برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
اختلال زبان یک نوع اختلال روانشناختی است که بیشتر در حوزه ارتباطات و بخصوص در کودکان شاهد آن هستیم. این اختلال باعث مشکلات در توانایی بیان احساسات و ساختار جملات برای کودکان می‌شود. در این متن، به بررسی یکی از انواع اختلالات زبانی به نام “اختلال زبان” پرداخته می‌شود. این اختلال معمولاً در دوران کودکی ظاهر می‌شود و موجب مشکلاتی در فرآیند یادگیری و ارتباطات اجتماعی کودکان می‌گردد. در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان با دقت به توضیحات DSM-5، به بررسی جزئیات و شرح کامل این اختلال می‌پردازیم.
اختلال زبان
اختلال زبان یکی از اختلالات رایج در میان کودکان است که توانایی آنها را در بیان یک جمله با معنی و کامل محدود می‌کند، به همین دلیل بیان احساسات برای این گروه از کودکان چالش‌برانگیز است. علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نشده است؛ اما تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل مختلفی از جمله تغذیه مادر، ژنتیک، وراثت، و همچنین اختلالات مرتبط با سلامت روانی مانند اوتیسم و بیش‌فعالی و… می‌توانند بر بروز این اختلال تأثیرگذار باشند. در ادامه، با مرور جزئیات و تحلیل دقیق‌تر این اختلال، تازه‌ترین دستاوردها و اطلاعات در این زمینه را بررسی می‌کنیم تا به شناخت بهتری از این اختلال و راهکارهای ممکن برای مدیریت آن دست یافته شود.
ملاک های تشخیصی اختلال زبان
معیارهای تشخیصی اختلال زبان به مشکلات مستمر در یادگیری و استفاده از زبان در ابعاد گوناگون (از جمله گفتار، نوشتار، زبان اشاره و دیگر جنبه‌ها) برمی‌گردند، که از نواقص در درک یا تولید زبان ناشی می‌شوند. این نواقص عبارتند از:
1. کاهش دانش و استفاده از واژگان:
کودکان مبتلا به اختلال زبان دچار کاهش در دانش و استفاده از واژگان هستند.
2. محدودیت در ساختار جمله:
آنها دارای مشکلات در توانایی قرار دادن کلمات و پایانه‌های کلمه برای ساخت جملات بر اساس قواعد دستور زبان و ریخت‌شناسی هستند.
3. اختلالات در کلام:
کودکان با اختلال زبان دچار مشکلات در استفاده از واژگان و ایجاد جملات برای توضیح یا شرح موضوع یا رویدادها، یا حتی در ارتباطات گفتاری مشکلات دارند.
4. توانایی‌های زبانی زیر حد انتظار:
توانایی‌های زبانی آنها به طور معتبر و از نظر کیفی، کمتر از انتظارات سنی است، که به محدودیت‌های کارکردی در ارتباطات مؤثر، مشارکت اجتماعی، پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی، به صورت فردی یا در هر نوع پیوند، منجر می‌شود.
5. شروع نشانه‌ها در دوران اولیه رشد:
نشانه‌های این اختلال از دوران ابتدایی رشد ظاهر می‌شوند و تاثیر گذاری آن در زمینه‌های مختلف زندگی کودکان را تداوم می‌بخشد.
6. غیرقابل توجیه به عوامل دیگر:
این مشکلات را نمی‌توان به اختلال شنوایی، حسی، کژکاری حرکتی یا هر نوع بیماری جسمانی یا عصبی دیگر نسبت داد و با ناتوانی عقلانی یا تأخیر کلی رشد بهتر توجیه نمی‌شوند.
ویژگی های تشخیصی اختلال زبان
ویژگی‌های تشخیصی اصلی اختلال زبان شامل مشکلات متعدد در فرآیند یادگیری و استفاده از زبان می‌باشند. این مشکلات به علت کاستی‌هایی در درک یا تولید واژگان، ساختار جمله، و همچنین در کاربرد کلام به وجود می‌آیند. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به این اختلال دچار مشکلاتی در فرآیندهای مختلف زبانی هستند که شامل درک و استفاده از واژگان، ترکیب و ساختار جملات، و همچنین بیان موثر افکار و مفاهیم در گفتار می‌شود.
