آزمون بندر گشتالت: ارزیابی حرکتی و بینایی

آزمون دیداری حرکتی بندر گشتالت، یکی از موضوعات مهم و جذاب در زمینه روان‌سنجی و روان‌شناسی است. این آزمون به منظور ارزیابی سطح توانایی ادراکی-حرکتی کودکان توسط لورتا بندر تدوین شده است. در این مقاله، ما قصد داریم پس از معرفی مفهوم و اهمیت این آزمون، به بررسی جزئیات اجرای آن، فرآیند نمره‌گذاری، روش تفسیر نتایج و نیز عوامل هیجانی مرتبط با آزمون بپردازیم. این مطالب به شما کمک خواهد کرد تا درک عمیق‌تری از آزمون دیداری حرکتی بندر گشتالت پیدا کنید و از آن بهره‌برداری مؤثری داشته باشید. در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای کامل در مورد آزمون بندر گشتالت را در اختیار شما افراد علاقه مند به روانشناسی و روانسنجی قرار دهیم.

آزمون بندر گشتالت

این آزمون به منظور انجام تعدادی اهداف مختلف در زمینه تشخیص و ارزیابی کودکان و نوجوانان تدوین شده است. این آزمون می‌تواند به منظور سنجش توانایی ورود به مدرسه، تشخیص اختلال در یادگیری (L.D)، ارزیابی مشکلات هیجانی، تشخیص آسیب‌های مغزی، به خصوص در قطعه آهیانه ای راست، و همچنین شناسایی کودکان با تأخیر در توسعه، اختلال‌های توجه و فراکتیویته (OCD و ADHD)، و حتی مشکلات روانی مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین، این آزمون می‌تواند برای سنجش ویژگی‌های نوجوانان نیز به کار گرفته شود. این آزمون در سال 1938 توسط لورتا بندر (Loreta Bender) تدوین شده و برای سنجش توانایی‌های رشدی دیداری-حرکتی کودکان در رده سنی 5 تا 11 سال (کوپیتز Koppitz) به کار گرفته شده است.

آزمون بندر دارای مزایای مهمی است که به طور گسترده در مختلف حوزه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمون از جمله چهار آزمون برتری دارد و یکی از نکات برجسته آن، اجرای سریع آزمون است. همچنین، این آزمون در موارد متعددی به کار می‌رود.

پیشنهاد می شود به مقاله اهمیت هوش غیر کلامی مراجعه فرمایید. آزمون بندر، علاوه بر کاربرد اصلی خود که تشخیص آسیب‌های مغزی است، کاربردهای دیگری نیز دارد. در زمینه کودکان، از آن برای اندازه‌گیری آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص اختلال‌های خواندن و مشکلات یادگیری، ارزیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نواقص در رشد، و به عنوان یک آزمون هوشی غیرکلامی استفاده می‌شود. همچنین، در مورد نوجوانان و بزرگ‌ترها، آزمون بندر به منظور تشخیص آسیب‌های مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای ارزیابی ویژگی‌های شخصیتی مورد توجه قرار می‌گیرد.

جالب است بدانید که برخی از کودکان که با مشکلات اجتماعی مواجه هستند و در آزمون‌های هوشی کمتر موفق هستند، در آزمون بندر نتایج بهتری از خود نشان می‌دهند. این آزمون از نظر زمانی و مالی بسیار کارآمد و می‌توان آن را به صورت فردی یا گروهی انجام داد. زمان اجرای آزمون گروهی برای کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی تقریباً 15 تا 20 دقیقه و برای اجرای فردی آن معمولاً 3 تا 10 دقیقه زمان می‌برn.

با این حال، تفسیر و تحلیل نتایج این آزمون نیاز به دانش و تجربه گسترده در زمینه روانشناسی دارد. بهتر است از آزمون بندر به همراه یک آزمون کلامی مختصر هم استفاده شود تا اطلاعات بهتری در خصوص توانایی‌های شناختی فرد به دست آید.

