کارگاه ادبی غزلیات شمس تبریزی

شمس تبریزی یکی از صوفیان ایرانی مسلمان است که دارای شهرت فراوانی است و در قرن هفتم هجری زندگی می‌کرده است. لازم به ذکر است سخنان شمس که در مجالس مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است توسط مریدانش جمع آوری شده است و به نام مقالات شمس تبریزی درآورده‌اند. در این بخش از فروشگاه برنا اندیشان تصمیم داریم تا پکیج ادبی غزلیات شمس را در اختیار شما افراد علاقه‌مند به این شاعر گرانقدر قرار دهیم.

کارگاه غزلیات شمس

در مورد زندگی شمس تبریزی قبل از آنکه مقالات شمس کشف شود هیچ اطلاعی در دست نبود. قدیمی ترین مدارک درباره شمس تبریزی، ابتدا نامه سلطان ولد و رساله سپهسالار که گفته هیچ آفریده‌ای را بر حال شمس اطلاعی نبوده چون شهرت خود را پنهان می‌داشت و خویش را در پرده اسرار فرو می پیچید.

در کتاب مقالات اگرچه شمس تبریزی به شرح احوال و معرفی پیشینه خود نپرداخته است اما می‌توان او را از بین توصیفات و خاطرات شناسایی کرد. با توجه به علاقه فراوانی نسبت به غزلیات شمس تبریزی وجود دارد در این بخش از برنا اندیشان کارگاه غزلیات شمس را در اختیار شما افراد علاقه‌مند به ادبیات پارسی قرار می دهیم. این دوره آموزشی به زبان فارسی تهیه شده است و شامل چندین ساعت فایل صوتی  است.

خانواده شمس تبریزی

در مورد پدر و مادر شمس تبریزی همانقدر می‌دانیم که در مقالات او به نازک دلی و مهربانی یاد شده است و موضوع مهم این است که آن‌ها شمس را تربیت کرده اند. حتی خود شمس نیز بیان می‌کند که چرا پدر و مادرش اینقدر به او محبت کرده‌اند و او را نازپرورده کرده‌اند. شایان ذکر است که ما از اشعار مولوی می‌فهمیم که زبان مادری شمس تبریزی آذری باستان بوده که امروزه تحت عنوان تاتی شناخته می‌شود. اگر به ادبیات فارسی علاقه دارید پیشنهاد می کنیم تا به کارگاه ادبی سعدی شناسی مراجعه فرمایید.

استادان شمس تبریزی

باید اشاره شود که شمس تبریزی در محضر اساتیدی همچون شمس خونجی تحصیل می‌کرده است. او سپس به سیر و سلوک پرداخت و در نزد پیران طریقت همچون پیر سله باف و شیخ رکن الدین محمد سجاسی معروف به پیر سجاسی به کسب معرفت پرداخت. هنگامی که مقالات شمس را مطالعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که همچنین او از بزرگان زمان خود یعنی شهاب هریوه که یک اندیشمند خردگرا بود، فخر رازی، اوحدالدین کرمانی و محی الدین ابن عربی نیز تاثیر پذیرفته است.

شمس تبریزی و مولانا

شایان ذکر است که شمس عاشق سیر و سیاحت بود و بخش زیادی از عمرش را در سفر گذراند. به صورتی که او عادت نداشت همواره در یک جا بماند و به همین دلیل همیشه در مسافرت بود. در این باره مشهور است که شمس را مانند پرنده‌ای می‌دانند که طی زمینی داشته است.

او در ۱۶ آذر سال ۶۲۳ هجری خورشیدی به قونیه رسید و با مولوی ملاقات کرد و با‌شخصیت گرمی که داشت توانست دگرگونی زیادی در مولانا ایجاد کند. قبل از آنکه شمس تبریزی با مولوی دیدار کند جزء عالمان و فقیهان و اهل مدرسه بود. در آن زمان به تدریس علوم دینی مشغول بود و در چهار مدرسه معتبر تدریس می‌کرد و اکابر عالمان در رکابش پیاده می‌رفتند.

مقالات شمس تبریزی

همانطور که گفته شد مجموعه‌ای سخنان و حکایات نغز و دلپذیر شمس که در دوران اقامت او در قونیه بر زبان جاری شده است بعداً توسط مریدان مولانا به صورت یادداشت‌هایی پراکنده جمع آوری شده است که تحت عنوان مقالات شمس تبریزی شناخته می‌شود.

