در این بخش از پایگاه دانش فروشگاه برنا اندیشان تصمیم داریم تا یکی دیگر از موضوعات بسیار کاربردی حوزه روانکاوی با عنوان بررسی دفاع های روانی و معرفی انواع مکانیزم های دفاعی را برای شما کاربران محترم وب سایت برنا اندیشان مورد بررسی قرار دهیم.

بررسی دفاع های روانی و معرفی انواع مکانیزم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی یا سازگاری عبارتند از: «طرح ها یا شیوه های رفتاری که شخص به طور ناخودآگاه برای محافظت خویش در مقابل ناکامی ها و اضطراب ها به کار می برد». به طور مثال، هنگامی که یک کودک در مقابل محرومیت ها قرار می گیرد، معمولاً از 3 راه برای برطرف کردن یا کاستن شدت محرومیتش، عمل می کند. اول اینکه ممکن است با پرخاشگری حمله کرده، یا بترسد و فرار کند؛ راه دوم اینکه برای حل آن مسئله محروم کننده، راه حلی منطقی بیابد و شیوه سوم اینکه در مقام سازگاری با آن برآید. گاهی نیز هیچ کدام از این راه حل ها ممکن نیست و کودک تنها می تواند پاسخی احساسی نسبت به موقعیت ناکام کننده نشان دهد. به ویژه اگر این موقعیت بیشتر روانی باشد تا جسمانی. روان شناسان، این پاسخ های احساسی را مکانیسم های دفاعی می نامند. اولین دانشمندی که نظریه مکانیسم های دفاعی را ارائه داد، فروید بود.

همه‌ ما در معرض انواع فشار‌های روانی، اضطراب‌ها و هیجان‌ها قرار داریم. بر خلاف آنچه تصور می‌کنیم، منابع این فشارها، اضطراب‌ها و هیجان‌ها، همیشه شرایط بیرونی نیستند و در بسیاری از موارد آنها از درون خودمان ریشه می‌گیرند. مکانیزمهای دفاعی روانی باعث کنار زدن افکار متناقض از حیطه‌ آگاهی می‌شوند. در واقع، استفاده از این مکانیزم های دفاعی، نشانه‌ نوعی‌ سازگاری است که افراد برای جلوگیری از کاهش احترام به خود و رویارویی با اضطراب از آنها استفاده می کنند. بزرگسالانی که روش‌ های بهتری برای مقابله با استرس یا رویدادهای آسیب ‌زا در زندگیشان یاد نمی‌ گیرند، اغلب به مکانیزم ‌های دفاعی بسیار ابتدایی متوسل می‌ شوند. اکثر مکانیزم ‌های دفاعی کاملا ناخودآگاه هستند، یعنی بیشتر ما متوجه نمی ‌شویم که در حال استفاده از آن ‌ها هستیم.

خصوصیات مشترک تمام مکانیسم های دفاعی:

1)اغلب اوقات ناخود آگاه اعمال می گردند.

2)معمولا با تحریف، انکار و تبدیل واقعیت توام بوده و موجب خودفریبی می گردند.

انواع مکانیزم های دفاعی

هر کسی از لحظه تولد تا بزرگسالی از مکانیزم های دفاعی در موقعیت های مختلف استفاده می کند. این که افراد از کدام دفاع ها استفاده کنند وابسته به عوامل مختلفی از جمله ارتباط اولیه با والد، سبک فرزندپروری والدین، تاثیر محیط و دیگر موارد می باشد. هرچه از مکانیسم های دفاعی ناپخته بیشتر استفاده شود، اختمال ابتلا به اختلالات روانی و جسمی بیشتر می شود. چهار نوع مکانیسم دفاعی را در ادامه به اختصار شرح داده ایم:

مکانیسم های دفاعی پخته
مکانیسم های دفاعی ناپخته
مکانیسم های دفاعی روان رنجورانه
مکانیسم های متفرقه

تعداد زیادی از مکانیسم های دفاعی وجود دارد؛ در این مبحث ما به توضیح پر کاربرد ترین آنها می پردازیم.

