برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
اصطلاح “اشاعه شایستگی” یا “اشاعه اخلاقی اعتماد به نفس” به پدیده‌هایی اشاره دارد که در اجتماع رایج هستند و از نظر اخلاقی یا اخلاقی-اجتماعی غیرمعمول هستند. این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که افراد به نحوی رفتارهایی را انجام می‌دهند که از چارچوب اخلاق معمول و یا باورهای اساسی خودشان خارج است. این حرکات معمولاً به شکلی نمایشی و با ژست‌هایی متمدنانه انجام می‌شوند.
این افراد هدف دارند با انجام این رفتارها نه تنها به خودشان بلکه به جامعه اطراف نشان دهند که ایشان افراد شایسته، متعهد به اصول اخلاقی، و برتر هستند. این نوع اعمال اغلب به منظور ایجاد تصویری اجتماع‌گرا و متمدن از خود و افراد دیگر استفاده می‌شود، در حالی که ممکن است با اصول اصلی اخلاقی یا انسانی در تعارض باشد.
اشاعه شایستگی چیست؟
“اشاعه شایستگی” یک پدیده اجتماعی است که به وقوع می‌پیوندد زمانی که افراد تلاش می‌کنند تا تصویری از خود را به عنوان افراد شایسته، متمایز و با اعتبار ارائه دهند. این پدیده در زمانی به ویژه به کار می‌رود که افراد به دنبال ارتقاء اجتماعی یا تأثیرگذاری هستند.
در این حالت، افراد ممکن است رفتارها یا ژست‌هایی را انجام دهند که مغایر با ذات اصلی یا ویژگی‌های حقیقی خود باشد، اما از این راه‌ها به نحوی سعی در افزایش شهرت، اعتبار و احترام خود دارند. این رفتارها معمولاً به منظور جلب توجه یا تأثیرگذاری بیشتر در جوامع یا سازمان‌ها انجام می‌شود.
هدف اصلی افراد در اشاعه شایستگی، ایجاد تصویری مثبت از خود به چشم دیگران است. این اقدامات ممکن است شامل نمایش حرکات متمدنانه، اظهارنظرها یا عملکردهایی باشد که در واقعیت با ذات اصلی یا ارزش‌های فرد همخوانی ندارد.
این واقعیت بسیار جالب است، زیرا با توجه به بسیاری از تحقیقات انجام‌شده در زمینه کمبود، در تناقض به نظر می‌رسد. این تحقیقات نشان می‌دهند که هر چقدر یک محصول کمیاب‌تر باشد، میل ما به درخواست و به دست آوردن آن بیشتر می‌شود. به همین دلیل در تبلیغات اغلب شنونده‌ایم که تعداد محدودی از محصول در دسترس است.
با این حال، دانشمندان متوجه شده‌اند که افراد در یک جمع بزرگ، آخرین قطعه پیتزا یا دانه شیرینی یا حتی آدامس باقیمانده در بسته را نمی‌برند، چرا که احساس نمی‌کنند که حق این کار را دارند. این پدیده توسط متخصصان به نام “اشاعه شایستگی” شناخته می‌شود.
دلیل کمک کردن انسان ها به یکدیگر
انسان‌ها به یکدیگر کمک می‌کنند به دلایل مختلفی که از جمله اجتماعی، اخلاقی، حسی، و غیره می‌باشند. در زیر تعدادی از این دلایل آورده شده است:
1. اجتماعی و گروهی بودن: انسان‌ها به طور طبیعی اجتماعی هستند و در گروه‌ها زندگی می‌کنند. کمک به یکدیگر نقش مهمی در حفظ و تقویت ارتباطات اجتماعی دارد و این ارتباطات به افراد احساس ارتباط و تعلق به گروه را می‌دهد.
2. اخلاق و ارزش‌های فردی: بسیاری از افراد از ارزش‌های اخلاقی و انسانی خود، مثل عدالت، دست یاری به نیازمندان و مساعدت به دیگران، پیروی می‌کنند. این ارزش‌ها تربیتی و فرهنگی بوده و به افراد احساس مسئولیت اجتماعی می‌دهند.
