برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
در این بخش از پایگاه دانش فروشگاه اینترنتی برنا اندیشان تصمیم داریم تا یکی دیگر از موضوعات کاربردی روانشناسی با عنوان آموزش مهارت حل مسئله در زندگی و کاربردهای آن را به صورت کامل مورد بررسی قرار دهیم.
آموزش مهارت حل مسئله در زندگی و کاربردهای آن
در مقاله آموزش مهارت حل مسئله در زندگی و کاربردهای آن به صورت کاملاً تخصصی و کاربردی با این موضوع آشنا شده و می توانید از این مهارت کاربردی در زندگی خود استفاده و بهره ببرید.
مهارت حل مساله
همه ما در زندگی فردی و اجتماعی خود مان با مسایل و مشکلات متعددی مواجه می شویم. در واقع زندگی چیزی جز روند پیاپی مواجه شدن با مسایل و مشکلات و تلاش برای حل و فصل آنها نیست. بنابراین وجود مشکل در زندگی طبیعی است و هر کسی در زندگی خود با مشکلاتی روبرو می شود
وجود مشکلات کوچک و بزرگ در زندگی عادی است و ما خواه نا خواه با مشکلات متعددی در زندگی خود مواجه می شویم . بنابراین به جای اینکه منفعلانه عمل کرده و آرزو کنیم که ای کاش هیچ مشکلی در زندگی ما پیش نیاید بهتر است یاد بگیریم که چطور مشکلات خود را حل کنیم .
برخورداری از توانایی لازم برای حل موفقیت آمیز مسایل موجب می شود تا اعتماد به نفس نان بیشتر شده و احساس ارزشمندی بیشتری پیدا کنید. ولی اگر فاقد مهارتهای لازم برای حل مشکل باشید یا از روش های نامناسب و معیوب برای حل مسایل خود استفاده نمایید، در سازگاری با محیط اطرافتان دچار مشکل شده و بهداشت روانی شما تهدید خواهد شد. کسب مهارت حل مساله شما را قادر می سازد تا به طور سازنده با مشکلات زندگی برخورد کنید.
حل مساله مهارتی است که می توان آن را آموخت و بکار بست . حل مساله مستلزم چند فعالیت است. ابتدا باید مشکل را به دقت تعریف کنید ، و سپس راه حل های متفاوت حل مشکل را مطرح کرده و مورد بررسی قرار دهید و در نهایت مناسب ترین و موثرترین راه حل را انتخاب و اجرا کنید.
مهارت حل مساله چیست؟
مساله تعامل بین شخص و محیط است در آن بین تقاضا و خواسته محیط و امکانات و پاسخ های دردسترس فرد ناهماهنگی و عدم تعادل ادراک می شود و روش فوری برای کاهش این عدم تعادل در دسترس نیست. مهارت حل مساله رویکردی منظم و متوالی است که به فرد کمک می کند تا به طور موثری مسائل زندگی خود را حل کند.
فرایند مقابله در آموزش مهارت حل مسئله
منظور از مقابله ،کوششها و تلاشهایی است که فرد انجام میدهد تا استرس را ازمیان بردارد، برطرف کند، یا به حداقل رساند و یا تحمل کند. منظور از مقابله کردن تلاش هایی است که برای اداره کردن و مدیریت موقعیتهایی که به نظر خطرناک و تنش زا می رسند ، به عمل می آید.
پیشنهاد ویژه:کارگاه آموزش کامل مهارت های زندگی
سه ویژگی مهم فرایند مقابله :
- مستلزم تلاش و برنامه ریزی است
- نتیجه نهایی واکنش های مقابله ای همیشه مثبت نیست
- فرایندی است که در طول زمان رخ می دهد
به این ترتیب می توان گفت که دو نوع مقابله وجود دارد : مقابله های مسئله مدار و مقابله های هیجان مدار.
مقابله های مسئله مدار-در مقابله های مسئله مدار فرد سعی میکند کاری انجام دهد تاا استرس را از میان بردارد،کاهش دهد یا آن را تحمل کند.
نمونه هایی ازمقابله مسئله مدار عبارتند از:
- اقدام به عمل نمودن
- فعالیت خاصی انجام دادن
- راهنمایی گرفتن
- مشورت کردن
- برنامه ریزی کردن
- جمع آوری اطلاعات
- مطالعه کردن
- استفاده از روش حل مسئله
- فکر کردن و….