واپس رانی

سرکوب و یا واپس رانی اصلی ترین مکانیزم دفاعی محـسوب شـده و دیگر مکانیزم ها بعنوان ابزار کمکی بکار می روند. واپس رانی بـه مـعنی جلوگیری از ورود افکار، خاطرات، آرزوها، امیال و تجارب دردناک، ناخـوشایند، شرم آور و ناپسند به سطح خودآگاه و هشیار می باشد. در ایـن مکانیزم خـاطرات استرس زا به طور گزینشی به ناخودآگاه رانده می شوند. واپس رانی با انکار متفاوت است در واپس رانی فرد هیچ چـیزی را نفی نمیکند. مانند دختری که در خردسالی مورد تعـرض جنسی واقع شده، ایـن تجربه دردناک را سرکوب میکند.

باطل سازی

به خنثی کردن گفتار و اعمال پیشین اطلاق میگردد. تلافی کردن رفتار وکردار ناپسند. مثال: مردی که همسر خود را تحقیر کرده است، برای همسر خود هدیه میخرد و یا بطور مبالغه آمیزی از وی تعریف و تمجید میکند. مثال: فردی که مرتکب قتل شده مکررا دستهای خود رامی شوید. مثال: شما پشت سر دوست خود از وی بدگویی میکنید سپس از کرده خود پشیمان شده و وی را به منزل خود به شام دعوت میکنید. مثال: فرد ثروتمندی که به موسسات خیریه کمک مالی میکند، چرا که ثروت خود را از طرق نامشروع کسب کرده است.

جابه جایی

مکانیسم جا به جایی عبارتست از سوق دادن جهت یک احساس به یک موضوع امن یا قابل قبول به جای یک موضوع خطرناک یا غیرقابل قبول. مانند فردی از رئیس خود ناراضی باشد و نتواند بروز دهد در منزل با افراد درگیر می شود و مادری که به علت مشاجره با همسایه عصبانی است، کودک را به خاطر انداختن تصادفی لیوان آب کتک می‌زند.

فرافکنی

فرافکنی شیوه ای است که طی آن فرد افکار و تصورات و امیال غیر قابل قبول و اضطراب آور خود را به دیگران نسبت می دهد. در این ساز و کار، فرد دو عمل عمده انجام می‌دهد: نخست، دیگران را مسئول اشتباهات و اعمال بد خود می‌داند و آن‌ها را سرزنش می‌کند. دوم، تکانه‌ها، افکار و تمایلات نامقبول خود را با نسبت دادن به دیگران از خود دور کرده و از اضطرابش کاسته می‌شود. ضرب المثل فارسی « کافر همه را به کیش خود پندارد »، مصداقی از این مکانیسم است.

والایش یا تصعید

والایش یا تصعید شبیه جابه‌جایی است، اما زمانی اتفاق می‌افتد که ما می‌توانیم احساسات خود را به جای سوق دادن به سمت اقدامات مخرب، به سوی فعالیت‌های سازنده منتقل کنیم. مانند جراحی که انرژی پرخاشگرانه را در کار سودمند پزشکی به کار می گیرد.

پیشنهاد ویژه:کارگاه آموزش جامع روانپویشی کوتاه مدت

دلیل‌تراشی

در مکانیسم دفاعی دلیل‌تراشی، برای توجیه تجربه‌ای که بازتابی منفی بر شما دارد بهانه می‌آورید. هرچند می‌دانید که بهانه می‌آورید، اما درکی از انجام این کار ندارید. ممکن است در چیزی شکست خورده باشید، کار مهمی را از یاد برده باشید، یا دیرتان شده باشد، اما به جای بهانه جویی‌های بی‌پایان برای تبرئه کردن خودتان، این واقعیت را بپذیرید که هرازگاهی، حتی آدم‌های خوب هم کاری را بد انجام می‌دهند.

پرخاشگری انفعالی

در این روش نیز به‌طور غیرمستقیم سعی می‌شود تا تهاجم و واکنشی نسبت به فرد یا موضوعی نشان داده بشود. برای مثال وقتی با همکارتان سر مسأله‌ای درگیر شده‌اید، برای انتقام طور دیگری قضیه را تلافی می‌کنید و در محل مختص پارک خودروی او، خودروی خود را پارک می‌کنید.