3. حسن نیت و همدلی: حسن نیت و همدلی، یعنی توانایی درک و همدردی با موقعیت و احوال دیگران، نیز نقش مهمی در کمک به یکدیگر ایفا می‌کند. این حس نسبت به دیگران، افراد را ترغیب به ارتقاء همدردی و حمایت از دیگران می‌کند.
4. آسیب‌پذیری مشترک: انسان‌ها با آگاهی از آسیب‌پذیری و مشکلات مشترک، ممکن است تصمیم به کمک به یکدیگر بگیرند تا بهبود شرایط کلان‌تری در جامعه داشته باشند.
5. ارتباطات میان فردی: کمک به یکدیگر ارتباطات میان فردی را تقویت می‌کند و احساس ارتباط و ارزش بیشتری در جامعه ایجاد می‌کند.
6. ساختار همگانی: برخی از ساختارهای اجتماعی، مثل خانواده، دین، و مجتمع، کمک به فرد انجام دهنده تعهدات و مسئولیت‌های خاصی نسبت به دیگران می‌کنند.
7. تحقق هدف‌های مشترک: در جوامع، افراد ممکن است برای دستیابی به هدف‌های مشترک یا حل مشکلات مشترک همکاری کنند و این همکاری‌ها به صورت کمک و حمایت از یکدیگر معنا پیدا کند.
در کل، کمک به یکدیگر یک عنصر اساسی در تشکیل جوامع انسانی است و نقش مهمی در پایداری و توسعه جوامع ایفا می‌کند.
اجتماعی بودن انسان
انسان به طور ذاتی یک موجود اجتماعی است، اما این ویژگی به دلیل اراده و تصمیم انسان به وقوع پیوسته نشده و به دلیل ضعف انسان نسبت به طبیعت و پدیده‌های طبیعی، به تدریج شکل گرفته است. از حدود شصت میلیون سال پیش که گونه‌ی هومو ساپینز (که آخرین نسل از انسان‌هایی هستند که انسان‌های امروزی از همان نسل هستند)، به گسترش حیات خود پرداخته و تلاش برای ابداع ابزارها و فعالیت‌های کشاورزی و کشت و کار را آغاز کردند، انسان‌ها آموختند که به صورت اجتماعی زندگی کنند.
این مرحله از تاریخ انسان نشانگر یادگیری انسان‌ها از تجربیات گذشته و تحول جامعه ایشان به سمت یک ساختار اجتماعی است. ابزارها و تکنیک‌های جدیدی که انسان‌ها پیشرفته خود را بر اساس آنها ساخته‌اند، نشان دهنده تلاش برای ایجاد ارتباطات اجتماعی و اشتراک گذاری دانش و منابع است. این فرآیند به وجود یک جوامع چندان توسعه یافته و نهادهای اجتماعی گوناگون منجر شده است که همواره در تطور و شکل‌گیری جوانب اجتماعی انسان نقش داشته‌اند.
این نحوه‌ی زندگی به تدریج انسان را به یک موجود اجتماعی تبدیل نموده است. انسان‌ها برای زندگی در این جمعیت، قوانینی را که ممکن است به صورت کتبی یا غیررسمی باشند، تدوین کرده و به آنها پایبند شده‌اند. برخی از این قوانین، از سوی دولت‌ها و حکومت‌ها به شکل اجباری اعمال شدند، حال آنکه انسان‌ها به ندرت تمایلی به رعایت آنها نشان داده‌اند.
با این وجود، برخی از قوانین ناگفته و غیررسمی که بین افراد منتشر شده‌اند، برای انسان‌ها جذاب تر بوده‌اند. به خصوص زمانی که این قوانین، عرف‌هایی را نمایان می‌سازند که نشان دهنده تفوق و برتری انسان بر سایر افراد و داشتن وضعیت اجتماعی بالاتر است.
اشاعه شایستگی و اعتماد به نفس
اگر به عمق این قوانین نانوشته نگاه کنیم، خواهیم دید که با وجود تضاد ظاهری با خودخواهی انسان، در واقع این قوانین نیز به صورت خودخواهانه و با تمایل به جویای برتری شکل گرفته‌اند. انسان با انتشار پدیده‌هایی همچون “اشاعه شایستگی” و اعتماد به نفس، تلاش می‌کند تا خود را به عنوان یک موجود برتر و شایسته نشان دهد.
