اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis)، که به عنوان روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیل آرتریت محوری نیز شناخته میشود، یک بیماری التهابی مزمن است که عمدتاً ستون فقرات را تحت تأثیر قرار میدهد. این بیماری باعث التهاب مفاصل بین مهرههای ستون فقرات و مفاصل بین ستون فقرات و لگن میشود. در نتیجه، به مرور زمان، ممکن است برخی از استخوانهای ستون فقرات به هم جوش بخورند. این جوش خوردن استخوانها باعث کاهش انعطافپذیری ستون فقرات میشود و میتواند منجر به حالت خمیده یا قوز در ناحیه پشت شود.
اگر این التهاب به دندهها گسترش یابد، ممکن است مشکلاتی در تنفس به وجود آید. در واقع، درگیر شدن مفاصل دندهای میتواند باعث کاهش حرکت قفسه سینه شده و تنفس عمیق را دشوار کند. بیماران ممکن است درد و سفتی در ناحیه کمر و گردن، بهویژه در صبحها یا پس از دورههای بیحرکتی، تجربه کنند.
دیگر علائم ممکن است شامل خستگی، التهاب چشمها (یووئیت)، و مشکلات گوارشی باشد. با گذشت زمان و پیشرفت بیماری، احتمال ایجاد جوش خوردگی و کاهش بیشتر انعطافپذیری افزایش مییابد که میتواند کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. در این بخش از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا اسپوندیلیت آنکیلوزان یا همان روماتیسم ستون فقرات را به صورت کامل مورد بررسی قرار دهیم.
آشنایی با اسپوندیلیت آنکیلوزان
همانطور که اسپوندیلیت آنکیلوزان پیشرفت میکند، بدن به طور طبیعی تلاش میکند تا آسیبهای التهابی را ترمیم کند. در این فرایند، استخوان جدیدی در محل التهاب تشکیل میشود. این استخوان جدید به تدریج فاصله بین مهرهها را پر کرده و آنها را به هم متصل میکند.
با گذشت زمان، این جوش خوردن مهرهها باعث کاهش انعطافپذیری ستون فقرات میشود. مهرههایی که به هم جوش خوردهاند، توانایی حرکت طبیعی خود را از دست میدهند و این وضعیت میتواند انحنای طبیعی ستون فقرات را صاف کند. به این ترتیب، ستون فقرات به تدریج حالت خمیده و سختی پیدا میکند که به آن «کیفوز» نیز میگویند.
این وضعیت ممکن است منجر به محدودیتهای حرکتی شدید شود و فرد را از انجام فعالیتهای روزمره بازدارد. همچنین، صاف شدن انحنای طبیعی ستون فقرات میتواند بر وضعیت کلی بدن تأثیر بگذارد و باعث ایجاد درد و ناراحتی در مناطق مختلف بدن شود. در موارد شدید، این تغییرات میتوانند به مشکلات تنفسی و کاهش ظرفیت ریهها منجر شوند، زیرا قفسه سینه نیز تحت تأثیر قرار میگیرد و فضای کمتری برای انبساط و انقباض دارد.
بنابراین، مدیریت و درمان به موقع اسپوندیلیت آنکیلوزان بسیار حیاتی است تا از پیشرفت بیشتر بیماری و ایجاد ناتوانیهای جدی جلوگیری شود.
پیشنهاد میشود به پکیج آموزش تفسیر برگه آزمایش مراجعه فرمایید. اسپوندیلوآرتریت محوری به دو نوع تقسیم میشود. هنگامی که این بیماری در تصاویر اشعه ایکس قابل مشاهده است، به آن اسپوندیلیت آنکیلوزان گفته میشود که نوعی از اسپوندیلوآرتریت محوری است. اما اگر علائم بیماری موجود باشد ولی در تصاویر اشعه ایکس نمایان نشود، بر اساس علائم بالینی، آزمایش خون و دیگر تستهای تصویربرداری مانند MRI، این وضعیت اسپوندیلوآرتریت محوری غیر رادیوگرافیک نامیده میشود.
علائم این بیماری اغلب در اوایل بزرگسالی بروز میکند. این علائم ممکن است شامل درد و سفتی در ناحیه کمر و باسن باشد که به ویژه در صبحها یا پس از دورههای بیحرکتی تشدید میشود. علاوه بر ستون فقرات، التهاب میتواند در سایر قسمتهای بدن نیز رخ دهد که معمولاً چشمها را تحت تأثیر قرار میدهد و منجر به التهاب چشمی یا یووئیت میشود.