این نواقص زبانی به دلیل کاستی‌های مشخصی در دو زمینه ارتباط گفتاری، ارتباط نوشتاری، یا زبان اشاره واضح مشاهده می‌شوند. یادگیری و استفاده از زبان به هر دو مهارت دریافتی و بیانی وابسته است. مهارت بیانی به تولید نمادهای صوتی، حرکات بدنی یا نمادهای کلامی اشاره دارد، در حالی که مهارت دریافتی به فرآیند درک و دریافت پیام‌های زبان اشاره دارد.
پیشنهاد می شود به کارگاه فرزندپروری مراجعه فرمایید. ارزیابی مهارت‌های زبان در ابعاد بیانی و دریافتی ضروری است، زیرا ممکن است این دو زمینه از نظر شدت تفاوت داشته باشند. به عنوان مثال، ممکن است زبان بیانی یک فرد بسیار ضعیف باشد، در حالی که زبان دریافتی او هیچ مشکلی نداشته باشد.
اختلال زبان به طور معمول بر واژگان و دستور زبان تأثیر می‌گذارد، و این تأثیرات بعداً به توانایی کودک در بیان خود محدودیت می‌آورد. ابتدایی‌ترین کلمات و عبارات کودک معمولاً به تأخیر می‌افتند، حجم و تنوع واژگان کمتر از حد متوقع است، جملات به ویژه در زمان گذشته، کوتاه‌تر و کمتر پیچیده هستند و با خطاهای دستوری همراه می‌شوند. کمبودها در درک زبان اغلب به نتیجه می‌انجامند، زیرا ممکن است کودکان به دلیل تلاش برای درک معنا، در استفاده از مفاهیم زبانی به شیوه‌های ناکارآمدی روی آورده و خطاهایی در درستی جملات خود ایجاد کنند.
احتمال وجود مشکلات در حوزه کلمه‌یابی، تعاریف کلامی ناتوان یا درک ناصحیح از مترادف‌ها، تعدادی از معانی یک کلمه، یا بازی با کلمات مناسب با سطح سنی و فرهنگ ممکن است وجود داشته باشد. به علاوه، مشکلاتی که به یادآوری کلمات و جملات جدید، پیروی از دستورالعمل‌های طولانی، مرور زنجیره‌های اطلاعات کلامی (مانند یادآوری شماره تلفن یا لیست خرید) و یادآوری زنجیره‌های صوتی تازه مرتبط هستند، نمود پیدا می‌کنند. علاوه بر این، مشکلات مرتبط با کلام نیز از طریق توانایی محدود در ارائه اطلاعات مناسب درباره رویدادهای مهم و انتقال یک داستان منسجم، به طور آشکار نمایان می‌شوند.
اختلال زبان، با توانایی‌های قابل مشاهده که به طور قابل توجه و از نظر کمی کمتر از انتظارات مربوط به سن فرد است، به طور چشم‌گیری در مواردی از جمله پیشرفت تحصیلی، عملکرد شغلی، ارتباطات مؤثر یا تعاملات اجتماعی (ملاک ب) تاثیر می‌گذارد.
تشخیص اختلال زبان از طریق تحلیل ترکیبی از تاریخچه فرد، مشاهدات مستقیم در محیط‌های مختلف (از جمله خانه، مدرسه، محل کار)، و نمرات حاصل از آزمون‌های استاندارد زبان صورت می‌پذیرد. این آزمون‌ها، که قابلیت کمک به تشخیص و ارزیابی شدت اختلال را دارند، بر اساس عملکرد زبانی اندازه‌گیری می‌شوند.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال زبان
عادتاً، در افراد مبتلا به اختلالات زبان، یک سابقه خانوادگی مثبت در این زمینه مشاهده می‌شود. افراد، حتی در دوران کودکی، ممکن است توانمندی در تطابق با زبان محدود خود را داشته باشند. این افراد ممکن است در بیان خود محتاط و یا خجالتی به نظر بیایند و احتمال دارد ترجیح دهند تنها با اعضای خانواده یا افرادی که با آنها آشنا هستند، ارتباط برقرار کنند.