در این سناریو، اشاعه شایستگی نقش یک ابزار اجتماعی و فرهنگی بازی می‌کند که انسان از طریق آن سعی دارد تا به خود و دیگران نشان دهد که او یک فرد با ارزش و برتر است. اعتماد به نفس نیز به عنوان یک ویژگی شخصی از اهمیت زیادی برخوردار است و انسان با آن سعی می‌کند تا تصویر مثبتی از خود ارائه دهد و احساس برتری نسبت به دیگران داشته باشد.
به طور کلی، این عوامل نشانگر تداوم نیاز انسان به ارتقاء جایگاه اجتماعی و خودشناسی او هستند، حتی اگر به نظر بیرونی تناقضاتی وجود داشته باشد.
با گذر زمان، انسان‌ها نه تنها خود قوانین رسمی را اجرا کرده‌اند، بلکه اصطلاحات مختلفی نظیر “انسان‌دوستی”، “نوع‌دوستی”، “کمک به سایرین”، “اخلاق مداری” و سایر نام‌ها را نیز برای توصیف این رفتارهای اجتماعی خود به کار برده‌اند.
حتی این قوانین نانوشته را از سنین پایین به کودکان خود نیز آموخته و به آنها الگوهای رفتاری اجتماعی را انتقال داده‌اند. در این مقاله، به برخی از رفتارهای نمادین این اشاعه شایستگی فردی و اجتماعی اشاره می‌شود تا با ارائه مثال‌ها، توضیح این مفهوم به نحوی واضح و قابل درک‌تر ارائه شود.
اشاعه شایستگی و توزیع غذا
به عنوان یک نمونه، در زمان توزیع غذا به مردم نیازمند، افراد عادی از درخواست یا دریافت غذای کمکی یا اعانه خودداری می‌کنند و به دیگران نیز توصیه می‌کنند که این کمک‌ها را دریافت نکنند. البته این موضوع با گرفتن غذای نذری تفاوت دارد و مطابق با اعتقادات شیعه، تمام افراد می‌توانند با اطعام برادر یا خواهر مسلمان خود، ادای وظیفه دینی به معصومین و بزرگان دین را انجام دهند.
بنابراین، افراد از هر طبقه و سطح اقتصادی، با کامل پذیرش غذای نذری، حتی به مراکز توزیع این غذاها مراجعه می‌کنند. این نشان از اشتراک و همبستگی اجتماعی در انجام اعمال خیریه و اجتماعی است.
موضوع اشاعه شایستگی در فرآیند توزیع غذا به مستمندان و افراد کم توان در شرایط خاصی رخ می‌دهد. در این شرایط، افراد عادی اغلب از دریافت این نوع کمک‌ها خودداری می‌کنند و حتی اگر توانایی داشته باشند، به فعالیت‌های توزیع کمک مشغول می‌شوند.
این اقدام نه تنها احساس رضایت و خرسندی در فرد ایجاد می‌کند که در کمک به دیگران نقش دارد، بلکه باعث افزایش اعتماد به نفس او نیز می‌شود. این به دلیل این است که فرد در موقعیتی قرار گرفته است که به تعدادی از نیازمندان غذا رسانده و خود نیازمندی به این کمک ندارد، که این موقعیت می‌تواند نشانگر فراگیری ارزش‌های انسانی و اخلاقی باشد.
اشاعه شایستگی و پرداخت پول
هنگامی که کسی پولی را به عنوان صدقه اهداء می‌کند، او خود را ملزم می‌داند که این مبلغ را یا به شخصی نیازمند تحویل دهد، یا به سازمان‌های امدادی پیشرو دست یابد، یا حتی آن را در صندوق‌های صدقات معتبر و خیراتی پرتاب کند. گاهی اوقات افراد حتی در محافل خانوادگی یا گردهمایی‌های خصوصی، برای جمع‌آوری مبالغ مالی به نفع مستمندان فعالیت می‌کنند و علنی می‌سازند.
