برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
طرحواره بی ارزشی چیست و دارای چه ویژگی هایی می باشد؟ به طور کلی طرحواره همان الگوهایی است که رفتار انسان ها را از کودکی شکل می دهد و شخص با همان الگوها تا بزرگسالی پرورش می یابد. یعنی تمام اتفاقاتی که در طول زندگی ما رخ می دهد مانند محرومیت، توجه بیش از حد و سایر رفتارهایی که در روند تربیتی وجود دارد بر روی طرحواره های ذهنی ما تاثیر می گذارد و می تواند سبب بروز رفتارهای خاصی در ما شود.
در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای جامع در خصوص طرحواره بی ارزشی در اختیارتان قرار دهیم تا بتوانید در ابتدا با این طرحواره آشنا شوید و بدانید دارای چه خصوصیاتی است و اگر فردی گرفتار این طرحواره یا الگو شود در زندگی با چه مسائلی مواجه می شود.
طرحواره بی ارزشی
همانطور که می دانید جفری یانگ در کتاب طرحواره درمانی ۱۸ طرحواره را شناسایی کرده است که یکی از آن ها طرحواره بی ارزشی است. به عبارت کلی طرحواره بی ارزشی یکی از آن الگوهایی است که به دنبال رفتار والدین در تربیت کودکان ایجاد می شود. شخصی که دارای طرحواره بی ارزشی است در بسیاری از جنبه های مختلف زندگی اش احساس می کند فردی بی کفایت، حقیر و بی ارزش است.پیشنهاد می شود تا مقاله طرحواره درمانی چیست را مطالعه نمایید.
همچنین او نسبت به انتقاد دیگران بسیار حساس است و اگر فردی از او انتقاد کند به شدت دچار آشفتگی می شود و گمان می کند که آنقدر بی ارزش است که از او انتقاد شده است. از طرف دیگر باید بدانید که این طرحواره موجب می شود تا انسان همواره به سمت افرادی جذب شود که مدام او را طرد می کنند و در نتیجه فرد گرفتار چرخه باطلی می شود که خروج از آن کاری دشوار است و نیاز است تا طرحواره بی ارزشی شخص تحت درمان قرار بگیرد.
الگوی بی ارزشی موجب می شود تا شخص در حضور دیگران احساس ناامنی کند و مدام بر این باور است که انسان ضعیفی است و لیاقت اتفاقات خوب را ندارد.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که طرحواره بی ارزشی موجب می شود تا فرد در جایگاهی قرار بگیرد که مدام با کارهایی که انجام می دهد رفتارهایش را تایید کند و در نتیجه در تله این الگوی مخرب گیر می افتد.
ریشه های تله بی ارزشی
طرحواره ها به این صورت عمل می کنند که اگر فرد از آن ها هیچ آگاهی خاصی نداشته باشد تا آخر عمر فرد نیز ادامه می یابد. همانطور که در ابتدای مقاله نیز اشاره شد طرحواره بی ارزشی در اوایل دوران کودکی ظاهر می شود و به طور مستقیم به نوع رفتار والدین کودک مربوط می شود. افرادی که گرفتار تله بی ارزشی هستند در دوران کودکی رفتارهای زیر را تجربه کرده اند. برای مطالعه بیشتر به کارگاه درمان طرحواره استحقاق را مطالعه نمایید.
سرزنش و طرد شدن
یکی از دلایلی که موجب می شود تا فرد گرفتار طرحواره بی ارزشی شود سرزنش اطرافیان به خصوص والدین در مورد رفتار، پوشش، گفتار و ظاهر فرد است. والدین این افراد مدام در حال گیر دادن هستند و فرد را به خاطر مسائلی مورد سرزنش قرار می دهند که بخشی از آن ها در کنترل شخص نیست.
به عنوان مثال ظاهر و قیافه به طور کامل در کنترل شخص نیست و گیر دادن به این موضوع سبب بروز خشم پنهان در شخص می شود.از طرف دیگر علاوه بر سرزنشی که انجام می شود گاهی اوقات والدین به خاطر مواردی که گفته شد کودک را تنبیه می کنند.
از این رو طرد شدن از سمت خانواده یکی از دلایل ایجاد تله یا همان طرحواره بی ارزشی است. کودکانی که از سمت والدین و اطرافیان هیچ محبتی دریافت نکرده اند احساس می کنند که واقعا بی ارزش هستند و همین کار موجب می شود تا کودک به این باور برسد که او مایه سرافکندگی والدینش می شود. بنابراین توجه داشته باشید که این رفتارها باعث می شود تا فرد گمان کند که واقعا بی ارزش است و لیاقت دریافت محبت از سمت دیگران را ندارد.