آزمون بندر به عنوان یک ابزار غربال‌گیری برای ارزیابی احتمال آسیب‌های مغزی استفاده می‌شود. این آزمون شامل 9 طرح مختلف است که بر روی برگه‌های A4 باید کشیده شوند. ارزیابی نتایج بر اساس دقت، صحت و یکپارچگی اجرا می‌شود. آزمون بندر در سال 1938 توسط لورتا بندر گردآوری شده و در حال حاضر یکی از چهار آزمون برتر در استفاده‌های مختلف مورد توجه است.

روش استاندارد اجرای آزمون به شرح زیر است:

1. کودک به راحتی پشت یک میز قرار می‌گیرد.

2. یک ورق کاغذ سفید، یک مداد پاک‌کن و یک مداد عادی به کودک داده می‌شود. همچنین، یک ورق کاغذ اضافی نیز در دسترس کودک قرار می‌گیرد.

3. کارت‌های طراحی به کودک نشان داده می‌شوند و به او گفته می‌شود که باید تصاویر مشابه آن‌ها را بکشد. او می‌تواند تصاویر را به هر شیوه‌ای که توانایی دارد ترسیم کند. اینجا مهم نیست که ترسیم تماماً دقیق باشد، اما سعی بر این است که تصاویر به شکل کلی مشابه کارت‌های طراحی باشند.

4. کارت‌های طراحی به ترتیب A-1-2-3-4-5-6-7-8 به ترتیب به کودک نشان داده می‌شوند و او باید هر تصویر را روی برگه‌ی سفید ترسیم کند. دایره در پشت هر کارت به سمت کودک باید باشد. کارت‌ها به ترتیب و به تعداد درخواستی آزمودنی نمایش داده می‌شوند.

5. در طول اجرای آزمون، هیچ توصیه و نظری به کودک داده نمی‌شود. همچنین، راهنمایی و اظهار نظر در زمان اجرا ممنوع است، اما اولین جمله اعلام شده توسط معینه می‌تواند تکرار شود.

6. محدودیت زمانی برای هر تصویر وجود ندارد، اما بهتر است مدت زمان صرف شده برای تمام تصاویر یادداشت شود. زمان کم یا زیاد می‌تواند معنی داشته باشد.

7. اگر آزمودنی سؤالی درباره تعداد نقاط یا اندازه تصاویر داشت، به او گفته می‌شود که تصاویر را به نحوی کشیده که به شکل کارت‌های طراحی باشند که جلوی او قرار دارند.

8. کودک را در مورد استفاده از مداد پاک‌کن یا ترسیم مکرر تصاویر تشویق یا متهم نمی‌کنیم.

9. اگر کودک تلاش می‌کند تعداد نقاط را بشمارد، ضروری نیست تعداد نقاط به دقت محاسبه شود، اما کافی است شکل کلی تصاویر با کارت‌های طراحی مشابه باشد. اگر آزمودنی اصرار دارد، یک نشانه تشخیصی معنی دار یادداشت می‌شود. اگر آزمودنی بیش از حد سؤال می‌کند، یادداشت برداری از آن انجام می‌شود. این ممکن است نشانگر کمال‌گرایی و وسواس باشد.

10. هر گاه کودک تمایل داشته باشد تصاویر را بیش از یک برگه کاغذ کشیده، او مجوز داده می‌شود.

11. آزمون بندر محدودیت زمانی خاصی ندارد، اما توصیه می‌شود که در زمانی انجام شود که کودک خسته نباشد.

12. برخی از کودکان ممکن است دوست داشته باشند آزمون را دوباره انجام دهند تا تصاویر را بهتر بکشند. این مشکلی ندارد، و هر دو نتیجه آزمون در پرونده آزمودنی ثبت می‌شود.

نمره گذاری آزمون بندر گشتالت

در روش نمره‌گذاری آزمون بندر، نمرات به عنوان یک ابزار برای سنجش توانایی‌های رشدی کودکان به کار می‌رود، که به نوعی نمره‌های پایین به معنای وجود اختلال در یادگیری (L.D) را نمایش می‌دهد، و نمره‌های بالا به معنای دستیابی به سطح پیشرفت خوب در محیط مدرسه است.