به همین دلیل، بسیاری از مقامات دینی و معنوی تأکید دارند که اگر به کسی کمک کردید، به افتخار زایی و نمایانی این اقدام اجتناب کنید. این اصل به‌عنوان یک مبحث اخلاقی و انسانی نشانگر اهمیت نیکوکاری و احترام به حقوق دیگران در انجام اعمال خیر و خدمت به جامعه است.
در جشن‌ها و گردهمایی‌های خانوادگی و دوستانه، زمانی که غذا برای همه حاضر شده است، افراد معمولاً با این حالت که حتی ممکن است گرسنه باشند، تلاش می‌کنند تا پیش از دیگران شروع به خوردن ننمایند. آنها سعی می‌کنند حداقل با انتظار تا جمع شدن دیگران یا با تاخیر کمی بعد از آنها، غذای خود را مصرف کنند.
این اقدام نشانگر احترام به دیگران و توجه به نظم اجتماعی در این موقعیت‌ها است. این رفتار نشان از توجه به ارتباطات اجتماعی و اعتنا به تقالیب مختلف در جمعیت دارد.
به عنوان یک نمونه، در همان جمع‌ها، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند آخرین قطعه گوشت در غذا، آخرین تکه پیتزا یا آخرین میوه باقیمانده در ظرف پذیرایی را برندارند. دلیل این رفتار به عنوان اولا این است که افراد احساس می‌کنند اجازه یا حق انتخاب این تکه را ندارند و ثانیا این موضوع برای آنها به عنوان یک شکاف اجتماعی به نظر می‌رسد که ممکن است باعث کاهش پرستیژ فرد گردد.
بنابراین، با وجود اینکه احتمالاً به آن قطعه گوشت نهایی نیاز داشته باشند، این قطعه معمولاً در پایان مهمانی بدون مصرف باقی می‌ماند. این رفتار نمونه‌ای از احترام به قوانین اجتماعی و توجه به دیگران در محیط گروهی است.
اشاعه شایستگی در فضای عمومی
در فضاهای حمل و نقل عمومی، مثل مترو یا اتوبوس، افراد عموما به پناهگاه نیازمندان، مانند افراد مسن‌تر، خانم‌های باردار یا افرادی که کودک در بغل دارند، احترام می‌گذارند. این اقدامات شامل ایستادن و محل نشستها را به آنها اختصاص دادن یا ایجاد فضایی راحت‌تر برای عبور آنان می‌شود.
همچنین پیشنهاد می شود به کارگاه روانشناسی شخصیت شناسی مراجعه فرمایید. این اصول اخلاقی و احترام به نیازهای دیگران در محیط عمومی به‌طور گسترده‌ای تجسم شده است. همچنین، در صورتی که افراد نشسته و شاهد ایستادن فرد سالخورده باشند، ممکن است احساسات عذاب وجدانی را تجربه کنند و این موقعیت از دید دیگران نیز ممکن است باعث تردید یا احساس ناخوشایندی شود.
در یک پارکینگ عمومی، زمانی که فضای پارکینگ خالی است و تعداد اندکی خودرو در آن حضور دارند، با وجود اینکه هیچ محدودیت خاصی برای پارک وجود ندارد و می‌توان در هر نقطه مشخص شده‌ای خودرو را پارک کرد، افراد عموما عادت دارند خودروی خود را در کنار خودرویی که قبلاً پارک شده است، قرار دهند.
این رفتار ممکن است ناشی از اراده اجتماعی و فرهنگی باشد که در مواقع خلوت و تعداد کمی از خودروها، افراد به ترتیب و از نزدیک به یکدیگر پارک کردند. این اقدام ممکن است از تصوری درباره احترام به فضای مشترک و مشترک‌سازی فضاهای پارکینگ در مواقعی که ظرفیت استفاده کمتر است، ناشی شود.
بسیاری از اوقات، زمانی که افراد یک فرد معلول را مشاهده می‌کنند، تلاش می‌کنند تا به او کمک کنند. با این حال، فرد معلول عموما با اعتماد به نفس از این پیشنهادها تشکر کرده و با ابراز اینکه توان انجام کارهای خود را دارد، اجازه کمک را نمی‌دهد.