مقایسه کردن فرد با دیگران
کودکانی که گرفتار تله بی ارزشی هستند در دوران کودکی همواره از توسط والدین شان با دیگران مقایسه می شوند. به عنوان مثال همواره او را با خواهر یا برادرش مقایسه می کنند و یا با دوستان و سایر کودکان مورد مقایسه قرار می گیرد. این کار موجب می شود تا فرد به این باور برسد که به اندازه کافی دوست داشتنی و قابل احترام نیست.برای آشنایی کامل پیشنهاد می شود به کارگاه آموزش طرحواره درمانی مراجعه نمایید.
همچنین باید اشاره شود علاوه بر رفتار مقایسه ای در کودکی یکی دیگر از کارهایی که موجب می شود تا کودک گرفتار تله بی ارزشی شود مورد تعرض قرار گرفتن از سمت والدین است. به عنوان مثال والدینی که در دوران کودکی مدام فرزندشان را کتک زده اند و به خاطر هر موضوع کوچکی کودک را مورد آزار جسمی و فیزیکی قرار داده اند موجب میشود تا فرد در بزرگسالی گرفتار تله نقص و شرم شود و به این باور می رسد که او شخصی بی ارزش است.
دوست نداشتن فرد و عدم تشویق کودک
همانطور که از نام این تله مشخص است دوست نداشتن فرد و تشویق نکردن او موجب می شود تا فرد به این باور برسد که به اندازه کافی خوب نیست و در بلند شخص گمان می کند که او فوق العاده بی ارزش و ناقص است. اگر والدین به سختی فرزندانشان را تایید کنند و موجب شود تا کودک به این باور برسد که بی ارزش است به روحیه شخص آسیب وارد می کنند. از این رو عدم تشویق و تحسین فرد باعث می شود تا کودک در طرحواره بی ارزشی گرفتار شود.
این والدین اغلب به جای تشویق و تحسین کودک او را مورد سرزنش و انتقاد قرار می دهند و مدام کارهای او را نقد می کنند. همین رفتارها موجب می شود تا کودک به این باور دست یابد که مورد تایید والدینش نیست و نمی تواند آنها را راضی کند. به دنبال این کار فرد از نظر اعتماد به نفس و حرمت نفس به شدت آسیب می بیند و در بزرگسالی گرفتار طرحواره بی ارزشی می شود.
طرحواره بی ارزشی چه نشانه هایی دارد؟
اگر می خواهید بدانید که آیا گرفتار تله بی ارزشی هستید لازم است تا با نشانه های آن آشنا شوید و مشاهده کنید که اگر شما نیز در شخصیت خود چنین ویژگی هایی را دارید به این معناست که شما نیز دارای طرحواره بی ارزشی هستید که در ادامه شما را با نشانه های این تله آشنا می کنیم.
ترس از شکست و عزت نفس پایین
یکی از نشانه های تله بی ارزشی پایین بودن عزت نفس فرد است. به این صورت که خودتان را دوست ندارید و بر این باور هستید که واقعا فرد بی ارزشی هستید. بنابراین پایین بودن عزت نفس یکی از نشانه های تله بی ارزشی است و شخص خودش را بی کفایت و نالایق می داند. به طوری که فرد گمان می کند نمی تواند هیچ کاری را به درستی انجام دهد، خودش را ناتوان می داند و در بزرگسالی نیز همواره بر این باور است که از عهده انجام هیچ کاری بر نمی آید.
بی انگیزگی و تفکر منفی
اگر شخص گرفتار تله بی ارزشی باشد بر این باور است که در زندگی شکست خورده است و نمی تواند کنترل شرایط را در دست بگیرد. به همین دلیل قبل از شروع هر کاری خودش را برای شکست آماده می کند و نمی تواند کاری را شروع کند. بنابراین به یاد داشته باشید که طرحواره بی ارزشی تمام انرژی درونی فرد را نابود می کند و موجب می شود تا فرد هیچ کاری را آغاز نکند و به عبارتی انگیزه انجام هیچ فعالیتی را ندارد. همچنین پیشنهاد می شود به کارگاه درمان طرحواره نقص و شرم مراجعه نمایید.
زیرا از درون نیرویی به او تلقین می کند که بی ارزش است و نمی تواند از پس کارها برآید. همچنین باید اشاره شود که تله بی ارزشی نوعی تفکر منفی را در انسان ایجاد می کند و فرد دچار نشخوار ذهنی می شود که واقعا بی ارزش و ناتوان است و لیاقت رخدادهای خوب را ندارد و خودش را در زندگی محکوم و شکست خورده می داند. تمام این مسائل موجب می شود تا زندگی برای شخصی که گرفتار طرحواره بی ارزشی است بی معنا باشد و در نتیجه هیچ امیدی به زندگی و آینده ندارد.