هرچند که این نمایانگرهای اجتماعی به تنهایی برای تشخیص اختلال زبان کافی نیستند، اما اگر به طور مداوم و محسوس حاکی از وجود باشند، امکان دارد اشاره به نیاز به ارزیابی زبان شوند. اختلال زبان، به ویژه کاهش مهارت‌های بیانی، ممکن است همراه با اختلالات صدای گفتار نیز باشد.
توجه: اگر به اندازه‌ی ممکن با فرزندان خود در تعامل و گفت‌وگو باشید، می‌توانید در بهبود این اختلال زبانی در کودکان کمک کنید.
شکل گیری و روند اختلال زبان
فرآیند یادگیری زبان از ابتدای دوران نوپایی تا حداکثر توانمندی زبانی در دوران بزرگسالی، در ارتباط با تغییرات متناسب با سن و افزایش در مختلف ابعاد زبانی (از جمله صداها، واژگان، دستور زبان، مهارت‌های گفتاری و متون داستانی/نمایشی) قابل تشخیص است.
این تغییرات به صورت پیشرو و هم‌زمان با پیشرفت سنی و رشد فرد در زمینه‌های مختلف زبانی رخ می‌دهند. اختلال زبان اغلب در دوران اولیه رشد فرد آشکار می‌شود؛ با این حال، در فرآیند یادگیری واژگان و ترکیبات کلمه ابتدایی، تفاوت‌های چشمگیر وجود دارد و تفاوت‌های فردی به عنوان شاخص‌های تکی، پیش‌بینی کننده مطلوبی از نتایج آینده نمی‌باشند.
در سن ۴ سالگی، تفاوت‌های فردی در توانایی زبانی ثابت‌تر هستند، و ارزیابی دقیق‌تری از توانمندی‌های زبانی فراهم می‌آید که می‌تواند پیش‌بینی خوبی از نتایج آینده ارائه دهد. اگر اختلال زبان از سن ۴ سالگی تشخیص داده شود، احتمالاً با گذر زمان ثابت می‌ماند و معمولاً تا دوران بزرگسالی ادامه دارد، با این حال، نیمرخ خاص توانایی‌ها و کاستی‌های زبانی احتمالاً در طول فرآیند رشد تغییر می‌کند.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال زبان
کودکان مبتلا به اختلالات زبان دریافتی نسبت به افرادی که اصطلاحاً به اختلالات بیانی مبتلا هستند، تفاوت‌ها ویژه‌ای در پیش‌آگهی دارند. این افراد معمولاً مقاومت بیشتری در مقابل درمان نشان می‌دهند و مشکلات مرتبط با درک مطلب‌های خوانده شده به طور متداول در آنها مشاهده می‌شود.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی
اختلالات زبان به طور قابل توجهی توارث‌پذیر بوده و اعضای خانواده با احتمال بالاتری به عنوان دارای سابقه اختلال زبان شناخته می‌شوند.
تشخیص افتراقی اختلال زبان
تشخیص افتراقی اختلال زبان یک فرآیند پیچیده است که به منظور تفکیک این اختلال از دیگر اختلالات زبانی یا مشکلات مرتبط با توانایی های دیگر فرد اجرا می‌شود. این تشخیص بر اساس ارزیابی دقیقی از مهارت‌های زبانی، ارتباطات گفتاری و نوشتاری، درک مطلب، و سایر عناصر زبانی انجام می‌شود.
