعیت یا موضوع فوبی خاص، در موقعیت های دیگر نیز دچار حملات وحشت غیر منتظره شود، ممکن است اختلال وحشت زدگی داشته باشد.
تفاوت کلیدی:
- فوبی خاص: حملات وحشت فقط در پاسخ به یک محرک خاص رخ می دهد.
- اختلال وحشت زدگی: حملات وحشت غیر منتظره هستند و می توانند در هر زمانی رخ دهند.
مثال:
- فوبی خاص: فردی که از عنکبوت می ترسد، فقط در هنگام مواجهه با عنکبوت دچار حمله وحشت می شود.
- اختلال وحشت زدگی: فردی که به طور ناگهانی در هنگام رانندگی، در صف فروشگاه، یا در حال قدم زدن در پارک دچار حمله وحشت می شود.
اختلال وسواس فکری- عملی
ترس یا اضطراب در فوبی خاص به طور مستقیم مربوط به موضوع یا موقعیت خاص است. در حالی که در OCD، ترس یا اضطراب ناشی از وسواس های فکری است.
تشخیص OCD زمانی داده می شود که:
- ترس یا اضطراب اصلی فرد از یک موضوع یا موقعیت در نتیجه وسواس های فکری باشد.
- ملاک های تشخیصی دیگر برای OCD مانند افکار وسواسی و اجبارهای رفتاری برآورده شده باشند.
مثال:
- فوبی خاص: فردی از سگ ها می ترسد زیرا در کودکی توسط سگ گاز گرفته شده است.
- OCD: فردی از خون می ترسد زیرا وسواس های فکری در مورد آلودگی و بیماری دارد.
اختلالات مرتبط با آسیب و عوامل استرس زا
فوبی خاص و PTSD هر دو می توانند ترس و اضطراب شدید را در فرد ایجاد کنند. اما تفاوت های مهمی در علت و ملاک های تشخیصی این دو اختلال وجود دارد.
PTSD در پی یک رویداد آسیب زا مانند تصادف، بلایای طبیعی، یا خشونت ایجاد می شود. در حالی که فوبی خاص علت مشخصی ندارد و می تواند در هر زمانی از زندگی فرد ایجاد شود.
تشخیص PTSD زمانی داده می شود که:
- فرد یک رویداد آسیب زا را تجربه کرده باشد.
- علائم PTSD مانند خاطرات ناخواسته، کابوس، اضطراب، و افسردگی را تجربه کند.
- عملکرد فرد در زندگی روزمره به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار گرفته باشد.
- اگر فوبی بعد از یک رویداد آسیب زا ایجاد شود، PTSD باید به عنوان تشخیص در نظر گرفته شود.
- اما اگر علائم PTSD کامل نباشند، ممکن است علاوه بر PTSD، فوبی خاص نیز تشخیص داده شود.
اختلالات خوردن
فوبی خاص می تواند شامل اجتناب از غذاها یا موقعیت های مرتبط با غذا باشد. اما اگر رفتار اجتنابی فقط به غذا محدود باشد، فوبی خاص تشخیص داده نمی شود.
در این شرایط، تشخیص اختلال خوردن مانند بی اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی باید در نظر گرفته شود.
تفاوت کلیدی:
- فوبی خاص:ترس و اضطراب از غذا یا موقعیت های مرتبط با غذا وجود دارد، اما رفتار اجتنابی ممکن است به سایر موارد مانند حیوانات، مکان ها، یا موقعیت های اجتماعی نیز تعمیم یابد.
- اختلالات خوردن:تمرکز اصلی بر رفتارهای مربوط به غذا مانند محدودیت شدید کالری، پرخوری، یا پاکسازی است.
مثال:
- فوبی خاص: فردی از سگ ها می ترسد و از رفتن به مکانی خاص (به دلیل احتمال حضور سگ) اجتناب می کند.
- بی اشتهایی عصبی: فردی از افزایش وزن می ترسد و غذا را به شدت محدود می کند.
طیف اسکیزوفرنی و اختلالات روان پریشی دیگر
ترس و اضطراب در فوبی خاص واقعی و بر اساس ترس از یک موضوع یا موقعیت خاص است. در حالی که در اختلالات روان پریشی مانند اسکیزوفرنی، ترس و اضطراب ناشی از هذیان (باورهای غلط و غیرمنطقی) است.
تشخیص فوبی خاص زمانی داده می شود که:
- ترس و اضطراب فرد غیرمنطقی و غیرقابل توجیه باشد.
- ملاک های تشخیصی دیگر برای فوبی خاص مانند اجتناب از موقعیت یا موضوع ترسناک برآورده شده باشند.