تبدیل

مانند جسمانی سازی میباشد اما این بار تعارضات در نواحی از بدن که از عصب حرکتی و حسی عصب گیری میشوند بروز می یابند. انتقال تعارضات روانی (تکانه های سرکوب شده) به نشانه های جسمی به منظور تسکین اضطراب. این علایم شامل نابینایی، فلج شدن و نا شنوایی موقت و یا تشنج، سردرد، خستگی و تیک های عصبی میباشد. مثال: مصرف بیش از حد مشروبات الکلی به آخر هفته محدود میشود.

انکار

عبارت است از انکار و نفی واقعیت، رفتار، کردار و عامل اضطراب زا. عدم پذیرش واقعیت و رد رویدادها. مانند مادری پس از دریافت خبر کشته شدن پسرش در جنگ، مرگ پسرش را انکار کرده و باز بشقاب غذایش را سر میزغذاخوری می‌آورد و یا لباس‌هایش را مرتب می‌کند.

آرمانی ساختن

برآورد اغراق آمیز صفات و ویژگیهای مثبت و ناچیز شمردن خصویات منفی و یا نادیده گرفتن آنها. مثال: عاشق تنها خوبیهای معشوق را می بیند و از دیدن بدیهای آن عاجز است.

برون ریزی

حل و فصل تعارض هیجانی یا استرس با اقدام به عملی دیگر به جای بیان منطقی افکار و احساسات. مانند فردی که به جای اینکه به همسرش بگوید که از رفتار سرد همسرش ناخرسند است تصمیم گرفت به یکی از همکارانش رابطه نامشروع برقرار کند.

شوخ طبعی

تاکید بر جنبه های جالب و طنز گونه عامل استرس زا و تعارضات. انحراف از جدیت و نیمه خالی به نیمه مثبت و پر. مثال: شخصی که دچار بیماری ناشناخته ای است این موضوع که، پزشکان قادر به تشخیص بیماری وی نیستند را دستمایه خنده قرار میدهد.

درون فکنی

فرد ارزشها و ویژگیهای فرد و یا گروه دیگر را جذب ساختار “خود” میکند. درونی کردن احساسات، ارزشها و ویژگیهای فرد دیگر، ویژگیهایی که خودمان در آن زمینه ضعف داریم. نسبت دادن افکار و احساسات دیگران به خود و تقلید از آنها. مثال: فردی که قرار است کنفرانس بدهد، خود را جای یک سخنران نامدار قرار میدهد و اینگونه اعتماد بنفس پیدا میکند. مثال درون فکنی شدید: فرد پس از فوت همسرش نشانه بیماری متوفی را بروز میدهد مثلا اگر همسرش بر اثر سکته قلبی فوت کرده باشد وی در جریان سوگواری به درد سینه مبتلا میشود.

بازگشت

رگرسیون، بازگشت به مرحله اولیه رشد در مواجهه با افکار و انگیزه‌ های غیر قابل ‌قبول است. برای مثال، نوجوانانی که با ترس، خشم و تحریک روحیه های جنسی روبرو می شود، ممکن است شروع به نشان دادن رفتارهای اولیه کودکی اش که مدت‌ ها پیش بر آن غلبه کرده بود (مثل شب ادراری) ، کند.

همانند سازی

روند الگوبرداری (تقلید) افکار، اخلاقیات، رفتار و سلایق فرد دیگر؛ تقلید ویژگیهای مطلوب فرد دیگر؛ الگو قرار دادن دیگران؛ تطابق خود با دیگران بطور ناخودآگاه- افزایش احساس ارزشمندی با همانند سازی با شخصیتهای برجسته و نامدار. مانند دختر دانش آموزی که مصرانه از مادر خود میخواهد تا کفش مشابه کفش همکلاسی خود را برایش خریداری کند. اما به شدت تقلید از همکلاسی خود را رد میکند. و یا مانند کارمند در جلسه اداره، زبان بدن مدیر عامل را تقلید میکند و یا نقطه نظرات مشابه وی را بیان میکند.

همه ما تقریبا همیشه از این مکانیسم های دفاعی به نحوی استفاده می‌کنیم . ولی موقعی استفاه از مکانیسم‌های فوق جنبه مرضی به خود می گیرند که مکررا و دائما مورد استفاده قرار گیرند و سبب جدایی دائمی از واقعیت بشوند.

معرفی یار مهربان