برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
در این بخش از پایگاه دانش برنا اندیشان تصمیم داریم تا یکی از کاربردی ترین روش درمان با عنوان نگاهی دقیق به موضوع طرحواره درمانی – طرحواره درمانی چیست؟ را برای شما روانشناسان محترم بررسی کرده و ابعاد مختلف آن را برایتان بیان کنیم،پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
طرحواره
طرح واره یا (schema) الگوهای هیجانی و شناختی خود آسیب رسانی هستند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته اند و در سیر زندگی تکرار می شوند. اگر بخواهیم طرحواره را به صورت خیلی خلاصه تعریف کنیم شاید بهترین تعریف این باشد: طرحواره یعنی مجموعه‌ای از اطلاعات درباره‌ی یک موضوع خاص. به عنوان مثال به اطلاعاتی که شما درباره‌ی فصل پاییز دارید «طرحواره‌ی پاییز» اطلاق می‌شود.
طرحواره ها چه زمانی ساخته می‌شوند؟
هنگام تولد، هیچ تجربه‌ای از این دنیا نداریم و از این رو هیچ طرحواره‌ای هم درباره‌ی آن نداریم. اما از اولین لحظه‌ی تولد که مادر، ما را در آغوش می‌گیرد و خنده‌های محبت‌آمیز و آغوش گرمش را نثار ما می‌کند ساختن طرحواره‌ها آغاز می‌شود. در این لحظه ما نه خودمان را می‌شناسیم و نه دیگران را و نه از ارتباط برقرار کردن با دیگران چیزی سر در می‌آوریم. پس مهم‌ترین وظیفه‌ی ما در لحظه‌ی تولد ساختن طرحواره‌‌هایی درباره‌ی خود، دیگران و ارتباط برقرار کردن با دیگران است، زیرا این موارد به زنده ماندن ما کمک می‌کنند.
نوزاد موجود نیازمندی است و تقریباً برای رفع تمامی نیازهای خود به دیگران نیاز دارد. نحوه‌ای که دیگران نیازهای نوزاد را برطرف می‌کنند باعث می‌شود که نوزاد در مورد خود، دیگران و ارتباط برقرار کردن تجربه‌ها و اطلاعاتی کسب کند. به مرور زمان این تجربه‌ها را دسته‌بندی می‌کند و اولین طرحوارههای خود را می‌سازد. اگر این تجربه‌ها خوب و مثبت باشند طرحوارههای مثبت و اگر بد و منفی باشند طرحوارههای منفی شکل می‌گیرند. طرحوارههای منفی عملکرد مناسبی ندارند به همین خاطر به آنها طرحوارههای ناسازگار گفته می‌شود و چون در دوران اولیه‌ی زندگی شکل می‌گیرند به آنها «طرحواره های ناسازگار اولیه» می‌گویند.
حوزه های طرح واره
روند شکل گیری طرحواره
زمانی که یک طرحواره جوانه می‌زند یا فعال می‌شود، تمامی افکار و احساسات شما تحت سلطه‌ی این طرحواره قرار می‌گیرند. در این لحظه است که شما احساسات منفی افراطی و افکار ناکارآمدی را تجربه می‌کنید. ممکن است شما به منظور مقابله با درد و ناراحتی در زمان فعال شدن یک طرحواره، به سبک‌های مختلفی با آن روبرو شوید:
پیشنهاد ویژه : کارگاه آموزش تخصصی روان درمانی
تسلیم شدن: تسلیم شدن در مقابل طرحواره و عمل کردن یا احساس کردن به گونه‌ای که گویی حقیقت دارند.
اجتناب: پیدا کردن راه‌هایی که از طرحواره خود فرار کنید یا جلوی آن را بگیرید.
جبران افراطی: تلاش برای انکار طرحواره با انجام کار‌هایی مخالف با آنچه که طرحواره شما را به سویشان سوق می‌دهد.