ناامیدی و ترس از تصمیم گیری
افرادی که طرحواره بی ارزشی دارند به سختی می توانند در کارها تصمیم بگیرند. چرا که آنها همواره خودشان را شکست خورده می دانند و دچار درماندگی آموخته شده هستند و بر این باورند که تلاش آن ها هیچ نتیجه ای به همراه ندارد. از این رو به شدت از شکست خوردن هراس دارند و به همین دلیل نمی توانند برای انجام کارها تصمیم بگیرند.
پس در نظر داشته باشید که اگر شما خودتان را شکست خورده می دانید در بلند مدت نمی توانید کارها را به درستی انجام دهید و همواره فکر می کنید هیچ یک از کارهایتان به نتیجه نمی رسد و احتمال شکست در کارها را بالا می دانید. بنابراین ادامه این روند شما را دچار بی انگیزگی می کند و موجب می شود تا در زندگی دچار ناامیدی شوید. چرا که اگر همواره نشخوار ذهنی داشته باشید و خودتان را شکست خورده بدانید نمی توانید هیچ کاری را به درستی انجام دهید و در نتیجه با نگاهی منفی به زندگی و آینده نگاه می کنید.
مشکل در روابط بین فردی
فردی که گرفتار تله بی ارزشی است در رابطه با دیگران نیز دچار مشکل می شود و نمی تواند رابطه سازنده و پایداری با دیگران داشته باشد. چرا که طرحواره بی ارزشی موجب می شود تا فرد از درون احساس ارزشمندی نداشته باشد و این تفکر بر روی رفتارش تاثیر می گذارد. ادامه این روند موجب می شود تا افرادی را به سمت خود جذب کنیم که همواره ما را سرزنش می کنند و ما را مورد انتقاد قرار می دهند.
به یاد داشته باشید که افراد دارای تله بی ارزشی گرفتار آسیب هستند و افرادی را جذب خود می کنند که الگوی رفتارشان مانند والدین آن ها باشد. این کار موجب می شود تا فرد نسبت به دیگران به شدت بی اعتماد شود و در نهایت در دام تنهایی گیر می کند و دچار اختلال افسردگی می شود.
واکنش افراد در مقابل تله بی ارزشی
هر فردی در مقابل طرحواره بی ارزشی رفتار منحصر به فردی دارد و کارهایی که شخص انجام می دهد به طور ناخودآگاه اتفاق می افتد. همچنین باید اشاره شود که اگر فرد از تله ای که بر او حاکم است مطلع نشود هرگز برای درمان اقدام نمی کند.
نقش قربانی و رفتارهای تهاجمی
فرد دارای تله بی ارزشی در اولین رفتار در نقش یک قربانی حاضر می شود و خودش را تسلیم طرحواره بی ارزشی می کند. به طوری که این تله را می پذیرد و در مقابلش هیچ مقاومتی نمی کند و تلاشی برای حس ارزشمندی خود انجام نمی دهد.پیشنهاد می شود تا مقاله ذهنیت فرد قربانی را مطالعه کنید.
چرا که او فکر می کند تمام این موارد جزئی از سرنوشت اوست و هرگز نمی تواند برای آن ها کاری انجام دهد. فردی که طرحواره بی ارزشی دارد به طور ناخودآگاه وارد رابطه هایی می شود که رفتارهایش را تایید کند و همواره خودش را در نقش قربانی به دیگران نشان می دهد. از این رو گذشته وی مجدد تکرار می شود و رفتارهایی که والدینش با او داشته اند توسط دیگران انجام می شود و او به این باور می رسد که واقعا بی ارزش است و نمی تواند برای زندگی اش کاری انجام دهد.
فرار کردن
گروهی از افرادی که طرحواره بی ارزشی دارند از نشانه های تله فرار می کنند. یعنی هرگز در شرایطی قرار نمی گیرند که موجب شود به آنها حس بی ارزشی القا شود. به عنوان مثال هرگز با کسی وارد رابطه نمی شوند، چرا که فکر می کنند افراد آنها را طرد می کنند.
از نظر علمی روش های فرار و اجتناب و تسلیم در برخورد با رخدادهایی که در پیرامون ما وجود دارد روش مناسبی نیست و فرد باید به طور اصولی برای درمان بی ارزشی خود اقداماتی را انجام دهد. به طوری که در ابتدا لازم است تا فرایند درمان شخص آغاز شود و سپس فرد از دام طرحواره هایی که گرفتار آن ها است رها شود.