اگرچه درمان قطعی برای اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد، اما روشهای درمانی متعددی میتوانند به کاهش علائم و کنترل بیماری کمک کنند. این درمانها شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، داروهای بیولوژیک و فیزیوتراپی است. هدف از درمان، کاهش درد و التهاب، حفظ حرکت و عملکرد ستون فقرات و جلوگیری از پیشرفت بیشتر بیماری است. تمرینات منظم و تخصصی، که تحت نظر فیزیوتراپیست انجام میشود، میتواند به حفظ انعطافپذیری و تقویت عضلات کمک کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
روماتیسم ستون فقرات چه نشانههایی دارد؟
علائم اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان معمولاً شامل درد و سفتی در ناحیه کمر و باسن است که به ویژه در صبحها و پس از دورههای بیتحرکی بیشتر احساس میشود. این علائم ممکن است با گردن درد و خستگی نیز همراه باشد. با گذشت زمان، شدت علائم ممکن است تغییر کند؛ برخی اوقات بدتر میشوند، بهبود مییابند یا به طور نامنظم ناپدید میشوند.
مناطقی که بیشتر تحت تأثیر اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار میگیرند عبارتند از:
1. مفصل ساکروایلیاک: مفصل بین پایه ستون فقرات و لگن که به مفصل ساکروایلیاک معروف است.
2. مهرههای ناحیه کمری: مهرههای واقع در قسمت پایین کمر.
3. نقاط اتصال تاندونها و رباطها به استخوانها: این نقاط به ویژه در ستون فقرات تحت تأثیر قرار میگیرند، اما ممکن است در نقاط دیگری مانند پشت پاشنه پا نیز التهاب ایجاد شود.
4. غضروف بین استخوان سینه و دندهها: این قسمت که به قفسه سینه اجازه حرکت میدهد نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.
5. مفاصل ران و شانه: این مفاصل نیز میتوانند دچار التهاب و درد شوند.
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن و پیشرونده است که نیاز به مدیریت طولانیمدت دارد. درمانهای موجود میتوانند به کاهش علائم، حفظ تحرک و جلوگیری از پیشرفت بیشتر بیماری کمک کنند. این درمانها شامل داروهای ضدالتهابی، فیزیوتراپی، تمرینات منظم و در برخی موارد استفاده از داروهای بیولوژیک هستند. هدف از این درمانها بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش تاثیرات منفی بیماری بر فعالیتهای روزمره است.
اسپوندیلیت آنکیلوزان چه دلایلی دارد؟
علت دقیق اسپوندیلیت آنکیلوزان هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما شواهد نشان میدهند که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز این بیماری دارند. یکی از عوامل ژنتیکی مهم مرتبط با این بیماری، وجود ژنی به نام HLA-B27 است. افرادی که حامل این ژن هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار دارند.
با این حال، باید توجه داشت که تنها درصدی از افرادی که این ژن را دارند، به این بیماری مبتلا میشوند. به عبارت دیگر، داشتن ژن HLA-B27 به تنهایی کافی نیست و احتمالاً عوامل دیگری نیز در بروز بیماری نقش دارند. این عوامل میتوانند شامل سایر ژنهای مرتبط با سیستم ایمنی، عوامل محیطی مانند عفونتها، و حتی استرسهای فیزیکی و روانی باشند که میتوانند به تحریک یا تشدید علائم بیماری کمک کنند.
تحقیقات نشان میدهند که تعامل پیچیدهای بین ژنتیک و محیط وجود دارد که میتواند منجر به توسعه اسپوندیلیت آنکیلوزان شود. این بیماری بیشتر در مردان و معمولاً در سنین جوانی تا میانسالی ظاهر میشود. شناخت دقیقتر از عوامل ژنتیکی و محیطی موثر بر این بیماری میتواند به توسعه روشهای پیشگیری و درمان مؤثرتر کمک کند.
در حال حاضر، تحقیقات همچنان در حال بررسی چگونگی تأثیر این عوامل مختلف بر سیستم ایمنی و فرآیندهای التهابی هستند تا بتوانند راهحلهای بهتری برای مدیریت و درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان ارائه دهند.
عوامل خطر روماتیسم ستون فقرات
شروع علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان معمولاً در اواخر دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی رخ میدهد، یعنی معمولاً بین سنین 17 تا 30 سالگی. بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا میشوند، دارای ژن HLA-B27 هستند. وجود این ژن به طور قابل توجهی خطر ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان را افزایش میدهد، به طوری که حدود 80 تا 90 درصد از بیماران مبتلا به این بیماری، حامل این ژن هستند.