تشخیص افتراقی اختلال زبان نیازمند ارزیابی‌های گوناگون از جمله مصاحبه با خانواده و فرد، استفاده از ابزارهای استاندارد ارزیابی زبان، و نظارت دقیق بر رفتارها و مهارت‌های زبانی فرد می‌باشد. همچنین، توجه به سابقه خانوادگی و عوامل محیطی نیز در فرآیند تشخیص افتراقی اختلال زبان اهمیت دارد. این تشخیص دقیق باعث می‌شود تا درمان‌ها و مداخلات متناسب با نیازهای ویژه فرد تدوین شده و اجرا گردد.
تغییرات عادی در زبان
تشخیص اختلال زبان نیازمند تمایز آن از تغییرات رشدی عادی است، که گاهی این تفکیک پیچیده و در سنوات اولیه زندگی دشوار می‌باشد. وقتی که فرآیند ارزیابی برای تشخیص اختلال زبان اجرا می‌شود، نوعی از تفاوت‌ها که ممکن است در سطح منطقه‌ای، اجتماعی، یا مرتبط با عوامل فرهنگی و قومی زبانی (مانند لهجه‌ها) وجود داشته باشد، باید به دقت در نظر گرفته شود. این توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی حائز اهمیت است تا از ارزیابی دقیق و عادلانه‌تری برخوردار شویم و اختلالات زبانی را از ویژگی‌های طبیعی و زبانی یک فرد متمایز کنیم.
اختلال شنوایی یا اختلال حسی دیگر
اختلالات زبانی نباید به طور عام به عنوان نتیجه‌ای از اختلالات شنوایی مطرح شوند. امکان وجود روابط پیچیده‌تری بین کمبودهای زبانی و مسائل شنوایی، کمبودهای حسی دیگر، یا کمبودهای گویایی-حرکتی وجود دارد. در صورتی که کمبودهای زبانی فراتر از حد معمول این مشکلات باشند و نشانه‌های خاصی از اختلالات ارتباطی به ویژه این مسائل نمایان شوند، می‌توان اختلال زبان را تشخیص داد. این نکته مهم است که در فرآیند تشخیص، همه ابعاد احتمالی کمبودها، از جمله شنوایی، بررسی شده و ارتباط دقیق بین مشکلات زبانی و عوامل مختلف موردنظر به‌طور کامل ارزیابی شود.
ناتوانی عقلانی (اختلال عقلانی رشدی)
تأخیر در زبان به طور معمول به عنوان یک ویژگی نشان دهنده ناتوانی عقلانی مطرح می‌شود و تا زمانی که کودک قادر به پر کردن آزمون‌های استاندارد نشود، تشخیص قطعی ممکن نیست. تشخیص دقیق این موضوع معمولاً انجام نمی‌شود مگر اینکه کمبودهای زبان به گونه‌ای بیانگر اختلال آشکار در عملکرد عقلانی باشند. این امر نشان از ضرورت بررسی دقیق و گسترده‌تر ترکیب ابعاد زبانی و عقلانی در فرآیند تشخیص دارد.
اختلالات عصبی
اختلال زبان ممکن است به دنبال اختلالات عصبی باشد، از جمله صرع، که می‌تواند باعث ایجاد اختلالات زبانی خاصی گردد. به عنوان مثال، زبان پریشی اکتسابی یا نشانگان لاندو-کلفنر، از جمله اختلالات زبانی است که به صورت ارتباطی با اختلالات عصبی ناشی از صرع اکتساب می‌شود.
واپس روی زبان
کمبود گفتار و زبان در کودکان زیر ۳ سال ممکن است نشانگان اختلال طیف اوتیسم با واپس‌روی رشدی یا بیماری عصبی خاصی، همچون نشانگان لاندو-کلفنر، باشد. در کودکان بالاتر از ۳ سال، غیبت زبان ممکن است ناشی از حملات صرعی باشد و برای تشخیص صحیح و منحصربه‌فرد وجود صرع، نیاز به ارزیابی تشخیصی جامع است؛ مثل انجام برق‌نگاری مغزی استاندارد و بررسی شبانه روزی خواب.
