برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
رابطه بین روان انسان و وضعیت جسمی او یک پدیده پیچیده و متنوع است که در بسیاری از موارد به صورت غیرمستقیم تأثیر می‌گذارد. در بعضی شرایط، روان ما می‌تواند به عنوان یک وسیله برای مقابله با دردها و زخم‌های عمیق دلی خود، این درد و زخم‌ها را به دامنه جسم منتقل کند. این پدیده، اگرچه نسبت به دیگر پدیده‌ها نادر به حساب می‌آید، اما گاهی اوقات وقوع می‌یابد.
روان‌شناسان برای توصیف این وضعیت خاص به نام “اختلال تبدیلی” را در نظر گرفته‌اند. این اختلال روانی یکی از شاخصه‌های پیچیده علم روانشناسی است که علائم و اثرات آن به صورت اصولی در حوزه جسمی و بدنی انعکاس می‌یابد. از این رو، بر خلاف بسیاری از اختلالات روانی که علائم اساساً روحی دارند، اختلال تبدیلی با نشانه‌های جسمی متمایز می‌شود.
در این مقاله از مجله علمی و تخصصی برنا اندیشان، ما به تفصیل در مورد اختلال تبدیلی صحبت می‌کنیم و به تبیین نشانه‌ها، علل، و روش‌های درمان این اختلال می‌پردازیم. امیدواریم که اطلاعات ارائه شده در این مقاله به شما در درک بهتری از این پدیده و راه‌های مقابله با آن کمک کند. برای اطلاعات بیشتر، با ما همراه باشید.
اختلال تبدیلی چیست؟
اختلال تبدیلی یک نوع اختلال روانی است که به واسطه آن، افراد ممکن است علائم جسمی ناگهانی مانند فلج، اختلال در تکلم، و لرزش تجربه کنند. اگر پس از انجام معاینات پزشکی، علائم جسمی ناشی از مشکلات عصبی یا جسمانی نباشد، آنگاه نمایان می‌شود که این علائم دارای مشتاقانه‌ای از جنبه‌های روانی هستند و به اختلال تبدیلی نسبت داده می‌شوند. انتخاب واژه “تبدیل” نیز به علت آن است که فرد مبتلا به این اختلال، مسائل روانی خود را از طریق علائم جسمی اظهار می‌کند. اختلال تبدیلی کمیاب است و تنها در حدود 5 نفر از هر 100,000 نفر به آن مبتلا می‌شوند.
اگرچه اختلال تبدیلی به عنوان یک اختلال روانی شناخته می‌شود، اما علائم جسمی واقعی و واقع گرا هستند، و این نیست که فرد به صورت آگاهانه این علائم را ترتیب داده و تصویرسازی کرده باشد. در واقعیت، افراد مبتلا نمی‌توانند تنها با استفاده از تمرکز و توجه به اراده خود، این علائم جسمی را از خود دور کنند.
هیستری چیست؟
اصطلاح “هیستری” در روانشناسی به معنای نوعی اختلال روانی یا واکنش‌های ناسازگار و ناخودآگاهی اشاره دارد که در آن فرد به نحوی علائم جسمی یا رفتارهای نامتعارف اظهار می‌کند، اما بدون وجود یک عارضه فیزیکی جدی. این واژه از تاریخ های قدیمی در روانشناسی مورد استفاده بوده است و در حال حاضر در تشخیص های روانپزشکی به عنوان “اختلال تبدیلی” شناخته می‌شود.
اختلال تبدیلی معمولاً با علائم جسمی غیرعادی همراه است که به نظر می‌رسد ناشی از مشکلات جسمی باشند، اما پس از بررسی‌های پزشکی معمولاً علائم جسمی وارد شده به عنوان نتیجه‌ای از تنش‌های روانی و اضطراب ناشی از تجربیات ناخواسته در گذشته نشان داده می‌شوند.