درمان طرحواره بی ارزشی
برای درمان تله بی ارزشی لازم در ابتدا لازم است تا به خوبی تمام نشانه های طرحواره را بشناسید و بدانید شما دارای کدام یک از ویژگی ها هستید. سپس اقدامات لازم برای درمان طرحواره را آغاز می کنید و به زندگی عادی و نرمال خود باز می گردید.
شناخت الگوهای اشتباه و افزایش عزت نفس
همانطور که گفته شد یکی از نشانه های طرحواره بی ارزشی کمبود حرمت نفس است و به دنبال آن اعتماد به نفس شخص نیز از بین می رود. بنابراین لازم است با روش های تقویت عزت نفس آشنا شوید و الگوهای ناسالم رفتاری را شناسایی کنید.
با انجام این کار بعد از مدتی متوجه می شوید که تغییرات زیادی در رفتار شما ایجاد شده است و می تواند روابط سالم و سازنده ای با دیگران داشته باشید. چرا که اگر عزت نفس شما سالم باشد موجب می شود تا احساس بی ارزشی تان از بین برود و دیگر نسبت به دیگران احساس حسادت و کینه نداشته باشید.
همچنین باید اشاره شود که هر زمانی متوجه شدید مجدد در حال بازگشت به رفتارهای ناسالم گذشته هستید باید حواستان را جمع کنید که در دام شان گرفتار نشوید.
شناخت احساسات دوران کودکی
اگر شما احساسات دوران کودکی تان را بشناسید می توانید به خوبی آنها را مدیریت کنید و تمام احساسات منفی را از خودتان دور می کنید. بنابراین به یاد داشته باشید که اگر تمام احساسات گذشته خود را شناسایی کنید می توانید با اصول و مهارت های لازم آن ها را کنترل و مدیریت نمایید.
همچنین لازم است تا احساسات بی ارزشی مربوط به دوران کودکی تان را شناسایی کنید و مرحله به مرحله هر یک از آن ها را مورد بررسی قرار دهید. یعنی شما باید بتوانید کودک درون تان را در آغوش بگیرید و آسیب هایش را تحت درمان قرار دهید.
شناخت علت جذابیت افراد
زمانی که توانستید تمامی ضعف ها و الگوهای نامناسب رفتاری را شناسایی کنید می توانید متوجه شوید که چرا گرفتار چنین رفتارهای ناسالمی هستید. به عنوان مثال اگر الگوی تکراری احساس کینه در شما ایجاد شد میتوانید دلایل آن را بررسی کنید و به خوبی بر آن مدیریت داشته باشید.
شما باید لیستی از افرادی که گمان می کنید از نظرتان جذاب هستند را تهیه کنید و بنویسید که چرا آن ها وارد زندگی تان شده اند. با این کار می توانید اشتباهات شناختی تان را تحلیل کنید و بدانید به چه علتی دست به چنین کاری زده اید.
شناخت نقاط قوت و عدم سرزنش دیگران
شما باید تمامی رفتارهایتان را مورد بررسی قرار دهید و ببینید اگر از اطرافیان مدام ایراد می گیرید حتما این رفتار را ترک کنید و دست از سرزنش کردن دیگران بردارید. چرا که لازم است رفتارهای ناسالم شخصی تان را شناسایی کنید تا بتوانید بر روی نقاط ضعف خود کار کنید.
با این کار می توانید برای خود یک برنامه ریزی مناسب داشته باشید تا اگر مشکلی در برخی از رفتارهایتان وجود دارد را به خوبی اصلاح کنید. انجام این کار موجب می شود تا عزت نفس و اعتماد به نفس تان نیز رشد کرده و در نتیجه به احساس خود ارزشمندی دست پیدا می کنید.
نتیجه گیری
در این مقاله به طور کامل با طرحواره بی ارزشی آشنا شدیم و باید بدانیم که این طرحواره در بسیاری از افراد وجود دارد. چرا که برخی از والدین اصولی پدری و مادری را نمی دانند و با رفتارهای ناسالمی که با فرزندانشان دارند باعث ایجاد این تله در آن ها می شوند. به همین دلیل لازم است تا قبل از فرزندآوری حتما مهارت های فرزندپروری را بدانید تا در تربیت کودکان دچار لغزش نشوید.
چرا که طرحواره بی ارزشی آسیب های زیادی به روحیه افراد می زند و در نتیجه آینده و زندگی فرد به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد. بنابراین اگر شما در این زمینه دارای مشکل هستید و گمان می کنید که گرفتار تله بی ارزشی هستید حتما به یک روانشناس مراجعه نمایید تا بتوانید کنترل بهتری بر روی رفتارهایتان داشته باشید.