زمانی که یک طرحواره فعال شود، شما ممکن است یک واکنش احساسی شدید یا تغییر خلق و خو تجربه کنید و سپس وارد حالت مقابله‌ای به نام (mood) حالت می‌شوید. چهار دسته حالت طرحواره وجود دارد:
- حالت کودک ذاتی: آسیب پذیری، خشم، ناسازگاری، تحریک پذیری، خرسندی
- حالت‌های مقابله‌ای ناهنجار: جدایی، انطباق، جبران بیش از حد
- حالت بزرگسال ناسالم: مجازات گر، منتقد
- حالت بزرگسال سالم
انواع طرحواره
یانگ مجموعه ای از طرح واره ها را گردآوری نموده که به آنها “طرح واره های ناسازگار اولیه” می گوی؛ به طور کلی 18 طرحواره تعریف شده است:
۱. طرحواره محرومیت هیجانی
اعتقاد بر اینکه نیازهای عاطفی اولیه شما هرگز توسط کسی برآورده نخواهد شد. سه دسته دارد:
نیاز به محبت، عشق و نزدیکی
نیاز به همدلی، شنیده شدن و فهمیده شدن
نیاز به حمایت، مشاوره، راهنمایی و هدایت
۲. طرحواره رها شدگی
انتظار از دست دادن هرکسی که پیوند عاطفی با او برقرار شده است. شما ممکن است به این باور برسید که در هر صورت، روابط نزدیک در نهایت پایان خواهند یافت.
۳. طرحواره بی اعتمادی/ سوء استفاده
انتظار اینکه دیگرا عمدا از شما سودجویی می‌کنند. شما از دیگران انتظار دارید به شما آسیب برسانند، خیانت کنند یا ناامیدتان کنند. شما اغلب از همان اول به حمله کردن و یا به انتقام گرفتن فکر می‌کنید.
۴. طرحواره انزوای اجتماعی
باور به اینکه شما از تمام دنیا جدا هستید، از سایر مردم متفاوت هستید یا بخشی از اجتماع نیستید.
۵. طرحواره شرم و نقص
باور به اینکه در درون دارای نقص هستید و اگر دیگران به شما نزدیک شوند این را می‌فهمند و از رابطه بیرون می‌روند. این احساس ضعف و بی کفایتی معمولا به احساس شرم شدید منجر می‌شود.
۶. طرحواره شکست
اعتقاد بر اینکه شما از انجام کار‌های مشابه همسالانتان ناتوان هستید، مثل درس خواندن، ورزش کردن. شما ممکن است احساس حماقت، بی عرضگی و یا بی استعدادی داشته باشید. در نتیجه، شما ممکن است برای رسیدن به چیزی تلاش نکنید چرا که باور دارید شکست می‌خورید.
۷. طرحواره وابستگی
اعتقاد بر این که شما قادر به مدیریت مسئولیت‌های روزمره خود به صورت مستقل نیستید. شما اغلب در حوزه‌هایی مانند تصمیم گیری و شروع کار‌های جدید به کمک دیگران اتکا دارید.
۸. آسیب پذیری در مقابل آسیب و بیماری
اعتقاد بر اینکه شما همیشه در معرض یک فاجعه بزرگ (مالی، طبیعی، پزشکی، جنایی و غیره) هستید. ممکن است منجره به اقدامات محافظتی وسواسی برای مراقبت از خود یا دیگران شود.
۹. طرحواره خویشتن تحول نیافته
الگویی که در آن شما بیش از حد با دیگران؛ پدر، مادر، همسر، از لحاظ عاطفی درگیر می‌شوید. این ممکن است همچنین منجر به این حس شود که شما جهت یابی درونی یا هویت فردی بسیار کمی دارید که باعث تهی بودن شما می‌شود.
۱۰. طرحواره اطاعت
اعتقاد بر این است که شما باید تحت کنترل دیگران باشید تا از عواقب منفی جلوگیری شود. اغلب شما می‌ترسید که اگر اطاعت نکنید دیگران یا عصبانی می‌شوند یا شما را طرد خواهند کرد.
۱۱. طرحواره ایثارگری
قربانی کردن بیش از حد نیازهای خود به منظور کمک به دیگران. هنگامی که به نیازهای خود توجه می‌کنید، اغلب احساس گناه می‌کنید، بنابراین نیازهای دیگران را پیش از خود قرار می‌دهید. شما همچنین ممکن است با کمک به دیگران احساس افزایش اعتماد به نفس کرده یا زندگیتان معنادار بشود.
۱۲. طرحواره بازداری هیجانی
اعتقاد بر اینکه شما باید احساسات و هیجانات خود، به ویژه خشم را سرکوب کنید، زیرا هرگونه احساسات به دیگران آسیب می‌زند یا منجر به از دست دادن اعتماد به نفس، خجالت زدگی یا رها شدن می‌شود.