پیشنهاد می شود به مقاله هوش اجتماعی چیست مراجعه فرمایید. در این روش، برای هر اشتباهی که آزمودنی در ترسیم‌ها مرتکب می‌شود، یک نمره منفی داده می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، به هر اشتباه که در ترسیم‌ها واقع می‌شود، یک نمره منفی اختصاص می‌یابد، و در کل تعداد اشتباهات به 30 مورد محدود می‌شود. بنابراین، دامنه نمرات در این آزمون از 0 تا 30 است. مهم است به این نکته تاکید کنیم که نمره‌ها به علت اشتباهات واضح و قطعی در ترسیم‌ها داده می‌شوند.

در این روش، به هر کدام از موارد آزمون بندر نمره یا صفر یا یک اختصاص داده می‌شود. اگر به یک مورد از آزمون بندر نمره صفر داده شود، این به معنای عدم وجود انحراف در ترسیم توسط آزمودنی است. اما اگر به یک مورد نمره یک داده شود، این به معنای وجود انحراف در ترسیم توسط آزمودنی است. در واقع، تنها انحراف‌های کاملاً مشخص به نمره یک منتسب می‌شوند. در صورتی که تردیدی در مورد انحراف وجود داشته باشد، نمره صفر به آن مورد اختصاص می‌یابد.

در مورد کودکان خردسال به دلیل عدم رشد کامل مهارت‌های حرکتی دقیق، از اشتباهات کوچک در ترسیم‌ها عبور می‌شود و نمره منفی به آنها داده نمی‌شود.

ملاک های نمره گذاری آزمون بندر گشتالت

در اینجا ملاک‌های نمره‌گذاری برای آزمون بندر توضیح داده شده‌اند:

تصویر A

1. تغییر شکل دایره یا مربع یا هر دو: اگر یک شکل دایره یا مربع دو برابر اندازه دیگری باشد یا فاصله بین دو ضلع مربع در مکان تقاطع با دایره بیش از 3 میلی‌متر باشد، نمره منفی می‌گیرد. این اشتباه نشان از عدم تناسب اندازه میان مربع و دایره دارد.

2. چرخش تصویر یا بخشی از آن دست کم 45 درجه: اگر تصویر یا بخشی از آن به اندازه 45 درجه یا بیشتر چرخش داده شود، نمره مثبت می‌گیرد. زاویه چرخش از روی تقاطع قطر دایره و مربع مشخص می‌شود.

3. عدم یکپارچگی یا ترکیب نادرست اجزاء: اگر زاویه اتصال مربع یا دایره بیش از 3 میلی‌متر داخل یا خارج باشد، نمره منفی می‌گیرد.

4. چرخش تصویر دست کم 45 درجه: اگر تصویر یا بخشی از آن به اندازه 45 درجه یا بیشتر چرخش داده شود، نمره مثبت می‌گیرد.

تصویر 1

1. دایره به جای نقطه: اگر دست کم 5 نقطه به دایره تبدیل شود، نمره مثبت می‌گیرد.

2. تداوم یا تکرار بیش از 15 نقطه: اگر تعداد نقاط تکراری یا متوالی در یک ردیف بیش از 15 باشد، نمره مثبت می‌گیرد.

تصویر 2

1. چرخش تصویر دست کم 45 درجه: اگر تصویر یا بخشی از آن به اندازه 45 درجه یا بیشتر چرخش داده شود، نمره مثبت می‌گیرد.

2. حذف یک یا دو ردیف از دایره‌ها یا کشیدن بیش از سه دایره در بیشتر ستون‌ها: اگر دایره‌ها به غیر از نقطه و خط تیره کشیده شوند، نمره مثبت می‌گیرد.

3. تداوم یا تکرار بیش از 15 دایره: اگر تعداد دایره‌های تکراری یا متوالی در یک ردیف بیش از 15 باشد، نمره مثبت می‌گیرد.

تصویر 3

1. دایره به جای نقطه: اگر دست کم 5 نقطه به دایره تبدیل شود، نمره مثبت می‌گیرد.