با این حال، داشتن ژن HLA-B27 به تنهایی کافی نیست تا فرد به اسپوندیلیت آنکیلوزان مبتلا شود. بسیاری از افراد که این ژن را دارند، هرگز به این بیماری دچار نمیشوند. این نشان میدهد که علاوه بر ژنتیک، عوامل دیگری نیز در بروز بیماری نقش دارند. این عوامل ممکن است شامل دیگر ژنهای مرتبط با سیستم ایمنی، عوامل محیطی مانند عفونتها، و عوامل سبک زندگی باشند که میتوانند با یکدیگر تعامل داشته و به بروز بیماری منجر شوند.
بنابراین، اگرچه ژن HLA-B27 یک عامل خطر مهم است، اما ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان به ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی بستگی دارد. تحقیقات بیشتر در این زمینه میتواند به درک بهتر این تعاملات و توسعه روشهای مؤثرتر برای پیشگیری و درمان بیماری کمک کند.
عوارض اسپوندیلیت آنکیلوزان
در موارد شدید اسپوندیلیت آنکیلوزان، بدن به عنوان بخشی از فرآیند التیام، شروع به تولید استخوان جدید میکند. این استخوان جدید به تدریج شکافهای بین مهرههای ستون فقرات را پر کرده و در نهایت بخشهایی از مهرهها را به هم جوش میدهد. نتیجه این فرآیند، سفت و غیر قابل انعطاف شدن آن قسمتهای ستون فقرات است.
این جوش خوردن مهرهها، که به آن فیوژن نیز گفته میشود، میتواند نه تنها حرکت طبیعی ستون فقرات را محدود کند بلکه قفسه سینه را نیز سفت و غیرقابل انعطاف کند. سفت شدن قفسه سینه موجب کاهش ظرفیت و عملکرد ریهها میشود و تنفس عمیق را دشوار میکند. این وضعیت میتواند به مشکلات جدی تنفسی منجر شود، به ویژه در فعالیتهای فیزیکی که نیاز به تهویه بهتر و عمیقتر دارند.
در نتیجه، اسپوندیلیت آنکیلوزان شدید میتواند تاثیرات گستردهای بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشد، از جمله کاهش تحرک و فعالیتهای روزمره، ایجاد درد و ناراحتی مداوم، و مشکلات تنفسی. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر این بیماری اهمیت بسیاری دارد تا از پیشرفت آن جلوگیری شود و کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد. درمانها شامل داروهای ضدالتهابی، فیزیوتراپی و در مواردی، جراحی است که هدف همه آنها کاهش علائم و جلوگیری از جوش خوردن مهرهها است.
سایر عوارض اسپوندیلیت آنکیلوزان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
1. التهاب چشم (یووئیت): یکی از شایعترین عوارض این بیماری، یووئیت است که میتواند باعث درد شدید چشم با شروع ناگهانی، حساسیت به نور و تاری دید شود. در صورت بروز این علائم، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید تا از آسیبهای بیشتر جلوگیری شود.
2. شکستگیهای فشاری: در مراحل اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان، استخوانهای برخی افراد ضعیف میشوند. این ضعف میتواند منجر به شکستگی مهرهها و افزایش شدت حالت خمیده ستون فقرات شود. شکستگی مهرهها ممکن است به طناب نخاعی و اعصاب موجود در ستون فقرات فشار وارد کرده و به آنها آسیب برساند.
3. مشکلات قلبی: اسپوندیلیت آنکیلوزان میتواند باعث بروز مشکلاتی در آئورت، بزرگترین شریان بدن، شود. التهاب آئورت میتواند آن را به حدی بزرگ کند که شکل دریچه آئورت قلب تغییر یابد و عملکرد آن مختل شود. همچنین، التهاب مزمن مرتبط با اسپوندیلیت آنکیلوزان خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش میدهد.
شناخت این عوارض و پیگیری درمانهای مناسب میتواند به مدیریت بهتر بیماری و جلوگیری از بروز مشکلات جدی کمک کند. درمانهای زودهنگام و منظم میتوانند نقش مهمی در کاهش تاثیرات این عوارض بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشند.
تشخیص روماتیسم ستون فقرات
در طول معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است از شما بخواهد که به جهات مختلف خم شوید تا دامنه حرکتی ستون فقرات شما را ارزیابی کند. همچنین، پزشک ممکن است با فشار دادن بر روی قسمتهای خاصی از لگن یا حرکت دادن پاهای شما به یک وضعیت خاص، تلاش کند تا منبع درد شما را شناسایی کند. علاوه بر این، ممکن است از شما خواسته شود که یک نفس عمیق بکشید تا بررسی شود که آیا در باز کردن قفسه سینه خود مشکلی دارید یا خیر. این آزمایشها به پزشک کمک میکنند تا علائم و نشانههای اسپوندیلیت آنکیلوزان را بهتر درک کرده و تشخیص دقیقتری ارائه دهد.
