برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
یکی از راه‌هایی که مغز ما برای ساده‌تر کردن دنیای پیچیده اطرافمان استفاده می‌کند، این است که اطلاعات را بر اساس باورها یا سوگیری‌هایی که قبلاً درباره آنها داریم، فیلتر می‌کند. این روند به سوگیری تاییدی که نوعی سوگیری شناختی است معروف است. وقتی به سوگیری تاییدی دچار می‌شویم، اطلاعات را به گونه‌ای جمع‌آوری، تفسیر و یادآوری می‌کنیم که با نظرات و دیدگاه‌های خودمان همخوانی داشته باشد و اطلاعات مغایر را نادیده گرفته یا نسبت به آن ها کم توجه هستیم.
این سوگیری شناختی ممکن است در بسیاری از زمینه‌های زندگی مانند تصمیم‌گیری، حل مسئله، روابط اجتماعی و حتی سلامت جسمانی و روانی تاثیر منفی بگذارد. در این بخش از مجله علمی برنا اندیشان قصد داریم با شناسایی علل، نشانه‌ها و انواع سوگیری تاییدی، راهکارهای عملی برای کاهش چشم‌پوشی از واقعیت را به شما پیشنهاد دهیم.
آشنایی با سوگیری تاییدی
سوگیری تاییدی یکی از مشهورترین و شایع‌ترین سوگیری‌های شناختی است که در آن فرد به طور ناخودآگاه اطلاعات را بر اساس باورها و عقایدی که قبلاً در مورد آنها دارد، انتخاب و ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر، فرد به شواهد و مدارکی که با نظرات و دیدگاه‌های خودش همخوانی دارند، توجه بیشتری نشان می‌دهد و شواهد و مدارکی که با نظرات و دیدگاه‌های خودش مغایرت دارند، را نادیده می‌گیرد یا نسبت به آنها کم‌توجه است.. این سوگیری شناختی باعث می‌شود که فرد به جای اینکه به صورت بی‌طرفانه و منطقی به اطلاعات نگاه کند، به صورت تعصب‌آمیز و خودخواهانه آنها را تفسیر کند.
پژوهشگران روان‌شناسی شناختی نشان داده‌اند که سوگیری تاییدی در بسیاری از فعالیت‌های ذهنی مانند حافظه، تصمیم‌گیری، حل مسئله، استنباط و گفتگو دخالت می‌کند. یکی از پژوهشگران برجسته در این زمینه، پیتر کاتکارت واسون است که در سال ۱۹۶۰ آزمایش معروف «قانون ۲-۴-۶» را انجام داد.شایان ذکر است که ما در مقاله ای دیگر به صورت کامل سوگیری پس نگری را مورد بررسی و مطالعه قرار داده ایم.
در این آزمایش، شرکت‌کنندگان باید چند سری از سه عدد را پیدا کنند که چیدمان خاص و مخفی (قانون) را رعایت می‌کنند. قانون ساده بود: هر سری از سه عدد صعودی است. واسون متوجه شد که شرکت‌کنندگان بجای اینکه با تولید سری‌های عددهای نزولی قانون را آزمایش کنند، تمایل دارند با تولید سری‌های عددهای صعودی قانون را تایید کنند.
سوگیری تاییدی چطور در زندگی روزمره ما تاثیر می‌گذارد؟
برای پاسخ به این سؤال، چند مثال را در نظر بگیرید. فرض کنید شخص A باور دارد که خوردن شکلات باعث لاغر شدن است. این شخص هر چقدر هم که شکلات بخورد، همچنان چاق است. اما به جای اینکه باور خود را بازبینی کند، می‌گوید که اگر شکلات نمی‌خورد، چاق‌تر می‌شد.
یا فرض کنید شخص B باور دارد که افراد چپ‌دست خلاق‌تر از افراد راست‌دست هستند. این شخص هر وقت با فردی چپ‌دست مواجه می‌شود، به خلاقیت و استعداد آن فرد توجه می‌کند و این را به عنوان شواهدی برای تایید باور خود می‌پذیرد. اما هر وقت با فردی راست‌دست مواجه می‌شود، خلاقیت و استعداد آن فرد را نادیده می‌گیرد یا کم‌ارزش می‌داند.