علائم اختلال تبدیلی می‌توانند متنوع باشند و شامل مواردی مانند فلج، لرزش، ناتوانی در حرکت، ضعف عضلانی، سکته‌های ناگهانی، کری، نابینایی موقتی، عدم توانایی در تکلم، بی‌حسی، تشنج، مشکلات بلع، و مشکلات در احساس بویایی و لامسه می‌شوند. این علائم اغلب به نظر می‌آیند که ناشی از مشکلات جسمی باشند، اما پس از ارزیابی دقیق، مشخص می‌شود که ریشه‌ی آنها در تنش‌های روانی دارد.
علت دقیق اختلال تبدیلی هنوز مشخص نشده است، اما تحمل استرس شدید، تجربه تروماهای روانی در گذشته، و مشکلات روانی مانند اختلال اضطراب و اختلال‌های شخصیت می‌توانند به عوامل موثر در بروز این اختلال باشند.
درمان اختلال تبدیلی اغلب از طریق روان‌درمانی، داروها (مانند داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی)، فیزیوتراپی و تکنیک‌های مدیتیشن انجام می‌شود. مشاوره روانشناسی و پشتیبانی از جانب خانواده نیز می‌تواند در مدیریت و درمان این اختلال مفید باشد.
اختلال تبدیلی چه نشانه هایی دارد؟
روان‌شناسان به اعتقاد دارند که نشانه‌های اختلال تبدیلی نوعی پاسخ ناخودآگاه بدن به استرس و فشار روانی هستند که به نحوی بروز فوری نکرده‌اند. به طور ساده‌تر، بدن با ایجاد علائم جسمی مثل درد و مشکلات حسی، سعی در مقابله با آسیب‌های روانی دارد. بیشتر نشانه‌های این اختلال به صورت حرکات و اثراتی بر حواس پنجگانه ظاهر می‌شوند.
در زیر، برخی از نشانه‌های معمول این اختلال آمده است:
1. مشکلات در حرکت و لرزش دست‌ها و پاها.
2. مشکلات در دیدار، از جمله کوری موقت یا دوبینی.
3. مشکلات در شنوایی و کری.
4. عدم هماهنگی در حرکات اندام‌های مختلف.
5. عدم واکنش موقت به محرک‌های محیطی.
6. از دست دادن تعادل در حین ایستایی.
7. از دست دادن حس بویایی.
8. از کار افتادن حس لامسه.
9. از دست دادن توانایی گفتار.
10. بی‌حسی در اندام‌های بدن.
11. تشنج‌ها.
12. مشکلات در بلع یا احساس گیر کردن چیزی در گلو.
13. احساس ضعف و فلج در دست‌ها و پاها.
بیشتر افرادی که این نشانه‌ها را تجربه می‌کنند، اغلب نگران نمی‌شوند زیرا این نشانه‌ها معمولاً موقتی هستند. با این حال، اگر این نشانه‌ها به صورت مکرر و مداوم ظاهر شوند، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص اختلال تبدیلی
همانطور که پیشتر بیان شد، نمایانگر اختلال تبدیلی عمدتاً علائم جسمانی و عصبی است. این موارد معمولاً باعث مراجعه اولیه بیمار به مراکز درمانی می‌شوند. در این موقعیت، نخستین گام برای تشخیص این اختلال، بررسی امکان وجود بیماری‌های جسمی و عصبی در فرد می‌باشد. اگر این امر تایید نشود، ممکن است به احتمال اختلال تبدیلی پرداخته شود.
براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5)، برای تشخیص افراد مبتلا به این اختلال، باید موارد زیر را در نظر گرفت:
1. حداقل یکی از نشانه‌های جسمی که ذکر شده است، در فرد وجود داشته باشد.
2. نشانه‌ها ناشی از بیماری جسمی و عصبی یا مصرف مواد مخدر نباشند.
3. علائم مرتبط با تجربه‌های روانی دردناک یا پریشانی روحی حالی یا گذشته باشند.
4. نشانه‌ها ناشی از یک اختلال روانی دیگر با علائم مشابه نباشند.