تستهای تصویربرداری
اشعه ایکس به پزشکان این امکان را میدهد که تغییرات در مفاصل و استخوانها را مشاهده کنند، که به این نوع بیماری اسپوندیل آرتریت محوری رادیوگرافیک گفته میشود. با این حال، علائم قابل مشاهده اسپوندیلیت آنکیلوزان، که یکی از انواع اسپوندیل آرتریت محوری است، ممکن است در مراحل اولیه بیماری هنوز ظاهر نشده باشد و در تصاویر اشعه ایکس مشهود نباشد. بنابراین، تشخیص دقیقتر این بیماری ممکن است نیاز به استفاده از سایر روشهای تصویربرداری یا آزمایشهای تکمیلی داشته باشد تا تغییرات اولیه و غیر قابل مشاهده در تصاویر اشعه ایکس را شناسایی کند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر بسیار دقیق و واضح از استخوانها و بافتهای نرم بدن استفاده میکند. اسکنهای MRI قادرند شواهد و نشانههای اسپوندیلوآرتریت محوری غیررادیوگرافیک را در مراحل اولیه بیماری نشان دهند، حتی زمانی که این تغییرات در تصاویر اشعه ایکس قابل مشاهده نیستند. این دقت بالای MRI به پزشکان کمک میکند تا تشخیص زودهنگامتری از بیماری داشته باشند و بتوانند درمانهای مناسبتری را در مراحل اولیه بیماری آغاز کنند.
تستهای آزمایشگاهی
هیچ آزمایش آزمایشگاهی دقیقی برای تشخیص قطعی اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد. با این حال، برخی آزمایشهای خون میتوانند برای بررسی نشانگرهای التهاب در بدن مورد استفاده قرار گیرند. این نشانگرها میتوانند به تشخیص وجود التهاب کمک کنند، اما نمیتوانند به طور خاص اسپوندیلیت آنکیلوزان را تشخیص دهند، زیرا بسیاری از مشکلات و بیماریهای دیگر نیز میتوانند باعث التهاب شوند.
علاوه بر این، خون میتواند برای حضور ژن HLA-B27 آزمایش شود. وجود این ژن میتواند نشاندهنده افزایش خطر ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان باشد. اما باید توجه داشت که داشتن ژن HLA-B27 به تنهایی به معنای ابتلا به این بیماری نیست؛ بسیاری از افرادی که حامل این ژن هستند، هرگز به اسپوندیلیت آنکیلوزان مبتلا نمیشوند. همچنین، افرادی که فاقد ژن HLA-B27 هستند نیز میتوانند به این بیماری دچار شوند. بنابراین، تشخیص اسپوندیلیت آنکیلوزان نیاز به ترکیبی از علائم بالینی، نتایج تصویربرداری و آزمایشهای خون دارد تا تصویر کاملی از وضعیت بیمار ارائه شود.
درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان
پیشنهاد میشود به کارگاه پزشکی آزمایشگاه فیزیولوژی مراجعه فرمایید. هدف اصلی از درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان، تسکین درد و سفتی، و همچنین جلوگیری یا به تاخیر انداختن عوارض و تغییر شکل ستون فقرات است. درمان موثر این بیماری، به ویژه در مراحل اولیه و قبل از ایجاد آسیبهای غیرقابل برگشت، میتواند بسیار موفقیتآمیز باشد.
این درمانها شامل داروهای ضدالتهابی برای کاهش التهاب و درد، فیزیوتراپی برای حفظ و بهبود دامنه حرکتی، و در برخی موارد استفاده از داروهای بیولوژیک برای کنترل التهاب سیستمیک است. تشخیص و مدیریت بهموقع بیماری میتواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
داروها
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) – مانند ناپروکسن سدیم و ایبوپروفن – معمولاً توسط پزشکان برای درمان اسپوندیلوآرتریت محوری و اسپوندیلوآرتریت محوری غیر رادیوگرافیک تجویز میشوند. این داروها میتوانند به طور مؤثری التهاب، درد و سفتی را کاهش دهند و تسکین دهند. با این حال، مصرف طولانیمدت این داروها ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد، از جمله افزایش خطر خونریزی دستگاه گوارش. بنابراین، مصرف این داروها باید تحت نظارت دقیق پزشک و با رعایت دستورالعملهای ایمنی انجام شود تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
اگر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) نتوانند تسکین کافی را فراهم کنند، پزشک ممکن است استفاده از مسدودکنندههای فاکتور نکروز تومور (TNF) یا مهارکنندههای اینترلوکین 17 (IL-17) را توصیه کند. این داروها به صورت تزریقی زیر پوست یا از طریق وریدی تجویز میشوند. گزینه دیگر، استفاده از مهارکنندههای ژانوس کیناز (JAK) است که به صورت خوراکی مصرف میشوند.