سوگیری تاییدی چه نشانه هایی دارد؟
سوگیری تاییدی ممکن است به صورت ناخودآگاه یا خودآگاه در ذهن ما رخ دهد و باعث شود که اطلاعات را به گونه‌ای انتخاب، تفسیر و یادآوری کنیم که با نظرات و دیدگاه‌های خودمان مطابقت داشته باشد. این سوگیری شناختی ممکن است ما را از دیدن واقعیت منصفانه و کامل منع کند و باعث تصمیم‌گیری‌های غلط و خطرناک شود. برای اینکه بتوانیم سوگیری تاییدی خود را شناسایی و کنترل کنیم، لازم است به برخی از نشانه‌های زیر توجه کنیم:
- آیا ما فقط به دنبال اطلاعاتی هستیم که باورهای قبلی‌مان را تایید کنند و از اطلاعات مغایر با آنها چشم‌پوشی می‌کنیم؟
- آیا ما فقط به شواهد و مدارکی توجه می‌کنیم که نظرات و دیدگاه‌های خودمان را حمایت کنند و از شواهد و مدارک مخالف با آنها صرف‌نظر می‌کنیم؟
- آیا ما هنگام ارزیابی اطلاعات، بر پایه استدلال‌های منطقی و علمی عمل می‌کنیم یا بر پایه قضاوت‌های سطحی و سوگیرانه؟
- آیا ما فقط اطلاعاتی را در حافظه خود نگه می‌داریم که با باورهای خودمان همخوان باشند و سایر اطلاعات دیگر فراموش می‌کنیم؟
- آیا ما به اطلاعات تأییدی حساس هستیم و به اطلاعات غیر تاییدی بی تفاوت؟
معرفی انواع سوگیری تاییدی
سوگیری تاییدی می‌تواند در مراحل مختلف فرآیند شناختی مانند جمع‌آوری، تفسیر و یادآوری اطلاعات رخ دهد. بر اساس این مراحل، سوگیری تاییدی را می‌توان به چند نوع تقسیم کرد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. برخی از این انواع عبارت‌اند از:
توجه جانب‌دارانه: در این نوع سوگیری، فرد به طور خودآگاه یا ناخودآگاه به دنبال اطلاعاتی می‌گردد که با نظرات و دیدگاه‌های خودش همخوان باشند و از اطلاعات مغایر با آنها صرف‌نظر می‌کند. برای مثال، فرض کنید شخص A باور دارد که رژیم گیاهخواری برای سلامت بدن بهتر است. این شخص ممکن است فقط مقالات و منابعی را مطالعه کند که فواید رژیم گیاهخواری را بیان کنند و از مقالات و منابعی که عوارض آن را نشان دهند، دوری کند.
تفسیر مغرضانه: در این نوع سوگیری، فرد به طور خودآگاه یا ناخودآگاه اطلاعات را به گونه‌ای تفسیر می‌کند که با باورهای خودش همسو باشند و از تفسیر‌های دیگر چشم‌پوشی می‌کند. برای مثال، فرض کنید شخص B باور دارد که همسرش به او خیانت می‌کند. این شخص ممکن است هر رفتار یا حرف همسرش را به عنوان شواهد خیانت تلقی کند و از تفسیر‌های دلسوزانه یا منطقی آنها عبور کند.
حافظه جانب‌دارانه: در این نوع سوگیری، فرد به طور خودآگاه یا ناخودآگاه اطلاعات را به گونه‌ای در حافظه خود ذخیره و بازخوانی می‌کند که با نظرات و دیدگاه‌های خودش همخوان باشند و اطلاعات مغایر با آنها را فراموش می‌کند یا به سختی آنها را به یاد می‌آورد. برای مثال، فرض کنید شخص C باور دارد که پزشکان بسیار حرفه‌ای و قابل احترام هستند. این شخص ممکن است فقط خاطرات و تجارب خوب خود را با پزشکان به یاد بیاورد و خاطرات و تجارب بد خود با پزشکان را فراموش کند یا نسبت به آنها کم‌توجه باشد.
مثال هایی از سوگیری تاییدی
سوگیری تاییدی یکی از پررنگ‌ترین و شایع‌ترین سوگیری‌های شناختی است که ممکن است در بسیاری از زمینه‌های زندگی مانند تصمیم‌گیری، حل مسئله، روابط اجتماعی و حتی سلامت جسمانی و روانی تاثیر منفی بگذارد.
برای اینکه بتوانیم این سوگیری شناختی را بهتر شناسایی و کنترل کنیم، لازم است با علل، نشانه‌ها و انواع آن آشنا باشیم. همچنین مفید است که با چند مثال از سوگیری تاییدی در زندگی روزمره خود و دیگران مواجه شویم و ببینیم چطور ما را از دیدن واقعیت منصفانه و کامل باز می‌دارد. در این بخش، قصد داریم با برخی از این مثال‌ها را با شما به اشتراک بگذاریم.
تفسیر مسائل جاری
سوگیری تاییدی ممکن است در بسیاری از موضوعات و مسائل اجتماعی و سیاسی که در رسانه‌ها و اخبار مطرح می‌شوند، نقش داشته باشد. این سوگیری شناختی باعث می‌شود که ما فقط به دنبال اخبار و منابعی باشیم که با دیدگاه‌های خودمان همسو باشند و از اخبار و منابعی که با دیدگاه‌های خودمان مغایرت دارند، دوری کنیم. این رفتار ممکن است ما را از شنیدن و درک نظرات مخالف جلوگیری کند و به تقویت حباب‌های اجتماعی منجر شود.
