برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) یکی از نقایص عصبی در حوزه روانشناسی است که با کاستی‌هایی در برقراری ارتباطات، مانند ارتباطات کلامی و غیرکلامی، همراه است. در این اختلال، فرد تحت تأثیر کاستی‌های متعدد در تعاملات اجتماعی قرار می‌گیرد. در این مطلب، ما قصد داریم در این بخش از مجله علمی برنا اندیشان با جزئیات بیشتر به شما توضیح دهیم که اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) چگونه بر اساس دستورالعمل تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5 تعریف و شناخته می‌شود.
اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
در این نقص عصبی، فرد با کاستی‌هایی در درک و فهم محتوای کلامی و غیرکلامی و نیز استفاده از زبان و کاربردشناسی مواجه می‌شود. این مشکل به عنوان یکی از اختلالات روانشناسی در دامنه اختلالات عصبی رشدی شناخته می‌شود.
کمبودهای ایجاد شده در این زمینه‌ها، تأثیر بسزایی بر ارتباطات اجتماعی فرد دارد و می‌تواند عاملی برای مشکلات او در برقراری ارتباطات اجتماعی گردد. این اختلال، باعث ایجاد مشکلاتی در حوزه پیشرفت تحصیلی، عملکرد شغلی، و به طور کلی، در ارتباطات اجتماعی فرد می‌شود. در این بخش، ما به‌طور جامع به بررسی این اختلال پرداخته و جزئیات آن را بررسی می‌نماییم.
ملاک های تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
معیارهای تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) به مشکلات پیوسته در استفاده از ارتباطات کلامی و غیرکلامی اشاره دارد که به صورت واضح در زیر نمایان می‌شوند:
1. کاستی در استفاده از ارتباط برای اهداف اجتماعی، مانند خوشامدگویی و به اشتراک گذاشتن اطلاعات، به شکلی که با موقعیت اجتماعی مناسب هماهنگ باشد.
2. مشکل در توانایی تغییر دادن ارتباط به‌منظور تطابق با موقعیت یا نیازهای مخاطب، مثل تغییر شیوه صحبت کردن در محیط مختلف مانند کلاس در مقایسه با زمین بازی، برقراری ارتباط با کودک به شکل متفاوت با بزرگسال، و اجتناب از استفاده از زبان رسمی بیش از حد.
3. مشکلات در رابطه با رعایت قوانین مرتبط با گفت‌و‌گو یا داستان‌سرایی، از قبیل رعایت نوبت در گفت‌و‌گو، بیان نظر دیگر به موقعیت‌هایی که فرد به‌درستی فهمانده نشده است، و شناخت نحوه استفاده از علائم کلامی و غیرکلامی برای تنظیم تعامل.
4. مشکلات در فهم مفاهیمی که به صورت صریح بیان شده‌اند (مانند ارجاع‌ها) و معانی دقیق یا واضح زبان (از جمله اصطلاحات، شوخی‌ها، استعاره‌ها، و مفاهیم چندگانه که به زمینه‌های خاصی وابسته‌اند).
این اختلال باعث ایجاد نگرانی در مورد مهارت گفتاری شخص می‌شود یا محدودیت‌هایی در حوزه‌های ارتباط، مشارکت اجتماعی، عملکرد تحصیلی یا شغلی، به صورت فردی یا در هرگونه ارتباط، به وجود می‌آورد.
این نقص‌ها منجر به محدودیت‌هایی در عملکرد ارتباطی، مشارکت اجتماعی، روابط اجتماعی، پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی، به صورت فردی یا در هرگونه پیوند، می‌شوند.
این نشانه‌ها به عنوان نتیجه‌ای از بیماری جسمانی یا عصبی دیگر یا کاستی در زمینه‌های ساختار کلمه و دستور زبان خلق نشده و به ویژه با اختلال‌های طیف اوتیسم، ناتوانی عقلانی (اختلال عقلانی رشدی)، تأخیر کلی رشد، یا اختلال‌های روانی دیگر قابل توجیه نمی‌شوند.