پزشک از طریق مطالعه تاریخچه پزشکی فرد و سوالات مرتبط با خانواده و تجربیات ذهنی فرد، تلاش می‌کند تا اطلاعات دقیق‌تری در مورد تجربیات روانی و تأثیر آن بر سلامت جسمی فرد بدست آورد. در این بخش از تشخیص، اجرای تصویربرداری مغزی از قبیل ام‌آرآی نیز ممکن است تاثیرات غیرطبیعی یا فعال‌نبودن مناطق خاصی از مغز را نمایش دهد. این اطلاعات بسیار مهم هستند چرا که فرد مبتلا به اختلال تبدیلی نمی‌تواند به راحتی این وضعیت را تقلب کند.به طور کلی، تشخیص اختلال تبدیلی باید با دقت و توسط یک تخصصی تجربه‌کرده انجام شود.
علت اصلی اختلال تبدیلی چیست؟
اگرچه علت دقیق این اختلال هنوز کاملاً درک نشده است، اما محققان فرضیاتی ارائه داده‌اند که جریان‌های الکتریکی نامعمول در بخش‌های خاصی از مغز ممکن است باعث ایجاد این اختلال شوند. علاوه بر این، تحمل یک شوک روانی یا تجربه استرس شدید نیز ممکن است به وجود این اختلال منجر شود.
به عنوان مثال، فردی که در مواجهه با دستور شلیک کردن و انجام عمل قتل دچار فشار روانی می‌شود، ممکن است به طور موقت تجربه فلج شود. لازم به ذکر است که این فشارهای روانی ممکن است به صورت غیرمستقیم و در زمان‌های مختلف و حتی سال‌ها بعد از وقوع رویدادهای تروماتیک ظاهر شوند.
عموماً افرادی که به اختلال تبدیلی مبتلا می‌شوند، دشواری در بازگو کردن جزئیات تجربیات خود دارند. زیرا آنها نمی‌توانند به راحتی در مورد آنچه که تجربه کرده‌اند صحبت کنند، مغز آنها راهی برای کاهش فشار روانی پیدا می‌کند. یکی از راه‌هایی که مغز برای این منظور به کار می‌گیرد، ایجاد علائم جسمی می‌باشد.
چه عواملی بروز اختلال تبدیلی را افزایش می دهند؟
زنان به نسبت دو برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. این مسئله ممکن است به عوامل متعددی برگردد که در زیر توضیح داده می‌شوند:
1. سخت‌کوشی، کمال‌گرایی و وجدان‌شناسی بیش‌ازحد: افرادی که تمایل به پیگیری بیش از حد کارها و داشتن انتظارات بسیار از خود دارند، احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهند.
2. سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده درجه اول شما سابقه ابتلا به این اختلال را داشته باشد، احتمال ابتلا به این اختلال در شما نیز افزایش می‌یابد.
3. بیماری‌های روانی: افرادی که با اختلال‌های روانی مانند اختلال اضطراب، اختلال هویت تجزیه‌ای یا اختلال‌های شخصیت مبتلا هستند، دارای ریسک بیشتری برای ابتلا به این اختلال هستند.
4. ویژگی‌های شخصیتی ناسازگار: ویژگی‌های شخصیتی ناسازگاری مانند تعارض دائمی با اطرافیان یا مشکلات در برقراری روابط اجتماعی می‌توانند به افزایش خطر ابتلا به این اختلال منجر شوند.
5. بیماری‌های عصب‌شناختی: وجود بیماری‌های عصب‌شناختی با علائم مشابه به علائم اختلال تبدیلی ممکن است شدت نشانه‌ها را افزایش دهد و مشخصه‌های این دو بیماری را به هم نزدیک تر کند.
6. سابقه نادیده گرفته‌شدن یا سوء استفاده جسمی و جنسی در دوران کودکی: تجربه نادیده گرفته شدن یا سوء استفاده جسمی و جنسی در دوران کودکی می‌تواند به عوامل ایجادی این اختلال افزوده شود.