مقابله های هیجان مدار
در مقابله های هیجان مدار فرد کارخاصی انجام نمی دهد بلکه فقط سعی می کند خود را آرام سازد و ناراحتی خود را کاهش دهد. زیرا، هنگامی که انسان با استرس رو به رو می شود تعادل و آرامش خود را از دست می دهد و هنگامی که فرد آرامش و تعادل روانی نداشته باشد نمی تواند به خوبی ازعهده برخورد صحیح برآید. این نوع مقابله به کمک فرد می آید تا بتواند ابتدا آرامش و تعادل روانی خود را بازیابد و سپس به مقابله های مسئله مدار بپردازد.
نمونه هایی از مقابله های هیجان مدار عبارتند از:
- دعا و نیایش
- تخلیه و ابراز احساسات مانند گریه کردن، بی قراری کردن ،ابراز خشم (به طور سالم)
- گفتگوی درونی مانند دل داری دادن به خود
- مثبت اندیشی،دادن معنی مثبت به آنچه رخ داده
- توکل
- صبر
- درد دل کردن با دوستان و آشنایان و….
مقابله های سالم و ناسالم
هرکدام از مقابله های مسئله مدار و هیجان مدار می توانند سالم یا ناسالم باشند.نمونه ای از مقابله های مسئله مدار ناسالم عبارتند از:
- دزدی کردن
- فرار از منزل
- به زورمتوسل شدن
- استفاده از زور و تهدید
- استفاده از پرخاش و خشونت
- بزهکاری
- استفاده از نیرنگ وحیله برای رسیدن به هدف
- خودکشی
نمونه ای از مقابله های هیجان مدار ناسالم عبارتنداز:
- اعتیاد و پناه بردن به مواد مخدر
- بدگویی
- خشونت و پرخاشگری به دیگران
- انجام دادن رفتارهای تکانشی (رفتارهایی که بدون فکر و به صورت ناگهانی انجام میشود و معمولا همراه با پشیمانی است )
- درمانده و نا امید شدن
- دست از کوشش وتلاش برداشتن
- به خواب وخیال و رویا فرورفتن
- پناه بردن به خرافات و فال وفالگیری و مواردی از این قبیل
گام های آموزش مهارت حل مسئله
حل مساله دارای 6 گام اساسی است :
1-اتخاذ نگرش حل مساله
قدم اول در حل موفقیت آمیز مشکل این است که این ادراک را در خودتان پرورش دهید که ” تو می توانی مشکلت را حل کنی”.
معمولا وقتی مشکلی برای ما پیش می آید مخصوصا اگر آن مشکل مهم باشد ،دچار نگرانی و دستپاچگی می شویم . در چنین حالتی نمی توانیم خوب فکر کنیم و بنابر این نمی توانیم راه حل خوبی برای مشکل خود پیدا کنیم. پس اولین کاری که باید انجام دهیم این است که آرامش خود را حفظ کنیم .به یاد داشته باشید همه ما یک ندای درونی داریم که مرتب با ما حرف می زند. به آن “گفتگوی درونی “می گویند. به عنوان مثال زمانی که در یک درسی نمره بد می گیرید و یا در یک مسابقه مهم شکست می خورید ، به خودتان چه می گویید ؟ این ندای درونی در برخی افراد مثل یک دوست مهربان است که سعی می کند به ما دلداری دهد و می گوید: ” نگران نباش مشکل برای هر کسی پیش می آید ، من می توانم آن را حل کنم، همه چیز درست خواهد شد و….“
ولی در عده ای دیگر این ندای درونی بیشتر منفی و سرزنش کننده است و وقتی مشکلی پیش می آید می گوید :” من آدم بی عرضه ، تنبل و بد شانسی هستم، همیشه مشکلات برای من پیش می آید ، من نمی توانم آن را حل کنم ، هر چه بلاست بر سر من نازل می شود و…” .