ویژگی های تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) به نقص اصلی در کاربردشناسی، یا به عبارت دیگر، استفاده اجتماعی از زبان و ارتباط اشاره دارد. این نقص‌ها در فهم و پیروی از مقررات ارتباطی، همچنین توانایی تغییر زبان بر اساس نیازهای شنونده یا موقعیت، و رعایت قواعد گفت‌و‌گو و داستان‌سرایی در مواقع طبیعی، به‌وضوح آشکار می‌شوند.
این کاستی‌ها در حوزه ارتباط اجتماعی، منجر به محدودیت‌های کارکردی در ارتباط مؤثر، مشارکت اجتماعی، ایجاد روابط اجتماعی یا پیشرفت تحصیلی و عملکرد شغلی می‌گردند. این نقص‌ها با توجیه توانایی کم در زمینه‌های ساختار زبان یا توانایی شناختی بهتر نمی‌توانند توضیح داده شوند.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
ویژگی رایج‌ترین مرتبط با اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)، اختلال زبان است که با سابقه تأخیر در دستیابی به نقاط عطف زبان و مشکلات ساختاری زبان، حتی اگر نه اکنون واضح نباشند، شناخته می‌شود. افراد مبتلا به کاستی‌های ارتباط اجتماعی ممکن است از تعاملات اجتماعی کاسته و از آن‌ها پرهیز کنند. علاوه بر این، اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)، مشکلات رفتاری، و اختلالات یادگیری خاص نیز در افراد مبتلا به این اختلال را متداول‌تر می‌کنند.
شکل گیری و روند اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
به دلیل وابستگی ارتباط اجتماعی (عملی) به پیشرفت رشدی مناسب در زمینه گفتار و زبان، تشخیص اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) در کودکان زیر 4 سال به ندرت امکان‌پذیر است. اغلب، برای تشخیص صحیح این اختلال، کودکان در 4 یا 5 سالگی باید توانایی‌های گفتار و زبان مناسبی داشته باشند. در این مرحله، امکان تشخیص کمبودهای خاص در ارتباط اجتماعی به وجود می‌آید. انواع خفیف‌تر این اختلال ممکن است تا اوایل نوجوانی که زبان و تعامل‌های اجتماعی پیچیده‌تر می‌شوند، به صورت آشکار نشوند.
پیامدهای اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) گوناگون است؛ بعضی از کودکان با گذشت زمان به طور قابل ملاحظه‌ای بهبود یافته و برخی دیگر همچنان تا بزرگسالی با مشکلات روبه‌رو هستند. حتی در میان افرادی که بهبود قابل ملاحظه‌ای نشان داده‌اند، کمبودهای ابتدایی در کاربردشناسی می‌توانند موجب ایجاد اختلالات با دوام در زمینه روابط اجتماعی، رفتار، و یادگیری مهارت‌های مرتبط دیگر گردند، از جمله مهارت‌های بیان نوشتاری.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
عوامل خطر و پیش‌آگهی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) یک مسئله پیچیده است که تأثیرات گوناگونی دارد. عوامل خطر می‌توانند شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و ترکیبی از این دو باشند. برخی از افراد به دلیل وجود افراد در خانواده با اختلالات مشابه به خطر افتاده و ژنتیک ممکن است نقشی در ایجاد این اختلال داشته باشد.
همچنین، محیط زندگی، فشارهای اجتماعی، نقص در پشتیبانی اجتماعی، و تجربیات ناپسند می‌توانند عوامل محیطی باشند که به رشد نامناسب مهارت‌های ارتباطی کودکان کمک می‌کنند. پیش‌آگهی در این زمینه به مراقبت و پشتیبانی به موقع کودکان، تشخیص سریع اختلالات ارتباطی، و ارتقاء مهارت‌های ارتباطی اجتماعی می‌پردازد. مداخلات زودرس و کارآمد می‌توانند تأثیرات مثبت بر آینده روابط اجتماعی و عملکرد کلانتر کودکان را داشته باشند.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی
پیدا کردن یک سابقه خانوادگی حاوی اختلالات طیف اوتیسم، اختلالات ارتباطی یا اختلالات یادگیری خاص، به نظر می‌رسد می‌تواند به عنوان یک عامل خطرزای افزایش خطر ابتلاء به اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) تلقی شود. این ارتباط نشان از امکان وراثت یا انتقال ژنتیکی این اختلالات به نسل‌های بعدی دارد.
