گاهی اوقات، افراد به مواجهه با اضطراب میپردازند که در اندازهای بسیار بالا قرار گرفته و ممکن است منجر به ایجاد اختلال اضطرابی شود. این نوع اختلال اغلب ناشی از وجود بیماری جسمانی دیگری است که فرد را تحت تأثیر قرار داده است. در این مقاله از مجله علمی برنا اندیشان، قصد داریم به بررسی اختلال اضطرابی که ناشی از بیماری جسمانی دیگر ایجاد شده است، با استفاده از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویراست پنجم DSM-5 بپردازیم. در این زمینه، جزئیات و توضیحات بیشتری را خواهیم فراهم آورد تا به نحو دقیقتری به تأثیرات این اختلال اضطرابی در ارتباط با وضعیت جسمانی فرد بپردازیم.
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
یکی از اختلالات اضطرابی، اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر میباشد. در بسیاری از موارد، فرد به علت داشتن یک بیماری جسمانی، با اضطراب شدیدی مواجه میشود به گونهای که میتوان این اضطراب را به عنوان یک اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی تشخیص داد.
این اختلال معمولاً ناشی از تأثیرات بیماری جسمانی است که فرد را تحت تأثیر قرار داده و ممکن است به عنوان یک پیامد طبیعی از بیماری جسمانی، ایجاد شود. در اینجا، تلاش شده است تا به جزئیات بیشتری پرداخته شود تا ارتباط این اختلال اضطرابی با بیماری جسمانی مربوطه به نحو دقیقتری مورد بررسی قرار گیرد.
تشخیص اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
معیارهای تشخیصی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر به شرح زیر میباشند:
1. حملات وحشتزدگی یا اضطراب به عنوان علامت برجسته در تصویر بالینی این اختلال ظاهر میشود.
2. این اختلال با سایر اختلالات روانی به نحوی مناسبتر توجیه نمیشود.
3. این اختلال بهطور مختصر و تعریفشدهای در طول دوره دلیریوم (دوره زمانی معینی) رخ نمیدهد.
4. این اختلال نهتنها ناراحتی بلکه اختلال قابل ملاحظه بالینی را در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینههای مهم دیگر عملکردی ایجاد میکند.
در این جا، سعی شده است تا به جزئیات بیشتری درباره هر یک از ملاکهای تشخیصی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی پرداخته شود تا توصیف بهتری از ویژگیها و ویژگیهای این اختلال ارائه شود.
ویژگی های تشخیصی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
ویژگی اساسی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر، وجود اضطراب با اهمیت بالینی است، که از نظر تشخیصی بهترین توجیه آن به عنوان یک اثر فیزیولوژیکی ناشی از بیماری جسمانی دیگر است. این اضطراب ممکن است علائمی چون اضطراب یا حملات وحشتزدگی را در برگیرد (ملاک الف).
برای قضاوت در این خصوص که آیا علائم بهترین توجیه با بیماری جسمانی مرتبط دارند یا خیر، نیاز به شواهدی از تاریخچه بیماری، معاینه فیزیکی یا نتایج آزمایشات است (ملاک ب). همچنین باید اطمینان حاصل شود که نشانهها با اختلال روانی دیگر، به ویژه اختلال سازگاری که در آن بیماری جسمانی عامل استرس است، بهتر توجیه نمیشوند (ملاک ج).
همچنین پیشنهاد می شود به کارگاه درمان اختلالات اضطرابی مراجعه فرمایید. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال سازگاری از نظر روانی به دلیل معنای بیماری جسمانی مرتبط با آن ناراحت میشوند. به تفاوت، زمانی که اضطراب ناشی از بیماری جسمانی دیگر باشد، معمولاً یک جنبه جسمانی برجسته برای اضطراب وجود دارد (مانند کاهش تنفس). در صورتی که نشانههای اضطراب تنها در دورهی دلیریوم حاصل شوند، تشخیص این اختلال قائل نمیشود (ملاک د). برای تشخیص، لازم است که نشانههای اضطراب ناراحتی یا اختلال قابل مشاهده در عملکرد شغلی یا سایر زمینههای مهم را ایجاد کنند (ملاک ه).
در فرآیند تعیین اینکه آیا نشانههای اضطراب در فرد ناشی از بیماری جسمانی دیگر هستند یا خیر، متخصص بالینی باید ابتدا وجود بیماری جسمانی را به صورت قطعی اثبات کند. علاوه بر این، قبل از ارائه نتیجه در مورد اینکه آیا توجیه بهترین برای نشانهها در مورد فرد مورد نظر است، باید اطمینان حاصل شود که نشانههای اضطراب به لحاظ سببشناختی میتوانند از طریق مکانیزمهای فیزیولوژیکی با بیماری جسمانی مرتبط باشند.