برای نمونه، برای درک بهتر سوگیری تاییدی در اخبار، مسئله کنترل اسلحه را در آمریکا در نظر بگیرید. این یکی از مسائل پراختلاف و حساس است که بر روی آن نظرات بسیار متفاوتی وجود دارد. برخی از آمارهای مربوط به این مسئله عبارت‌اند از:
- ۴۸۸۳۰ نفر در سال ۲۰۲۱ در آمریکا به علت جراحات ناشی از سلاح گلوله‌بار جان خود را از دست دادند.
- ۵۳ درصد آمریکایی‌ها قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای کنترل اسلحه را حمایت می‌کنند.
- 950 تیراندازی در مدارس آمریکا پس از حادثه سندی هوک (در سال ۲۰۱۲) رخ داده است.
حال فرض کنید شخص A با کنترل اسلحه موافق است. سوگیری تاییدی باعث می‌شود که این شخص فقط به خبرها و منابع خبری توجه کند که بر نفع و ضرورت کنترل اسلحه تأکید دارند. وقتی با خبر تیراندازی‌های جمعی یا در مدارس روبه‌رو می‌شود، آنها را به عنوان شواهد قطعی برای حمایت از باور خودش در نظر می‌گیرد.
حال فرض کنید شخص B به شدت با کنترل اسلحه مخالف است. سوگیر تاییدی باعث می‌شود که این شخص فقط منابع خبری را دنبال کند که بر حق و آزادی مالکان سلاح تأکید دارند. وقتی با خبر تیراندازی‌های جمعی یا در مدارس روبه‌رو می‌شود، آنها را به عنوان حوادث تکرارنشدنی یا ناشی از عوامل دیگر مانند سلامت روانی یا تروریسم تفسیر می‌کند.
این دو شخص درباره یک مسئله واحد نظرات بسیار متفاوتی دارند و بر اساس باورهای خودشان اخبار را انتخاب و تفسیر می‌کنند. باید اشاره شود که این فرایند سوگیری تاییدی نامیده می شود.
روابط شخصی
برای نمونه، برای درک بهتر سوگیری تاییدی در روابط عاطفی، نحوه انتخاب دوست و همسر را در نظر بگیرید. به‌طور کلی، ما جذب افرادی می‌شویم که باورها، ارزش‌ها و علاقه‌های مشابه خودمان دارند. این چنین افرادی معمولاً با دیدگاه‌های خودمان همخوان هستند و نظرات و دیدگاه‌های خود را تایید می کنند.
به عبارت دیگر، ما به سوگیری تاییدی دچار شده و فقط به دنبال افرادی هستیم که باورهای قبلی خود را تایید کنند. در حالی که افرادی که باورهای مغایر با ما دارند، معمولاً برای ما جذاب نیستند و تمایلی نداریم با آنها رابطه داشته باشیم. این سوگیری شناختی ممکن است ما را از شناسایی و درک نظرات مخالف منع کند و به تقویت حباب‌های اجتماعی منجر می گردد.
تصمیم گیری
سوگیری تاییدی می‌تواند در بسیاری از موارد که نیاز به تصمیم‌گیری داریم، ما را دچار خطا کند. این سوگیری شناختی باعث می‌شود که ما فقط به دنبال اطلاعات و شواهدی باشیم که باورهای قبلی‌مان را تایید کنند و از اطلاعات و شواهدی که باورهایمان را زیر سؤال می‌برند، چشم‌پوشی کنیم. این رفتار ممکن است ما را از دیدن واقعیت منصفانه و کامل منع کند و به تصمیم‌گیری‌های غلط و خطرناک منجر شود.
برای نمونه، برای درک بهتر سوگیری تاییدی در تصمیم‌گیری، دو مثال زیر را در نظر بگیرید. فرض کنید شخص A قصد دارد در یک بازار سهام خاص سرمایه‌گذاری کند. این شخص باور دارد که این بازار سهام پرسود است و به زودی قیمت سهام آن افزایش خواهد یافت.
سوگیری تاییدی باعث می‌شود که این شخص فقط به منابع خبری و تحلیلی توجه کند که بر نفع و آینده روشن این بازار سهام تأکید دارند. وقتی با خبر کاهش قیمت سهام یا عوامل منفی دیگری که بر این بازار سهام تأثیر می گذارند، روبه‌رو می‌شود، آنها را به عنوان حوادث گذرا یا ناتوانی منابع خبری در درک وضعیت تفسیر می‌کند.