علاوه بر این، تأثیر محیط خانوادگی نیز اهمیت دارد؛ زیرا محیط‌هایی که در آن‌ها کودکان با اختلالات ذکر شده بزرگ می‌شوند، ممکن است باعث به‌وجودآمدن مشکلات ارتباطی اجتماعی شان شود. در این راستا، توجه به سابقه خانوادگی و شرایط محیطی کودکان می‌تواند در شناخت و پیشگیری از اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) مؤثر باشد.
تشخیص افتراقی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
تشخیص افتراقی اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) از سایر اختلالات رفتاری و اجتماعی بسیار حیاتی است. برای تشخیص افتراقی، نیاز به ارزیابی دقیق و جامعی از علایم و نشانه‌های اختلال در کاربردشناسی و تفاوت آن با مشکلات دیگر در زمینه‌های رفتاری و ارتباطی داریم. این فرایند شامل مشاهده و ارزیابی مهارت‌های اجتماعی، توانایی برقراری روابط بین فردی، درک از زبان غیرکلامی، و شیوه تنظیم تعاملات می‌شود.
همچنین، این تشخیص نیازمند همکاری متخصصان مختلف از جمله روان‌شناسان، متخصصین توانبخشی، و پزشکان است. با توجه به پیچیدگی این اختلال و وجود انواع مختلف آن، تشخیص افتراقی از دیگر اختلالات اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است تا مسیر درمانی و پشتیبانی بهینه برای هر فرد تعیین شود.
اختلالات طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم به عنوان ملاحظه تشخیصی اصلی برای افرادی که با کمبودهای ارتباط اجتماعی مواجه هستند، مطرح می‌شود. در این حوزه، الگوهای رفتاری، تمایلات، و فعالیت‌های محدود/تکراری را می‌توان به عنوان نشانه‌های ممیز برای اختلال طیف اوتیسم در نظر گرفت. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است این الگوها را از دوران کودکی اظهار کنند، به‌همین دلیل لازم است تا تاریخچه زندگی جامع و جامعه‌شناختی آنان به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
در صورتی که الگوهای محدود و رفتارهای تکراری در گذشته وجود داشته باشند، حتی در صورت عدم حضور کنونی این نشانه‌ها، تشخیص اختلال طیف اوتیسم به چالش کشیده نخواهد شد. تشخیص اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) نیز تنها در صورتی قابل مدنظر است که سابقه رشد هیچ شاهدی برای نمایان شدن الگوهای رفتاری، تمایلات، یا فعالیت‌های محدود/تکراری ارائه ندهد.
اختلال کاستی توجه بیش فعالی
اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD) ممکن است باعث ایجاد محدودیت‌های قابل توجهی در حوزه‌های ارتباط اجتماعی و مهارت‌های کاربردی شود. این کمبودها ممکن است در ارتباطات مؤثر، مشارکت اجتماعی، و یا پیشرفت تحصیلی افراد مبتلا به ADHD نقش بسزایی ایفا کنند.
به عنوان مثال، دشواری در توجه و کنترل توجه ممکن است باعث شود که فرد به صورت کلی در تعاملات اجتماعی مشکلاتی را تجربه کند و در زمینه‌های مختلف از جمله محیط کاری یا محیط تحصیلی، توانایی پیشرفت کمتری داشته باشد. درک بهتر از نوع و میزان کمبودهای اجتماعی و کاربردی مرتبط با ADHD، امکان ارائه مداخلات و پشتیبانی‌های بهینه برای مدیریت این چالش‌ها را فراهم می‌کند.
اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
نشانه‌های اختلال ارتباط اجتماعی و اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است به نظر مشابه باشند، اما ویژگی تمایز دهنده بین این دو، زمان شروع نشانه‌هاست. در اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)، فرد از ابتدای زندگی خود هرگز توانایی برقراری ارتباطات اجتماعی مؤثر را تجربه نکرده است.
اما در اختلال اضطراب اجتماعی، فرد توانمندی‌های ارتباط اجتماعی معقولی را دارد که به طور معمول به دلیل وجود اضطراب، ترس یا ناراحتی از تعاملات اجتماعی به کار نمی‌رود. به عبارت دیگر، در اختلال اضطراب اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی از پیش توسعه یافته اند اما به دلیل مشکلات اضطرابی، این مهارت‌ها به صورت موثر به‌کار نمی‌روند. این تفاوت زمانی در شروع نشانه‌ها، اهمیت تشخیص صحیح و درمان مناسب را برای هر یک از این اختلالات افزایش می‌دهد.
ناتوانی عقلانی (اختلال عقلانی رشدی ) و تأخیر کلی رشد
ممکن است در افرادی که با تأخیر کلی رشد یا ناتوانی عقلانی مواجه هستند، مهارت‌های ارتباط اجتماعی کاسته یا ناکافی باشد، اما تا زمانی که کمبودهای ارتباط اجتماعی از محدودیت‌های عقلانی غلبه کنند، امکان تشخیص مجزا این اختلالات وجود ندارد. به عبارت دیگر، اگرچه در افرادی با تأخیر کلی رشد یا ناتوانی عقلانی ممکن است مشکلاتی در ارتباطات اجتماعی وجود داشته باشد، اما تشخیص اختلال مستقل در حالتی که کاستی‌های ارتباطی به دلیل عوامل عقلانی برجسته نیستند، به دلیل همپوشانی این مشکلات با سایر نقاط ضعف، ممکن نمی‌شود. این تفاوت اهمیتی در تفسیر و تشخیص مسائل ارتباط اجتماعی در افراد با تأخیر کلی رشد یا ناتوانی عقلانی دارد.
درمان اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
درمان اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) یک فرآیند چندگانه است که به منظور بهبود مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این درمان‌ها معمولاً به صورت گروهی یا فردی انجام می‌شوند و به تنظیم و تقویت مهارت‌های اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی، درک از علایم ارتباطی، و بهبود توانایی‌های تنظیم خود در مواقع مختلف متمرکز می‌شوند. تکنیک‌های شناختی رفتاری، بازی‌های نقش، و تمرینات تقویت مهارتی از جمله روش‌های استفاده شده در این درمان‌ها هستند.
همچنین، اهمیت دارد که خانواده و محیط اجتماعی نیز در فرآیند درمان جایگاه ویژه‌ای داشته باشند. آموزش به والدین و خانواده در خصوص نحوه پشتیبانی از فرد مبتلا و ایجاد محیط‌های اجتماعی مساعد و حاکم بر احترام و تعامل موثر از دیگر جنبه‌های درمان اختلال ارتباط اجتماعی است.
استفاده از ترکیب درمان‌های روان‌شناختی، تربیتی، و اجتماعی در کنار پیشرفت‌های علمی و تحقیقات مربوط به این حوزه بهبود قابل توجهی در مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی افراد مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) را فراهم کرده است.
نتیجه گیری
اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) یک واقعیت پیچیده و چند فرهنگی است که تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد. این اختلال باعث محدودیت‌های مهارتی و توانمندی‌های ارتباطی می‌شود که در تعاملات روزمره با خانواده، دوستان، و جامعه به چالش کشیده می‌شوند. تشخیص دقیق و درمان موثر این اختلال مستلزم همکاری چندگانه از سوی تخصص‌های مختلف، از روان‌شناسان گرفته تا کارشناسان اجتماعی و خانواده، است. بهبود مهارت‌های ارتباطی، تقویت افکار و احساسات مثبت، و ایجاد محیط‌های اجتماعی حاکم بر احترام و پذیرش می‌توانند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی افراد مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی (عملی) را به همراه داشته باشند.