برای این قضاوت، لازم است که ارزیابی دقیق و جامعی از عوامل متعدد صورت گیرد. چند جنبه از جلوههای بالینی باید در نظر گرفته شوند: (۱) ارتباط زمانی آشکار بین شروع، تشدید یا بهبود بیماری جسمانی و نشانههای اضطراب؛ (۲) وجود ویژگیهایی که برای اختلال اضطرابی اصلی غیرمعمول هستند (مانند سن غیرمعمول در زمان شروع یا دوره)؛ و (۳) شواهدی در نوشتهها که نشان دهند مکانیزم فیزیولوژیکی شناختهشدهای (مانند پرکاری تیروئید) موجب اضطراب میشود. به علاوه، توجیه این اختلال نباید با اختلال اضطرابی اصلی، اختلال اضطرابی ناشی از مواد/دارو یا اختلال روانی اصلی دیگر (مانند اختلال سازگاری) بهتر توجیه شود.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
تحقیقات نشان دادهاند که برخی از بیماریهای جسمانی به عنوان یکی از علائم همراه با اضطراب ظاهر میشوند. این بیماریها شامل مواردی چون بیماریهای درونریز (مانند پرکاری تیروئید، فئوکروموسیتوم، کاهش قند خون، افزایش ترشح هورمونهای قشر غده فوق کلیوی)، اختلالات قلبی-عروقی (مانند نارسایی احتقانی قلب، آمبولی ریوی، بی نظمیهای مانند انقباض دهلیزی)، بیماریهای تنفسی (مانند بیماری مزمن ریوی انسدادی، آسم، ذات الریه)، اختلالات سوخت و سازی (مثل کمبود ویتامین B12، پورفیریا) و بیماریهای عصبی (مانند تومورها، کژکاری دهلیزی، التهاب مغز، اختلالات صرعی) هستند.
تشخیص اضطراب ناشی از بیماری جسمانی دیگر زمانی قابل تأیید است که ثابت شود که بیماری جسمانی نقش مهمی در ایجاد اضطراب دارد و این بیماری جسمانی پیش از ظهور علائم اضطراب واقع شده است. این مفهوم تأکید میکند که اضطراب به عنوان یک جلوه ناشی از بیماری جسمانی نه تنها با وجود همزمان بلکه با ابتدای بیماری جسمانی مرتبط است.
شیوع اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
در حال حاضر، اطلاعات کاملی درباره شیوع اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر وجود ندارد. به نظر میرسد که در میان افراد مبتلا به بیماریهای جسمانی از جمله آسم، فشار خون، زخمهای معده و التهاب مفاصل، شیوع اختلالات اضطرابی نسبت به جمعیت عمومی بیشتر است. با این حال، لازم به ذکر است که این ارتباط ممکن است به دلیل عوامل دیگر غیر از خود اختلال اضطرابی باشد که به طور مستقیم باعث بروز بیماری جسمانی میشوند.
شکل گیری و روند اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
شکلگیری و پیشرفت اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر به طور کلی به روند بیماری اصلی وابسته است. این تشخیص به معنای تعقیب اختلالات اضطرابی اصلی نیست که به صورت مستقیم در پی روند بیماری جسمانی مزمن ایجاد میشوند. در نظر گرفتن این نکته به خصوص در مورد افراد سالخورده، که ممکن است با بیماری جسمانی مزمن مواجه شوند و در ادامه به عنوان نتیجه این بیماری جسمانی مزمن، به اختلالات اضطرابی مستقل دچار شوند، اهمیت زیادی دارد.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر یک پدیده پیچیده است که به وجود آمدن این اختلال را باعث میشود. عوامل خطر متعددی در این زمینه تأثیرگذارند. از جمله عوامل اصلی میتوان به شدت و نوع بیماری جسمانی، تاریخچه خانوادگی اضطراب، و شرایط روانشناختی فرد اشاره کرد. بیماریهای جسمانی مزمن یا مهم، به ویژه آنهایی که باعث ناتوانی یا تغییرات قابل توجه در کیفیت زندگی فرد میشوند، ممکن است احتمال ایجاد اضطراب را افزایش دهند.
همچنین، وجود تاریخچه خانوادگی اضطراب میتواند در افراد به عنوان یک عامل خطر مؤثر باشد. علاوه بر این، شرایط روانشناختی مثل استرس مزمن یا افسردگی نیز ممکن است به ظهور اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر کمک کنند. به منظور پیشآگهی از این اختلال، شناخت دقیق این عوامل و تدابیر مشخصی جهت مدیریت بیماریهای جسمانی و راههای کاهش استرس و افسردگی از اهمیت بالایی برخوردارند.