2-تعریف دقیق مشکل
برای حل یک مشکل اول باید بدانیم که مشکل ما چیست. زیرا تا وقتی که ندانیم مشکل ما دقیقا چیست ، نمی توانیم آن را حل کنیم . پس مرحله دوم حل مسئله تعریف مشخص و واضح مشکل است . برای تعریف مشکل چهار سوال زیر را در نظر داشته باشید:
الف) مشکل چیست؟
ب) مشکل از چه زمانی ایجاد شده است ؟
ج)مشکل در چه موقعیت مکانی و در کجا بوجود آمده است؟
د)چه کسانی در ایجاد مشکل یا گسترش آن دخالت دارند؟
پس از بررسی سوالهای راهنمای فوق باید مشکل خود را به طور روشن و مشخص تعریف کنید:
- مشکلات پیچیده را به قسمت های ساده تر تقسیم کنید
- مسایل را الویت بندی کنید
- مشکلات کلی را به مسایل جزیی تر تجزیه کنید
- مسایل مبهم را روشن نمایید
3-تهیه فهرستی از راه حل های مختلف
پس از آنکه مشکل را به طور دقیق و روشن تعریف کردید وارد مرحله سوم حل مساله می شوید . در این مرحله باید خوب فکر کنید و تمامی راه حل هایی ممکن را برای حل مشکل مورد نظر فهرست کنید. برای حل یک مشکل راه حل های مختلفی وجود دارد. و هر چقدر بتوانید راه حل های بیشتری را پیدا کنید در حل مشکلات موفق تر خواهید بود. اگر راه حل های بیشتری برای حل مشکل خود پیدا کنیم آن وقت می توانیم از بین آنها بهترین راه حل را انتخاب کنیم و اگر یک راه حل موثر نبود از راه حل دیگری استفاده کنیم.
یک روش خوب برای پیدا کردن راه حل های مختلف برای حل یک مشکل استفاده از تکنیک “بارش فکر” است. برای استفاده از این روش باید ذهن خودتان را سیال سازید و تمامی راه حل هایی را که به ذهنتان می رسد چه خوب و چه بد ، چه سخت و چه آسان یادداشت کنید. بنابراین در این مرحله هیچ نوع قضاوتی در مورد مناسب بودن با نبودن راه حل ها انجام نمی دهیم. برای اینکه به راه حل های بیشتری دست پیدا کنید می توانید از افراد دیگر مانند پدر و مادر ،معلمان ، مشاوران و دوستان خود که قابل اعتماد هستند بخواهید که راه حل های پیشنهادی خود را به شما ارایه دهند. برای اینکه بتوانید راه حل های مطرح شده را مورد ارزیابی قرار دهید بهتر است آنها را روی یک برگ کاغذ یادداشت نمایید.
4-ارزیابی راه حل های مطرح شده و انتخاب بهترین راه حل
در این مرحله لازم است راه های فهرست شده در مرحله قبل را مورد ارزیابی قرار داده و بهترین راه حل را انتخاب کنید.
بهترین راه حل کدام است ؟
از کجا می فهمیم کدام راه حل از همه بهتر است ؟
برای انتخاب بهترین راه حل باید راه حل های مختلف را با هم مقایسه کنید تا بفهمید که کدام یک از همه بهتر است.
برای این کار باید از خود سوال کنید اگر از این راه حل استفاده کنم چه اتفاقی خواهد افتاد و پیامد یا نتیجه آن چه خواهد بود؟
5-اجرای راه حل انتخاب شده
پس از انتخاب بهترین راه حل از بین راه حل های ممکن باید آن را به اجرا بگذارید و در عمل نتیجه آن را مورد ارزیابی قرار دهید .
برای اجرای درست راه حل انتخابی به طور دقیق مشخص کنید که اجرای نقشه شما مستلزم چه چیزهایی است ، چه کاری ، کجا، چه موقع و توسط چه کسی باید انجام شود و چه موادی لازم است. اگر این مسایل رعایت نشود اجرای برنامه با مشکل مواجه می شود.
6-ارزشیابی
پس از اجرای راه حل انتخاب شده باید ارزیابی شود که آیا راه حل مورد نظر موثر و رضایت بخش بوده یا خیر. اگر راه انتخاب شده در رفع مشکل موفقیت آمیز بود چه بهتر و فرایند حل مسئله پایان می یابد در غیر این صورت باید مراحل حل مساله را مرور کنید و ببیند در کجا اشکال وجود داشته که به حل مشکل منجر نشد.
آیا مشکل را به درستی مشخص کردید؟
آیا تمام راه حل های ممکن را در نظر گرفتید ؟آیا راه حل انتخابی شما واقعا بهترین راه حل بود؟
آیا راه حل انتخاب شده را درست اجرا کردید؟
پس از بررسی سوالات فوق فرایند حل مساله را از سر بگیرید. در صورت موفقیت آمیز بودن فرایند حل مساله باید خودتان را مورد تقویت قرار دهید. فرایند حل مسئله زمانی پایان می یابد که دیگر موقعیت برای فرد مسئله ساز نباشد.
معرفی یار مهربان
کتاب مهارتهای حل مساله
نویسنده: خسرو امیرحسینی
تهیه و تنظیم: میترا نمازی
کارشناس ارشد روان شناسی بالینی