2. چرخش تصویر دست کم 45 درجه: اگر تصویر یا بخشی از آن به اندازه 45 درجه یا بیشتر چرخش داده شود، نمره مثبت می‌گیرد.

3. تحریف شکل: اگر شکل تصویر به صورت کلی تغییر کند یا تعداد نقاط در امتداد خط راست رسم شود، نمره مثبت می‌گیرد.

اعتبار و روایی آزمون بندر گشتالت

در مورد اعتبار و روایی روش نمره‌گذاری کوپیتز اطلاعات زیر ذکر شده است:

کوپیتز (1975) ابتدا توافق بین نمره‌گذاران را مورد مطالعه قرار داده و گزارش داده که ضریب توافق بین نمره‌گذاران در محدوده 79 تا 99 درصد واقع شده است. این امر نشان از توافق بسیار بالای بین نمره‌گذاران در ارزیابی‌های انجام شده دارد.

همچنین، ضرایب قابلیت اعتماد به این روش نمره‌گذاری در محدوده 50 تا 90 درصد واقع شده‌اند. این نتایج نشان می‌دهند که روش نمره‌گذاری کوپیتز به خوبی توانایی تکرار و قابلیت اعتماد دارد و می‌توان از آن به عنوان یک روش موثر در ارزیابی‌های مختلف استفاده کرد.

تفسیر آزمون

پس از انجام نمره‌دهی به تصاویر بر اساس معیارهای تعیین شده، مجموع نمرات بدست آمده از این ارزیابی به عنوان نمره خام محاسبه می‌شود. سپس با استفاده از جدول نرم یا همان جدول هنجار که در زیر آمده است و میانگین نمرات در ستون میانگین نمرات، نمره نزدیکترین به نمره خام آزمودنی مشخص می‌شود. در واقع، این نمره میانگین تعیین کننده‌ی سن رشد آزمودنی به عنوان نتیجه‌ی آزمون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این سن رشدی که از طریق میانگین نمرات بدست آمده است، معادل سن رشد کودک است. سپس این سن رشد با سن تقویمی کودک مقایسه می‌شود. اگر این دو سن با یکدیگر برابر باشند یا اختلاف کمتر از یک سال داشته باشند، نتیجه نشان می‌دهد که آزمودنی از نظر رشد دیداری-حرکتی بهنجار یا نزدیک به هنجار است.

اما اگر سن رشد آزمودنی به طور قابل توجهی، به عنوان مثال 2 سال یا بیشتر، از سن تقویمی او بالاتر باشد، نتیجه نشان می‌دهد که او از نظر رشدی پیشرفته است. در این موارد، آزمودنی ممکن است در یادگیری مطالب درسی پیشرفت قابل توجهی داشته باشد و ممکن است به عنوان یک کودک باهوش شناخته شود. این نتیجه نشان می‌دهد که عوامل رشدی مثبتی در توسعه وی تاثیر گذاشته‌اند.

نتایج به دست آمده از مشاهده رفتار، نمره‌دهی و تفسیر آزمون معمولاً به صورت رسمی و در قالب فرم‌های مشخصی که در صفحات بعدی آمده است، ثبت می‌شوند. به عنوان مثال، فرض کنید یک کودک با سن 7 سال و 4 ماه نمره 10 در آزمون بندر کسب کرده باشد. برای محاسبه نمره تراز شده از فرمول آماری Z استفاده می‌شود که به صورت زیر محاسبه می‌شود:

در این فرمول، X نمره خام کودک، M میانگین جدول هنجار، و s انحراف معیار است. برای مثال، اگر نمره خام کودک 10 باشد، میانگین جدول هنجار 27.1 و انحراف معیار s برابر 1 باشد، آنگاه می‌توانیم مقدار Z را محاسبه کنیم.