بدیع الزمان فروزانفر بیان می‌کند که میان مقالات شمس تبریزی با مثنوی مولوی ارتباطی قوی وجود دارد و مولانا بسیاری از امثال و قصص و مطالب مقالات را در مثنوی خود مندرج ساخته است. همچنین محمد علی موحد که مصحح مقالات شمس است در پژوهش های خود نظر فروزانفر را تایید کرده است.

منتخبی از غزلیات شمس

همانطور که گفته شد مولانا به شدت تحت تأثیر شمس تبریزی قرار گرفته بود و به همین دلیل اشعارش را به نام او نامگذاری کرد. به یاد داشته باشید که دیوان شمس تبریزی یکی از شاهکارهای مولانا است. در ادامه منتخبی از غزلیات شمس را آورده ایم.

اندک اندک جمع مستان می رسند

اندک اندک می پرستان می رسند

دلنوازان نازنازان در ره اند

گلعذاران از گلستان می رسند

اندک اندک زین جهان هست و نیست

نیستان رفتند و هستان می رسند

جمله دامن های پرزر همچو کان

از برای تنگدستان می رسند

لاغران خسته از مرعای عشق

فربهان و تندرستان می رسند

جان پاکان چون شعاع آفتاب

از چنان بالا به پستان می رسند

خرم آن باغی که بهر مریمان

میوه های نو زمستان می رسند

اصلشان لطفست و هم واگشت لطف

هم ز بستان سوی بستان می‌رسند

غزلیات شمس تبریزی

دیوان شمس تبریزی یا همان دیوان کبیر یا کلیات شمس تبریزی یا غزلیات شمس، یکی از ۵ اثر مولوی است که به جز مثنوی او، دیگر اشعارش را شامل می‌شود. لازم به ذکر است که خاندان مولانا و سلسله مولویه این کتاب را دیوان کبیر گفته اند. برای آشنایی بیشتر با مولوی به پکیج اندیشه های مولانا مراجعه فرمایید.

به یاد داشته باشید که چون مولانا در جای جای اشعار این کتاب از شمس تبریزی به عنوان یار و مراد خودش یاد کرده است تحت عنوان غزلیات شمس شناخته می‌شود. بی گمان مولانا به دلیل شور و هیجانی که برای شمس داشت غزلیاتش را به نام شمس تبریزی کرده است.

به گفته فروزانفر مولانا پیوسته چشم از سبب دوخته و به مسبب گماشته است. به عبارت دیگر مولانا اشعارش را که نتیجه تلقین شمس و الهام از عشق اوست به نام شمس کرده است. همانطور که گفته شد مقالات شمس تبریزی در موجب ایجاد یک انقلاب در او شد که همین موضوع باعث گردید مسند تدریس را رها کرد و به مراقبت و تذهیب باطن خویش پرداخت.

شمس و زبان پارسی

شمس در مقالاتش بیان می‌کند که زبان فارسی را چه شده است؟ یعنی این همه لطافت و خوبی که در معنای کلمات فارسی قرار دارد در تازی نیامده است.

در قسمت بالا اشاره کردیم که وقتی مولانا با شمس ملاقات کرد دچار دگرگونی گردید و لباس عوض کرد. یعنی درس و وعظ را در یک جا قرار داد و اهل وجد و سماع و شاعری شد. مردم قونیه نمی توانستند تغییر و تحولی که به دلیل ملاقات با شمس در مولانا ایجاد شده بود را تحمل کنند.

به همین دلیل عوام و خواص خشمگین شدند و مریدان او شوریدند و همگان شروع به کینه و دشمنی با مولوی نمودند. در نهایت بعد از گذشت ۱۶ ماه به ناگاه شمس تبریزی بدون هیچ خبری قونیه را ترک کرد و همین موضوع باعث شد تا مولانا دچار اندوه و ناراحتی شود.

اگر شما به ادبیات پارسی علاقه دارید و اهل شعر و غزل هستید پیشنهاد می‌کنیم تا از این قسمت از برنا اندیشان کارگاه ادبی غزلیات شمس را دریافت کنید.