به عنوان مثال، در زمانی که یک فرد سالخورده قصد عبور از خیابان را دارد، تعداد زیادی از افراد به طور داوطلبانه پیشنهاد کمک می‌دهند. بسیاری از پژوهشگران اعتقاد دارند که در محیط‌های شلوغ‌تر، افراد بیشتر تمایل به ارائه کمک دارند. این تفاوت در رفتارها ممکن است به دلیل افزایش احتمال نیاز به کمک در مکان‌های پرازدحام و مزاحم باشد.
مثال‌های اشاره شده، همگی نمونه‌هایی از این پدیده هستند. با این‌حال، این پدیده، با وجود این که به‌طور اصولی در تضاد با نیازهای اساسی بدن انسان قرار دارد، با نیازهای اجتماعی و خودشیفتگی انسان هماهنگی دارد.
این پدیده به‌ویژه در میان افرادی که در لایه‌های بالاتری از هرم نیازهای مازلو قرار دارند، به طور چشمگیرتری مشاهده می‌شود. این واقعیت نشان می‌دهد که ارزشی که انسان به جامعه اختصاص می‌دهد، بسیار ارزشمند است و او همواره تاکید دارد که در جامعه به‌عنوان یک فرد با اعتبار و شایستگی شناخته شود.
انسان‌ها، با وجود نیازها و ضعف‌های ذاتی خود، علاقه‌مندند که توسط دیگران به عنوان افرادی قوی، مستقل، شایسته و با اعتبار شناخته شوند. به‌منظور جلب تایید جامعه، آنها تلاش می‌کنند وظایف و فعالیت‌هایی را انجام دهند، حتی اگر این کارها با نیازهای بیولوژیکی آنها در تناقض باشند.
نتیجه گیری
پدیده “اشاعه شایستگی” یا “اشاعه اخلاقی اعتماد به نفس” در مواجهه با مسائل مرتبط با محدودیت منابع و کمبود منابع، در تضاد با علی‌رغم این موقعیت قرار دارد. در قوانین عرضه و تقاضا، هر چه یک محصول مورد نیاز کمیاب‌تر باشد، انسان‌ها باید به دنبال بدست آوردن آن با تمایل بیشتری باشند؛ اما پدیده اشاعه شایستگی در مواقعی به کار می‌رود که مغایر با این اصل است.
لازم به ذکر است که هدف از عنوان این موضوعات، هیچ‌گونه ناپسندی یا نکوهش این رفتارها نیست. حتی اگر این رفتارها به هر شکلی منجر به کمک به جامعه یا افراد دیگر شوند، بسیار قابل تحسین هستند. اما هدف اصلی این مقاله تجزیه و تحلیل عوامل و ریشه‌های این رفتارها است، به منظور بهبود درک از رفتارهای فردی در محیط‌های اجتماعی و سازمانی.
پدیده “اشاعه شایستگی” نشان‌دهنده تمایل انسان‌ها به ایجاد تصویری مثبت و متمایز از خود است، که ممکن است با اقدامات یا ژست‌هایی صورت بگیرد که به واقعیت اصلی یا ارزش‌های حقیقی شخص مرتبط نباشد. این پدیده معمولاً در زمان‌هایی اتفاق می‌افتد که افراد به دنبال ارتقاء اجتماعی، شهرت، یا تأثیرگذاری هستند.
از طرف دیگر، کمک به یکدیگر نیز به دلایل مختلفی انجام می‌شود که شامل ارتباطات اجتماعی، ارزش‌های اخلاقی، امپاتی، و حسن نیت می‌شوند. انسان‌ها با به اشتراک گذاشتن تجربیات و منابع، توسعه ارتباطات میان فردی، و حمایت از یکدیگر، به پایداری و توسعه جوامع کمک می‌کنند.
در نتیجه، این دو پدیده، هر یک با تأثیرات خاص خود، نشان‌دهنده جوانب مختلفی از رفتار انسانی در جوامع می‌باشند. اگرچه اشاعه شایستگی ممکن است برخی از اقدامات متناقض با اصالت فرد باشد، اما کمک به یکدیگر نشان‌دهنده نیاز اساسی انسان‌ها به ارتباطات اجتماعی، همدردی، و تعامل مثبت است.