حال فرض کنید شخص B قصد دارد در یک شرکت خاص استخدام شود. این شخص باور دارد که این شرکت برایش فرصت بسیار خوب و مناسبی است و همچین فرصتی دوباره پیدا نخواهد شد. سوگیری تاییدی باعث می‌شود که این شخص فقط به نقاط قوت و مثبت این شرکت توجه کند و از نقاط ضعف و منفی آن چشم‌پوشی کند. همچنین، این شخص هر فرصت شغلی دیگری را که برایش پیش می‌آید، رد می‌کند چرا که فکر می‌کند هیچ چیز به خوبی این شرکت نیست.
این دو شخص درباره چگونگی سرمایه‌گذاری یا استخدام خود تصمیمات بسیار متفاوتی دارند و بر اساس باورهای خودشان اطلاعات را انتخاب و تفسیر می‌کنند که به این کار هم سوگیری تاییدی گفته می شود.
سوگیری تاییدی چه تاثیری بر زندگی دارد؟
سوگیری تاییدی یکی از سوگیری‌های شناختی است که در آن ما اطلاعات را به گونه‌ای انتخاب، تفسیر و یادآوری می‌کنیم که با نظرات و دیدگاه‌های خودمان مطابقت داشته باشد. این سوگیری شناختی نشانگر چگونگی عملکرد مغز ماست که به دنبال تایید باورهای خود است. این سوگیری شناختی هم ممکن است جنبه‌های مثبت و هم منفی داشته باشد.
جنبه مثبت، سوگیری تاییدی ممکن است به ما کمک کند که به خود و باورهای خود اعتماد پیدا کنیم و حس خوب و راحت بودن داشته باشیم. این سوگیری شناختی ممکن است به ما اجازه دهد که با افرادی که باورهای مشابه خودمان را دارند، رابطه برقرار کنیم و از حمایت و تایید آنها بهره ببریم.
اما از جنبه منفی، سوگیری تاییدی ممکن است به ما ضربه بزند و مانع از درک صحیح و کامل واقعیت شود. این سوگیری شناختی ممکن است باعث شود که ما فقط به دیدگاه‌های خود بسنده کرده و نظرات مخالف را نادیده بگیریم یا آنها رد کنیم. همچنین، این سوگیری شناختی ممکن است بر تصمیمات ما تاثیر منفی بگذارد و باعث شود که تصمیمات غلط یا خطرناک بگیریم یا فرصت‌های بهتر را از دست بدهیم.
روش های غلبه بر سوگیری تاییدی
برای اینکه بتوانیم این سوگیری شناختی را بهتر شناسایی و کنترل کنیم، لازم است با علل، نشانه‌ها و انواع آن آشنا باشیم. همچنین مفید است که چند راهکار برای غلبه بر این سوگیری شناختی را بدانیم. برخی از این راهکارها عبارت‌اند از:
نشانه‌های سوگیری تاییدی را تشخیص داده و با آنها به طور هوشمندانه برخورد کنید. به عبارت دیگر، از خود بپرسید که آیا فقط به دنبال اطلاعاتی هستید که باورهای قبلی خود را تایید کنند یا به تمام شواهد موجود توجه می کنید؟
تعصبات و سوگیری‌های شخصی خود را شناسایی کرده و ببینید چطور ممکن است بر تصمیمات و قضاوت‌های شما تاثیر بگذارند. به عبارت دیگر، از خود سوال کنید که آیا در حال تفسیر اطلاعات بر پایه استدلال‌های منطقی و علمی هستید یا بر پایه قضاوت‌های سطحی و سوگیرانه عمل می کنید؟
دیدگاه‌های مخالف را نادیده نگیرید، بلکه به آنها گوش داده و آنها را ارزیابی کنید. به عبارت دیگر، از خود بپرسید که آیا در حال شنیدن و درک نظرات مخالف هستید یا فقط به دیدگاه‌های خود بسنده کرده‌اید؟
با تغییر شواهد جدید، باز هم نظر خود را مورد بازبینی قرار داده و در صورت لزوم، باور خود را تغییر داده و رفتار خود را تصحیح کنید. به عبارت دیگر، از خود سوال کنید که آیا در حال یادگیری از تجارب جدید هستید یا بر روی باور قدیمی خود پافشاری می کنید؟
نتیجه گیری
بنابراین باید قبول کنیم که همه ما در موقعیت‌های مختلف به سوگیری تاییدی دچار می‌شویم و این یک پدیده طبیعی است. اما این به این معنی نیست که نباید بر آن غلبه کرد. با شناسایی نشانه‌های سوگیری تاییدی و تلاش برای جلوگیری از آن، می‌توانیم دیدگاه خود را گسترش داده و به نظرات دیگران گوش کرده و آنها را درک کنیم. با این کار می‌توانیم وضعیت‌های مختلف را از جنبه‌های گوناگون هم بررسی کرده و فقط بر روی باور قدیمی خود پافشاری نکنیم.