اگر ترس و اجتناب ناشی از تفکر هذیانی باشد، تشخیص فوبی خاص موجه نیست. در این شرایط، تشخیص اختلال روان پریشی مانند اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی باید در نظر گرفته شود.
مثال:
- فوبی خاص: فردی از سگ ها می ترسد و از رفتن به پارک (به دلیل احتمال حضور سگ) اجتناب می کند.
- اسکیزوفرنی: فردی هذیان می کند که گروهی او را تحت نظر دارد و به همین دلیل از رفتن به مکان های عمومی اجتناب می کند.
همزمانی اختلالات
فوبی خاص به ندرت در محیط های پزشکی-بالینی بدون وجود آسیب روانی دیگر مشاهده می شود. این اختلال بیشتر در محیط های بهداشت روانی غیر پزشکی تشخیص داده می شود.
ارتباط با سایر اختلالات:
- فوبی خاص اغلب با اختلالات دیگر، به ویژه افسردگی در افراد مسن همراه است.
- به دلیل شروع زودهنگام، فوبی خاص معمولاً اولین اختلال است که فرد تجربه می کند.
خطر ابتلا به اختلالات دیگر:
افراد مبتلا به فوبی خاص در معرض خطر بیشتر ابتلا به اختلالات دیگر قرار دارند، از جمله:
- اختلالات اضطرابی دیگر
- اختلالات افسردگی و دو قطبی
- اختلالات مرتبط با مواد
- اختلالات جسمانی و مرتبط با علائم جسمانی
- اختلالات شخصیت (به ویژه اختلال شخصیت وابسته)
نکات کلیدی:
- فوبی خاص بیشتر در محیط های غیر پزشکی تشخیص داده می شود.
- فوبی خاص اغلب با افسردگی در افراد مسن همراه است.
- فوبی خاص معمولاً اولین اختلال است که فرد تجربه می کند.
- افراد مبتلا به فوبی خاص در معرض خطر بیشتر ابتلا به اختلالات دیگر قرار دارند.
درمان فوبی خاص
فوبی خاص یک اختلال اضطرابی رایج است که با ترس مداوم و غیرمنطقی از یک شیء یا موقعیت خاص مشخص می شود. این ترس می تواند منجر به اضطراب شدید، حملات هراس و اجتناب از موقعیت های ترسناک شود.
خوشبختانه، فوبی خاص با روش های مختلفی قابل درمان است. در ادامه به طور کامل به درمان فوبی خاص می پردازیم:
روش های درمانی:
درمان شناختی رفتاری (CBT): این روش درمانی به شما کمک می کند تا افکار و باورهای منفی خود را در مورد موضوع یا موقعیت ترسناک شناسایی و تغییر دهید. همچنین تکنیک های آرام سازی و مواجهه درمانی را به شما آموزش می دهد.
مواجهه درمانی: این روش شامل قرار گرفتن تدریجی در معرض موضوع یا موقعیت ترسناک در یک محیط امن و کنترل شده است. با گذشت زمان، اضطراب شما به طور طبیعی کاهش می یابد و شما یاد می گیرید به طور منطقی با اضطراب خود مواجه شوید.
دارو درمانی: در برخی موارد، داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی می توانند برای کمک به کاهش علائم اضطراب و هراس تجویز شوند.
درمان های جایگزین: روش هایی مانند هیپنوتیزم، طب سوزنی و مدیتیشن نیز می توانند در درمان فوبی خاص مفید باشند.
انتخاب روش درمان:
بهترین روش درمان فوبی خاص به عوامل مختلفی مانند شدت علائم، سن، سلامت عمومی و ترجیحات فرد بستگی دارد.
نکات کلی:
- درمان فوبی خاص معمولاً کوتاه مدت است و در عرض چند هفته یا ماه می تواند موثر باشد.
- ترکیبی از روش های درمانی مانند CBT و مواجهه درمانی می تواند موثرتر از هر روش به تنهایی باشد.
- حمایت خانواده و دوستان می تواند در روند درمان بسیار مفید باشد.
نتیجه گیری
فوبی خاص یک اختلال اضطرابی رایج است که با ترس مداوم و غیرمنطقی از یک شیء یا موقعیت خاص مشخص می شود. این ترس می تواند زندگی روزمره فرد را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد و منجر به اضطراب شدید، حملات هراس و اجتناب از موقعیت های ترسناک شود.
خوشبختانه، فوبی خاص با روش های مختلفی قابل درمان است. درمان شناختی رفتاری (CBT) و مواجهه درمانی دو روش بسیار موثر برای درمان فوبی خاص هستند. در برخی موارد، دارو درمانی نیز می تواند مفید باشد.
با درمان مناسب، افراد مبتلا به فوبی خاص می توانند بر ترس خود غلبه کنند و زندگی عادی و بدون اضطراب داشته باشند.