شاخص های تشخیصی
برای تأیید دقیق تشخیص بیماری جسمانی، اجرای ارزیابیهای آزمایشگاهی و یا انجام معاینات بدنی امری حیاتی و غیرقابل انکار است. این اقدامات علمی و پزشکی امکان فراهم کردن اطلاعات دقیق و شفاف در مورد وضعیت فیزیکی و آزمایشی فرد را فراهم میآورند.
معمولاً، تستهای آزمایشگاهی میتوانند شاخصهای بیوشیمیایی، هورمونی، یا نشانگرهای خاص بیماری را ارزیابی کنند، در حالی که معاینات بدنی امکان مشاهده و بررسی علائم جسمانی و علائم فیزیکی را فراهم میکنند. این روشهای تشخیصی باعث اطمینان حاصل میشوند که هر گونه بیماری جسمانی که ممکن است به عنوان عامل اصلی اختلال اضطرابی در نظر گرفته شود، به صورت دقیق تشخیص داده شده و درمان مناسبی ارائه گردد.
تشخیص افتراقی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
تشخیص افتراقی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر یک وظیفه پیچیده و حیاتی در حوزه پزشکی است. این فرایند تشخیصی بر هویت و تفکیک اختلالات اضطرابی که به بیماری جسمانی مرتبط میشوند، تمرکز دارد. برای این منظور، نیاز به ارزیابی دقیق علائم و نشانهها، انجام آزمایشهای آزمایشگاهی و تصویربرداری، و انجام معاینات جسمانی داریم.
تفکیک اینکه آیا اضطراب ناشی از بیماری جسمانی است یا از اختلال اضطرابی مستقل حاصل شده، نیازمند نقد و تجزیه و تحلیل دقیقی از دلایل فیزیکی و روانی موجب ایجاد این اضطراب است. برخی از عوامل مهم در تشخیص افتراقی شامل زمانبندی ظهور علائم، نوع و شدت علائم، تاثیر بیماری جسمانی بر کیفیت زندگی روزمره، و پاسخ به درمانهای فیزیکی و روانشناختی میباشند. تشخیص افتراقی دقیق و صحیح در این زمینه مهمترین گام در بهبود درمان و مدیریت همزمان اختلال اضطرابی و بیماری جسمانی است.
دلیریوم
در صورت که اختلال اضطرابی به طور اختصاصی در دورۀ دلیریوم ظاهر شود، تشخیص جداگانه اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر ممکن نمیباشد. با این حال، اگر قضاوت شود که اصلیترین عامل ایجاد اضطراب، نتیجۀ فرآیند فیزیولوژیکی بیمارگون است که به اختلال عصبی-شناختی منجر میشود، و اگر نشانههای اضطراب به شدت در تصویر بالینی برجسته باشند، در آن صورت میتوان تشخیص اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر را به عنوان یک پنجره افقی، بهعلاوه به تشخیص اختلال عصبی-شناختی اصلی (زوال عقل)، در نظر گرفت. وجود نشانههای مختلط (مانند تغییرات خلق و اضطراب) نیز در تعیین نوع اختلال روانی ناشی از بیماری جسمانی دیگر مؤثر است، به گونهای که تعداد و نوع نشانهها در تصویر بالینی ممکن است تعیینکننده باشد.
اختلال اضطرابی ناشی از مواد / دارو
در صورت وجود شواهد مصرف مواد مخدر یا داروهای روانگردان به طور اخیر یا طولانی، یا حتی در معرض قرار گرفتن به مواد سمی، اختلال اضطرابی ناشی از مواد/داروها باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. بعضی داروها، مانند کورتیکواستروئیدها، استروژنها و متوکلوپرامید، به عنوان مثال، معروف به افزایش احتمال ایجاد اضطراب هستند.
در این حالت، اهمیت افزودنی بودن دارو به علل اضطراب را باید به دقت سنجید و ممکن است مشخص کردن اینکه آیا اضطراب ناشی از مصرف دارو است یا از بیماری جسمانی، زمانی که این اطلاعات درباره داروهای تفریحی یا بدون نسخه مصرفی در دسترس نباشد، دشوار باشد. معاینه دارو در نمونههای ادرار یا خون و یا انجام آزمایشهای دیگر ممکن است بهعنوان ابزارهای تشخیصی مؤثری در این موارد مورد استفاده قرار گیرد.