در مواردی که مقدار Z بزرگتر از یک باشد، این نشان‌دهنده‌ی تأخیر رشدی کمی است. اگر مقدار Z بیشتر از 2 یا 3 باشد، احتمالاً کودک دچار تأخیر رشد ذهنی است، و در این صورت توصیه می‌شود تست‌هایی مانند تست وکسلر یا تست وایلند برای او انجام داده شود تا تأخیر رشد ذهنی دقیق‌تر تشخیص داده شود. همچنین، مقادیر Z بین 1- و 1+ نزدیک به هنجار یا همان طبیعی بودن را نشان می‌دهد و نیاز به تداوم مشاهده و ارزیابی دارد.

شاخص های هیجانی بندر گشتالت

شاخص‌های هیجانی تست بندر گشتالت نقاطی از رفتار کودکان در ترسیم تصاویر را مورد بررسی قرار می‌دهند. توجه به این نکات ضروری است:

1. اغتشاش در نظم: در این شاخص، کودک تصاویر را به صورت نامنظم و پراکنده در انواع مختلف روی کاغذ رسم می‌کند، بدون رعایت ترتیب منطقی. این اغتشاش نشان‌دهنده‌ی ضعف در برنامه‌ریزی، سازماندهی اطلاعات، اشکال در تنظیم و کنترل ذهنی، و نیز بیرون‌ریزی است. این مشکل عمدتاً در کودکانی که 8 سال یا بیشتر هستند و احتمالاً با اختلال یادگیری و اغتشاش ذهنی مواجه هستند، مشاهده می‌شود.

2. اندازه بزرگ تصاویر: این شاخص نشان‌دهنده‌ی تصاویری است که اندازه آنها حداقل دو برابر اندازه‌ی طرح اصلی باشد. اندازه بزرگ نشان‌دهنده‌ی برون‌ریزی است.

3. قاب کردن طرح‌ها: در این شاخص، کودک پس از ترسیم طرح، دور آن یک قاب یا کادر می‌کشد. این نشان‌دهنده‌ی گرایش‌های تکانش‌گری به همراه ضعف در کنترل درونی است. افرادی که این رفتار را دارند، تحریک‌پذیر هستند و برای کنترل رفتار خود به محدودیت‌های بیرونی نیاز دارند. همچنین، افرادی که از اختلال وسواسی رنج می‌برند نیز تصاویر را معمولاً قاب می‌کنند.

4. بسط و توسعه: در این شاخص، کودک برای رسم تصاویر از دو برگ کاغذ یا بیشتر استفاده می‌کند. این نشان‌دهنده‌ی رفتارهای تکانشی و برون‌ریزی است. افرادی که این رفتار را دارند، احتمالاً از نظر هیجانی تحریک‌پذیر هستند. این مورد به خصوص در کودکان کند ذهن دیده می‌شود.

5. ترسیم مجدد (بدون اصلاح تصویر قبلی): این شاخص زمانی صادق است که کودک تصویر را بدون کامل کردن و حتی پس از کامل کردن آنها رها کرده و دوباره آن را می‌کشد. این نشان‌دهنده‌ی تکانش‌گری، اضطراب، تحریک‌پذیری هیجانی، و آگاهی از نادرستی طرح اولیه است.

6. خطوط نازک: این شاخص نشان‌دهنده‌ی خطوطی است که به طرح‌ها رسم می‌شوند و بسیار نازک و کم‌رنگ هستند. این نشان‌دهنده‌ی اضطراب، گوشه‌گیری، و ترس از انفرادی‌سازی است.

7. کارهای اضافی بدون دقت: در این مورد، در بخشی از تصاویر خطوط ضخیم، تکراری، دوباره‌کاری‌شده، و با شتاب کشیده می‌شود. این شاخص نشانگر بیش فعالی، تکانش‌گری، پرخاشگری، خصومت، و برون‌ریزی است. با این حال، دوباره‌کاری دقیق و پاک‌کردن همچنین ممکن است نشانگر هوش و پیشرفت سطح بالا باشد.

8. اندازه‌ کوچک: در این مورد، اندازه برخی از تصاویر نصف اندازه تصاویر اصلی باشد. این نشان‌دهنده‌ی اضطراب، گوشه‌گیری، ترسو بودن، و کاهش خودانگیختگی است.