۱۳. طرحواره ملاک‌های سخت گیرانه
اعتقاد به اینکه هرکاری که انجام می‌دهید به اندازه کافی خوب نیست و همیشه باید سخت‌تر تلاش کنید. انگیزه‌ی این باور این تمایل به پاسخگویی به تقاضا‌های دست بالای درونی است، اغلب به منظور جلوگیری از انتقادات درونی. شما ممکن است احساس لذت از حوزه‌های مختلف زندگیتان نداشته باشید، مانند سرگرمی، کار، خانواده و غیره.
۱۴. طرحواره استحقاق
اعتقاد بر این که شما باید هرآنچه که می‌خواهید را بلافاصله داشته باشید، انجام دهید یا بگویید، صرف نظر از اینکه آیا به دیگران آسیب می‌زند و یا منطقی هست یا خیر. شما به نیازهای دیگران توجهی ندارید و از آثار بلندمدت جدایی از دیگران مطلع نیستید.
۱۵. طرحواره خویشتن داری ناکافی
عدم توانایی در تحمل هرگونه خستگی در رسیدن به اهداف و همچنین عدم توانایی در بیان احساسات و انگیزه‌ها. هنگامی که با بی ارادگی شدید درگیر باشد، ممکن است دچار رفتارهای اعتیاد گونه شوید.
۱۶. طرحواره نیاز به تایید
تاکید زیاد بر بدست آوردن تایید دیگران و شناخته شدن نیاز‌ها و احساساتتان از طریق دیگران.
۱۷. طرحواره بدبینی
یک طرحواره فراگیر که تمرکز بر جنبه‌های منفی زندگی و نادیده گرفتن جنبه‌های مثبت آن است. شما قادر به لذت بردن از ویژگی‌های خوب زندگی نیستید، چون بیش از حد نگران وجوه منفی آن هستید.
۱۸. طرحواره مجازات
معتقد هستید که افراد بابت اشتباهاتشان باید به شدت مجازات شوند. شما ممکن است به شدت کینه‌ای و منتقدانه با دیگران رفتار کنید.
درمان طرحواره ها
مرحله اول: شناسایی طرحواره ها توسط درمانگر متخصص با استفاده از مصاحبه بالینی و آزمون‌های مخصوص.
مرحله دوم: بازبینی و تجسم چرایی و چگونگی شکل گیری طرحواره ها و تصویرسازی احساسات و آلام دردمند دوران کودکی.
مرحله سوم: جمع آوری دلایل و شواهد مبنی بر نادرستی طرحواره ها و خلع سلاح منطقی آنها.
مرحله چهارم: کاهش تاثیر هیجانی طرحواره ها و نوازش کودک رنج دیده ی درون.
مرحله پنجم : تغییر الگوهای رفتاری ناشی از طرحوارههای ناسازگار و ارائه پاسخ های جدید رفتاری.
معرفی یار مهربان در حوزه های درمان طرحواره ها
زندگی خود را دوباره بیافرینید
نویسنده: جفری یانگ، ژانت کلوسکو
مترجم: ساره حسینی عطار
در این کتاب 11 الگوی رفتاری مخرب و تکراری، که با خودانگارۀ منفی ارتباط دارند، مشخص شده اند. ضمن شرح حال بیماران واقعی، مؤلف نشان می‌دهد که چگونه هر یک از این الگوهای ناکارآمد از تجارب کودکی ریشه گرفته و خود، مبنایی برای ارزیابی خویشتن در بزرگسالی می‌شوند. در ادامۀ کتاب، برنامه‌ای عملی با استفاده از تکنیک‌های تجربی (تماس با کودک درون) و شناختی (بازنویسی خود و جایگزینی آن با الگوی ناکارآمد) و رفتاری (شناسایی رفتارهای خاص و تغییر آنها) معرفی می‌شود.
منابع:
یانگ، جفری (2015). شناخت درمانی اختلالات شخصیت. ترجمه: صاحبی، علی؛ حمید پور، حسن (1394). انتشارات ارجمند.
صلواتی، مژگان؛ یکه یزدان دوست، رخساره (1393). طرح واره درمانی (راهنمای ویژه متخصصان روان شناسی بالینی). نشر دانژه.
تهیه و تنظیم: میترا نمازی
کارشناس ارشد روان شناسی بالینی