این دسته از داروها میتوانند در کنترل التهاب و علائم بیماری موثر باشند، اما باید توجه داشت که آنها ممکن است سل درماننشده را دوباره فعال کنند و خطر ابتلا به عفونتهای جدید را افزایش دهند. بنابراین، مصرف این داروها نیازمند نظارت دقیق پزشکی و انجام آزمایشهای منظم برای پیشگیری از عوارض جانبی جدی است.
نمونههایی از مسدودکنندههای فاکتور نکروز تومور (TNF) شامل موارد زیر هستند:
- آدالیموماب
- سرتولیزوماب پگول
- اتانرسپت
- گولیموماب
- اینفلیکسیماب
مهارکنندههای اینترلوکین 17 (IL-17) که برای درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان استفاده میشوند، عبارتند از:
- سکوکینوماب
- ایکسیکیزوماب
مهارکنندههای ژانوس کیناز (JAK) موجود برای درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان نیز شامل موارد زیر هستند:
- توفاسیتینیب
- آپادا سیتینیب
این داروها به کاهش التهاب و کنترل علائم بیماری کمک میکنند و هر یک دارای مکانیسمهای خاصی برای مهار مسیرهای التهابی هستند.
توانبخشی
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان دارد و میتواند فواید بسیاری از جمله کاهش درد، افزایش قدرت و بهبود انعطافپذیری را به همراه داشته باشد. یک فیزیوتراپیست میتواند برنامه تمرینی ویژهای را برای پاسخگویی به نیازهای خاص شما طراحی کند. برای کمک به حفظ وضعیت بدنی مناسب، ممکن است به شما آموزش داده شود که:
- تمرینات دامنه حرکتی و کششی انجام دهید.
- تمرینات تقویتی برای عضلات شکم و پشت را به کار بگیرید.
- وضعیت خواب و راه رفتن صحیح را رعایت کنید.
این تمرینات نه تنها به کاهش علائم بیماری کمک میکنند، بلکه میتوانند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشند.
عمل جراحی
اکثر افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان یا اسپوندیل آرتریت محوری غیررادیوگرافیک نیازی به جراحی پیدا نمیکنند. با این حال، در صورتی که درد به شدت شدید باشد یا مفصل ران به حدی آسیب دیده باشد که نیاز به تعویض داشته باشد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. جراحی میتواند به کاهش درد و بهبود عملکرد مفاصل کمک کند و به ویژه در مواردی که روشهای درمانی غیر جراحی موثر نبودهاند، مفید باشد.
نتیجهگیری
اسپوندیلیت آنکیلوزان یا همان روماتیسم ستون فقرات، با وجود چالشهای فیزیکی و احساسی که برای بیماران به همراه دارد، قابل مدیریت است. تشخیص زودهنگام و درمانهای مؤثر میتوانند زندگی روزمره بیماران را به طرز چشمگیری بهبود بخشند. از داروهای ضدالتهابی و بیولوژیک تا فیزیوتراپی و تمرینات منظم، مجموعهای از راهکارهای درمانی در دسترس است که میتوانند به کاهش درد، افزایش انعطافپذیری و حفظ کیفیت زندگی کمک کنند.
درک بیشتر از این بیماری و شناخت علائم آن، گامی مهم در جهت بهبود کیفیت زندگی بیماران است. با پیشرفت علم و تحقیقات بیشتر، امید میرود که راهکارهای جدیدی برای مدیریت و حتی پیشگیری از اسپوندیلیت آنکیلوزان کشف شود.
تلاش مداوم برای افزایش آگاهی عمومی و حمایت از بیماران، به آنها کمک میکند تا با انگیزه و قدرت بیشتری با این بیماری مواجه شوند و از زندگی پربار و فعالی برخوردار شوند. بنابراین، اگرچه اسپوندیلیت آنکیلوزان میتواند محدودیتهایی به همراه داشته باشد، اما با تلاش، آگاهی و درمان مناسب، میتوان بر این محدودیتها غلبه کرد و به آیندهای روشنتر امیدوار بود.