9. خطوط موج‌دار: در این شاخص، خطوط تصاویر ناشی از لرزش دست یا ناهماهنگی حرکتی هستند. این نشان‌دهنده‌ی اضطراب، ضعف در هماهنگی حرکتی، و بی‌ثباتی هیجانی است.

10. خط تیره به جای دایره: این شاخص زمانی صادق است که حداقل نیمی از دایره‌های تصویر شماره 2 با خطوط تیره که طول هر یک 5/1 میلی‌متر یا بیشتر است، رسم شده باشد. این نشانگر تکانش‌گری، شتابزدگی، پرخاشگری، و برون‌ریزی است.

11. افزایش تدریجی اندازه‌ها: این شاخص نشان‌دهنده‌ی این است که کودک تصاویر را به‌تدریج افزایش می‌دهد، به‌طوری که اندازه شکل شماره 3 حداقل سه برابر اندازه شکل شماره 1 باشد. این نشانگر ناتوانی در مقابل تحمل ناکامی، انفجار، و ترکیب اختلال تکانه یا شخصیت انفجاری است.

12. طرح‌های اضافی و خودساخته: در این مورد، کودک علاوه بر تصاویر آزمون، تصاویر دیگری را می‌کشد یا تصاویر اصلی را تغییر می‌دهد و ترکیب‌های تازه‌ای را به آنها اضافه می‌کند. این نشانگر ترس‌های شدید، اضطراب، و انگیختگی ذهنی با افکار درونی است.

در پایان آزمون، یادداشت‌هایی که در جریان انجام آزمون ثبت شده است بسیار مفید است و ممکن است به آزماینده در تشخیص مشکلات کودکان کمک کند. در موارد مشکوک به وجود اختلالات مختلف، انجام مصاحبه‌های تکمیلی نیز می‌تواند بسیار مفید باشد، به عنوان مثال ناتوانی‌های یادگیری که با افت تحصیلی و تکرار پایه همراه هستند.

شاخص های آسیب مغزی

باید به یاد داشت که این شاخص‌ها ممکن است به عنوان شاخص‌های مشکلات هیجانی نیز مطرح شوند، بنابراین برای تشخیص دقیق نیاز به مصاحبه، جمع‌آوری اطلاعات بیشتر، و گاهاً انجام تست‌های مختلف است. به عنوان مثال، در موارد تکانش‌گری و بیش فعالی، انجام تست کانرز یا مصاحبه ممکن است ضروری باشد.

ما در کارگاه روانشناسی هوش هیجانی به صورت کامل این موضوع را آموزش داده ایم. همچنین، در برخی موارد، نیاز به اسکن‌های مغزی مختلف و جلب نظر متخصصان مختلف ممکن است باشد. نکته‌ی مهم دیگر این است که عوامل مختلفی ممکن است به عنوان دلایل ضعف در ترسیم اشکال در نظر گرفته شوند، و از جمله این عوامل، آسیب مغزی نیز ممکن است باشد.

عوامل عمومی‌تر آسیب مغزی در کودکان و بزرگ‌ترها عبارت‌اند از:

1. تکرار و تداوم یک طرح یا انتقال از طرح به طرح دیگر: این نشانگر ممکن است تعدادی از اشکال و نقاط ضعف در توانایی تصویرسازی و پردازش ذهنی نشان دهد.

2. تحریف اشکال، حذف یا تقسیم یک تصویر: این شاخص به وضوح نشان‌دهنده‌ی مشکلات در ترسیم و درک اشکال است.

3. استفاده از خط به جای نقطه: وقتی که خط به جای نقطه برای ترسیم استفاده می‌شود، این نشان‌دهنده‌ی نقص در تصویرسازی دقیق است.

4. شکل‌های غیرمنطقی و تاریکی در تصاویر: اشکالی که بسته نشده یا تاریک و غیر منطقی هستند نشانگر مشکلات هیجانی و اجتماعی ممکن است باشند.

5. چرخش تصویر 90 درجه یا بیشتر: این نشان‌دهنده‌ی دشواری در حفظ ترتیب و ساختار تصویر است.

6. تکرار مداوم تصاویر: این شاخص نشانگر نوعی تکرار و فشار ذهنی ممکن است باشد.