نشانههایی که در طول یا مدت کوتاهی بعد از مسمومیت با مواد یا ترک مواد، یا حتی پس از مصرف داروها ظاهر میشوند (یعنی در طی ۴ هفته اولیه)، ممکن است نشانگر اختلال اضطرابی ناشی از مواد/داروها باشند، که این اختلال به نوع، میزان، و مدت زمان مصرف مواد وابسته است.
در صورتی که اختلال اضطرابی با بیماری جسمانی دیگر یا مصرف مواد ارتباط داشته باشد، هر دو تشخیص ممکن است صادق باشند (یعنی اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر و یا اختلال اضطرابی ناشی از مصرف مواد/دارو). ویژگیهایی نظیر شروع علائم پس از سن ۴۵ سالگی یا وجود نشانههای نامتعارف در طول حمله وحشتزدگی (مانند سرگیجه، از دست دادن هویت، فقدان کنترل ادرار یا مدفوع، گفتار مبهم، و یادآوری) احتمال این را نشان میدهند که بیماری جسمانی دیگر یا مواد ممکن است نقشی در ایجاد نشانههای حمله وحشتزدگی ایفا کرده باشند.
اختلال اضطرابی غیر از بیماری جسمانی شناخته شده
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر باید با دقت از سایر اختلالات اضطرابی (به خصوص اختلال وحشتزدگی و اختلال اضطراب فراگیر) تمییز یابد. در مقایسه با دیگر اختلالات اضطرابی، در این نوع اختلال، مکانیزمهای فیزیولوژیکی علیتی مستقیم که با بیماری جسمانی دیگر ارتباط دارند، قابل شناسایی هستند.
این تمایز به ویژه در مورد اختلالات وحشت زدگی و اختلال اضطراب فراگیر بسیار حائز اهمیت است. در اختلالات اضطرابی دیگر، امکان مشخص کردن مکانیزمهای فیزیولوژیکی علیتی که به بیماری جسمانی دیگر مرتبط باشند، وجود ندارد.
نکاتی مانند شروع علائم در دوران پیری، وجود نشانههای غیرمعمول، و عدم وجود سوابق شخصی یا خانوادگی از اختلالات اضطرابی، نیاز به انجام ارزیابی جامع دارند تا تشخیص اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر رد یا تأیید شود.
اختلالات اضطرابی ممکن است بیماریهای جسمانی مانند حوادث قلبی-عروقی و انفارکتوس میوکارد را تشدید کنند یا خطر آنها را افزایش دهند. در این حالتها، تشخیص این اختلال به عنوان یک اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر باید با احتیاط و با توجه به اطلاعات جامع در اختیار گرفته شود.
اختلال اضطراب بیماری
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر باید با دقت از اختلال اضطرابی بیماری متمایز شود. اختلال اضطراب بیماری به واسطه نگرانیهای مرتبط با بیماری، استرس درباره درد، و دلمشغولیهای بدنی مشخص میشود. در مورد اختلال اضطرابی بیماری، افراد ممکن است بیماریهای جسمانی تشخیص داده شده داشته یا نداشته باشند.
با این حال، این بیماری جسمانی از نظر فیزیولوژی با نشانههای اضطراب مستقیم ارتباط ندارد، و افراد ممکن است اضطراب را در مورد بیماری جسمانی احساس کنند، حتی اگر این بیماری از لحاظ فیزیولوژی با علائم اضطرابی همراه نباشد. بنابراین، برای تشخیص دقیق اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر، نیاز به بررسی علائم و نشانههای اختلال اضطرابی به همراه تجزیه و تحلیل جزئیات بیشتر در مورد وضعیت جسمانی فرد و اطلاعات تاریخچه پزشکی داریم.
اختلالات سازگاری
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر باید با دقت از اختلالات سازگاری که همراه با اضطراب یا همراه با اضطراب و خلق افسرده هستند، متمایز شود. اختلال سازگاری زمانی قابل قبول است که افراد به استرس با پاسخهای ناسازگار مواجه میشوند یا دچار بیماری جسمانی دیگری میباشند.
واکنش به استرس در این حالت معمولاً به معنی پاسخها و پیامدهای استرس مرتبط با بیماری جسمانی دیگر است، در حالی که در اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر، افراد به احتمال زیاد نشانههای جسمانی بیشتری را تجربه کرده و تمرکز آنها بر روی این نشانههاست، بیتوجه به مسائل غیر از استرس و بیماری شخصی خود. این تفاوتها نشان از اهمیت بررسی و ارزیابی دقیق برای تمایز این دو وضعیت دارند.