واپس روی زبان
اختلال زبان با اختلالات عصبی-رشدی دیگر نظیر اختلال یادگیری خاص (در زمینه سواد و عدد)، اختلال کاستی توجه/بیش‌فعالی، اختلال طیف اوتیسم، و اختلال هماهنگی مرتبط با رشد، نسبت به یکدیگر ارتباطات متعددی دارد. این اختلال نه تنها با مشکلات در زمینه ارتباطات اجتماعی (عملکردی) روبه‌رو است بلکه به ویژه با سابقه مثبتی از اختلالات گفتار و زبان در خانواده‌ها ارتباط دارد.
درمان اختلال زبان
درمان اختلال زبان به منظور بهبود مهارت‌های زبانی کودکان و نوجوانان با این اختلال انجام می‌شود. این درمان‌ها توسط تیم‌های گوناگون تخصصی از جمله گفتار درمانگران، روانشناسان، متخصصان تربیت‌بدنی و متخصصان تربیتی اجتماعی ارائه می‌شود. درمان اختلال زبان معمولاً به شکل جلسات منظم و سیستماتیک انجام می‌شود و شامل مراحل زیر می‌شود:
1. ارزیابی و تشخیص: ابتدا تیم تخصصی نیازمندی‌های زبانی و مشکلات خاص کودک را تشخیص می‌دهد. این شامل ارزیابی گفتار و زبان، ارتباط اجتماعی، و سایر مهارت‌های زبانی می‌شود.
2. تدوین برنامه درمانی فردی: با توجه به نتایج ارزیابی، یک برنامه درمانی سفارشی تدوین می‌شود که شامل تمرینات و فعالیت‌های متناسب با نیازهای فردی کودک است.
3. تمرین و فعالیت‌های گوناگون: درمان اختلال زبان شامل تمرینات گفتاری، ایجاد جملات و داستان‌ها، تقویت مهارت‌های مکالمه، و تمرین‌های دیگر برای بهبود مهارت‌های زبانی می‌شود.
4. مشارکت خانواده: خانواده نیز به عنوان یک بخش مهم در فرآیند درمان دخیل می‌شوند. آموزش به والدین برای پیشگیری و ادامه‌ی تمرین‌ها در خانه نقش مؤثری در توسعه مهارت‌های زبانی کودکان ایفا می‌کند.
5. پیگیری و ارزیابی مداوم: درمان اختلال زبان نیاز به پیگیری و ارزیابی مداوم دارد تا بهبودها و تغییرات در مهارت‌های زبانی به خوبی مشخص شود و در صورت نیاز تغییرات لازم در برنامه درمانی اعمال شود.
اهمیت درمان زودهنگام و مداوم در اختلال زبان بسیار حائز اهمیت است تا کودکان به بهترین شکل ممکن بتوانند مهارت‌های زبانی خود را توسعه دهند و در ارتباط با دیگران موفق تر باشند.
نتیجه گیری
اختلال زبان یک وضعیت پیچیده در حوزه روانشناسی و توسعه کودکان است که بر توانایی‌های زبانی و ارتباطات افراد تأثیر می‌گذارد. این اختلال به طور عمده در دوران کودکی شناخته می‌شود و می‌تواند باعث مشکلات متعددی در موارد اجتماعی، تحصیلی، و حتی شغلی شود. این مشکلات ممکن است باعث ایجاد نوعی ایزولاسیون اجتماعی یا کاستی در عملکرد تحصیلی شوند.
به عنوان نتیجه، شناخته شدن این اختلال و شروع به درمان مناسب و به موقع، می‌تواند در بهبود مهارت‌های زبانی و ارتباطات کودکان مؤثر باشد. ضرورت همکاری خانواده، متخصصان گوناگون، و محیط آموزشی برای ارتقاء مهارت‌های زبانی و اجتماعی افراد مبتلا به این اختلال بسیار اهمیت دارد. از طریق استفاده از روش‌های تداوم درمانی و تمرینات مناسب، می‌توان بهبود قابل توجهی در زندگی افراد با اختلال زبان داشت و زمینه‌های مختلف زندگی آنان را تقویت نمود.