درمان اختلال تبدیلی
خوشبختانه، اختلال تبدیلی یک اختلال مادام‌العمر نیست و می‌تواند با درمان کنترل شود. همچنین در برخی موارد، با گذر زمان، نشانه‌های آن کاهش می‌یابد. با این‌حال، اگر فردی با علائمی روبرو شود که زندگی روزمره او را مختل کرده‌اند، می‌تواند از روش‌های درمانی مختلف برای بهبود استفاده کند. در ادامه، ۴ روش درمانی برای این اختلال را بیشتر بررسی می‌کنیم:
۱. روان درمانی: فنون مختلف روان‌درمانی از جمله روان‌درمانی گروهی، درمان شناختی‌رفتاری و هیپنوتیزم به عنوان روش‌های درمانی برای اختلال تبدیلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش‌ها برای کاهش علائم و مهار آنها تمرکز دارند.
۲. دارو‌درمانی: در برخی مواقع، مهار علائم و ریشه‌های این اختلال نیازمند مصرف داروها می‌شود. پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی را برای درمان اختلال تبدیلی تجویز کند.
۳. فیزیوتراپی: تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان بیمارانی که دارای علائم حرکتی اختلال تبدیلی هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر این علائم به طور مهار نشوند، فرد ممکن است در انجام وظایف روزمره دچار مشکل شود. بنابراین، بازیابی توان جسمی با کمک فیزیوتراپی ضروری است.
۴. شیوه‌های غیرتهاجمی تحریک مغز: روش‌های غیرتهاجمی مانند شوک‌درمانی (ECT) و تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS) از روش‌های نوین برای درمان علائم این اختلال، به‌خصوص ضعف عضلات و فلج، استفاده می‌کنند. این دو روش در حال حاضر در مرحله آزمایشی هستند و تأثیر آنها هنوز قطعی اثبات نشده است.
کمک به افراد دارای اختلال تبدیلی
قبلاً اختلال تبدیلی با نام هیستری شناخته می‌شد. اما به دلیل تبعیض جنسیتی در این نام که به زنان اشاره می‌کرد، نام اختلال تبدیلی به جای آن برگزیده شد. اگر کسی از اطرافیان یا عزیزان شما از این اختلال رنج می‌برد، نحوه رفتار و حمایت شما نقش مهمی در فرآیند درمان او ایفا می‌کند. در ادامه، برخی از راهنمایی‌هایی برای تعامل با افراد مبتلا به اختلال تبدیلی آورده‌ایم:
بایدها
1. بیماری آنها را به رسمیت بشناسید: وقتی افراد مبتلا به این اختلال مشاهده می‌کنند که شما بیماری را درک کرده و پذیرفته‌اید، انگیزه بیشتری برای خود درمانی خواهند داشت. از آنها بپرسید که چگونه می‌توانید به آنها کمک کنید. گاهی اوقات افراد ممکن است تمایلی به صحبت کردن و درخواست کمک نداشته باشند، در این صورت شما باید خودتان پیشقدم شوید.
نبایدها
1. هیچ‌وقت آنها را به فریبکاری و ادا درآوردن متهم نکنید: این اقدام بدترین ضربه روحی به آنها می‌زند و ممکن است جلوی پیگیری درمان را بگیرد. به آنها نگویید که تمام اینها فقط در ذهن شما وجود دارد و واقعی نیست. درد و مشکلات جسمی ناشی از این اختلال کاملاً واقعی هستند.
نتیجه گیری
علاوه بر روش‌های درمانی ذکر شده، رعایت تغذیه سالم، به دست آوردن خواب کافی و با کیفیت، تمرین یوگا و اعمال تکنیک‌های مدیتیشن برای کاهش استرس و اضطراب، و ایجاد ارتباط موثر با دوستان و اعضای خانواده نیز می‌توانند به عنوان راهکارهای مؤثری برای مقابله با اختلال تبدیلی مورد استفاده قرار گیرند.
باید به خاطر داشت که برخی از علائم این اختلال به نظر می‌آیند مشابه نشانه‌های یک حادثه مانند سکته قلبی باشند، بنابراین در صورتی که علائمی نسبت به سلامتی جسمی جدی اشاره دارند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
باید به یاد داشته باشید که اختلال تبدیلی قابل درمان است. اگر به هر دلیلی فکر می‌کنید که شما یا یکی از عزیزانتان ممکن است این اختلال را داشته باشید، حتماً به پزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید و فرایند درمان را شروع کنید.