ویژگی های مرتبط اختلال روانی دیگر
نشانههای اضطراب ممکن است ویژگیهای مرتبط با اختلال روانی دیگر باشند، همچون اسکیزوفرنی یا بیاشتهایی عصبی. در این حالت، نشانههای اضطراب میتوانند به عنوان عناصر فرعی یا جزئی از تجربه افراد با اختلالات روانی مختلف ظاهر شوند.
این تداخل میان نشانههای اضطراب و ویژگیهای دیگر اختلالات روانی نشان از پیچیدگی در تشخیص و تفکر در مورد سلامت روانی افراد دارد. ارتباط میان علائم اضطراب و ویژگیهای اختلالات دیگر نیازمند نظر دقیق و جامع توسط متخصصان بهداشت روانی است تا تشخیص صحیح و برنامه درمانی موثر ترتیب داده شود.
ویژگی های مرتبط اختلال روانی دیگر
این تشخیص به وجود میآید زمانی که امکان تمییز نشانههای اضطراب از ناشی از مواد یا مرتبط با بیماری جسمانی دیگر وجود ندارد. در این حالت، چالش معمولاً در ارزیابی نهایی برای تعیین علت دقیق نشانههای اضطراب و ارتباط آنها با عوامل مختلف میباشد.
این میتواند به دلیل پیچیدگی و تداخل میان علایم اضطراب، مصرف مواد، و یا بیماریهای جسمانی دیگر باشد. این نوع تشخیص نیازمند اطلاعات جامع از تاریخچه بیماری، معاینات بدنی، و ارزیابیهای آزمایشگاهی است تا تصمیمگیری صحیح و درمان مناسب صورت گیرد.
درمان اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
درمان اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر باید به شیوهای تلفیقی و گسترده انجام شود، که در آن توجه به هر دو جنبه جسمانی و روانی بسیار حائز اهمیت است. در ادامه، موارد مختلف مورد توجه در درمان این نوع اختلال ارائه میشوند:
1. مداخلات پزشکی: ابتدا باید هر گونه بیماری جسمانی موجود تشخیص داده شود و در صورت لزوم، درمان مربوط به آن آغاز گردد. این ممکن است شامل مصرف داروها، جراحی، یا درمانهای دیگر باشد که به بهبود وضعیت جسمانی مشتری کمک کند.
2. مداخلات روانشناختی: درمان اضطراب مرتبط با بیماری جسمانی نیاز به توجه به جنبههای روانی دارد. مشاوره روانشناختی، تحت نظر متخصصان روانپزشکی یا روانشناسان، به فرد کمک میکند تا با استرسها و تنشهای ناشی از بیماری جسمانی مواجه شود و بهبود درک از وضعیت خود را داشته باشد.
3. حمایت اجتماعی: حمایت خانوادگی و اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است. افراد مبتلا به این نوع اختلال نیاز دارند که اطرافیان و خانواده آنها به احتیاجات و مشکلات روانی و جسمانی آنها پاسخ دهند و آنان را در مسیر بهبود حمایت کنند.
4. مدیریت استرس و آموزش مهارتهای مقابله: آموزش مهارتهای مدیریت استرس و مقابله با اضطراب میتواند به فرد در مواجهه با وضعیتهای استرسزا کمک کرده و کیفیت زندگی او را بهبود بخشد.
5. درمان دارویی: در مواردی، استفاده از داروها میتواند جزء درمان اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی باشد. مصرف داروها باید تحت نظر پزشک باشد و با دقت و توجه به وضعیت جسمانی فرد انجام شود.
در کل، هماهنگی تیم درمانی، شامل پزشک، روانپزشک، و سایر حرفهایان بهداشتی، برای بهبود شرایط افراد مبتلا به اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی بسیار حیاتی است.
نتیجه گیری
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی دیگر یک واقعیت پیچیده است که نیازمند درک دقیق و گسترده از تأثیرات جسمانی و روانی بر یکدیگر است. این اختلال نشان میدهد که بین سلامت جسمانی و روانی یک ارتباط نازک و پیچیده وجود دارد. تشخیص صحیح و درمان موثر این اختلال نیازمند همکاری تیمی از پزشکان، روانپزشکان، و سایر حرفهایان بهداشتی است.
استفاده از مداخلات چندرویه، شامل درمانهای پزشکی و روانشناختی همراه با حمایت اجتماعی، میتواند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال فراهم آورد. توجه به جزئیات مرتبط با بیماری جسمانی و تأثیرات آن بر وضعیت روانی، همراه با ترکیب مهارتهای مدیریت استرس و افزایش آگاهی، میتواند به عنوان یک راهنمای موثر در تسلط بر این اختلال و حفظ سلامتی جامعه در مقابل چالشهای جسمانی و روانی عمل کند.