7. لرزش خطوط و ناپایداری در حین ترسیم تصاویر: این نشان‌دهنده‌ی نقص‌های حرکتی و ترس از انفرادی‌سازی است.

8. کشیدن خطوط مستقیم به جای خطوط منحنی: ترسیم خطوط مستقیم به جای خطوط منحنی نشانگر نقص‌های در حرکت و ترسیم ممکن است باشد.

9. اشتباه در تعداد واحدها در سه تصویر یا بیشتر: این مشکل نشان‌دهنده‌ی مشکلات در تعداد‌گیری و تصویرسازی دقیق است.

نکته: زمان محدود نیست و می‌توانید وقتی که برای هر کارت صرف می‌کنید را یادداشت کنید. همچنین، برخی از ملاک‌های مرتبط با تفکر آزمودنی شامل ساخت تصاویر ابتدایی، پراکنده کردن اجزاء، و ترسیم خطوط افقی و عمودی را نیز ممکن است در تفسیر نتایج مورد توجه قرار داد. برای تشخیص دقیق‌تر، مصاحبه و ارزیابی‌های روان‌شناختی ممکن است لازم باشد.

سیستم اجرای هات Hutt

سیستم اجرای هات Hutt روشی برای انجام آزمون نظریه‌ی لکس (Lex) در سه مرحله پیشنهاد می‌دهد:

1. کشیدن بر اساس تصاویر: در مرحله اول، شخص باید تصاویر مختلفی را بکشد.

2. کشیدن به شکل زیبا: در مرحله دوم، توانمندی شخص در ترسیم تصاویر به صورت زیبا و با دقت بیشتر ارزیابی می‌شود.

3. یادآوری تصاویر: در مرحله سوم، شخص باید تصاویری که کشیده است را به یاد بیاورد (مارنات، 1375: 334).

راهنمای نمره‌گذاری لکس سه دقیقه طول می‌کشد و معمولاً برای افرادی با سن 17 سال به بالا مناسب است.

– عملکرد خوب در آزمون بندر با طراحی مکعب‌ها همبسته است. اما ارتباط خوبی با رمزگردانی ندارد.

– نظام کوپیز برای کودکان طراحی شده است. زیرا پس از 10 سالگی، نمره‌های آزمون بندر با هیچ یک از ملاک‌های آزمون هوش و سن همبستگی ندارد. بیشتر افراد پس از سن 10 سالگی نمره کامل در این آزمون را کسب می‌کنند.

نظام هین نیز تنها سه دقیقه طول می‌کشد و به ارزیابی چرخش یا وارونه کردن نمره 4 می‌پردازد و یک نمره را حذف می‌کند. این آزمون تا حد زیادی دقت در تمیز کردن دارد اما با دقت کمتری نسبت به نظام هات نمره‌گذاری می‌شود. همچنین، دارای سطح بالایی از نمرات منفی کاذب است.

کوپیتز فهرستی از شاخص‌های مختلف تدوین کرده است که اگر سه مورد یا بیشتر از آن وجود داشته باشد، نشان‌دهنده‌ی وجود آسیب روانی است. آزمون بندر در تشخیص آسیب‌های روانی و اختلالات شناختی موثر است و در موارد تکانش‌گری و اضطراب نیز می‌تواند مفید باشد.

مزایای سیستم هات

اجرای آسان و زمان کم، حدود 3 تا 5 دقیقه می‌برد.

فرضیه اساسی آزمون بندر

آزمون بندر بر پایه‌ی شیوه ادراک و نگرش شرکت‌کنندگان به دنیای اطرافشان تأکید دارد و در بازسازی 9 طرح هماهنگی دخیل است. در این آزمون، شیوه تفکر و نگرش افراد نسبت به دنیای اطرافشان با تمرکز بر روی طرح‌ها بررسی می‌شود. بیمارانی که دارای اشکال در ادراک هستند ممکن است طرح‌ها را به طریقی که به نظر دیگران نامنظم می‌آیند یا آنها را به ترتیب غیر معمولی بکشند، که این واکنش‌ها نمایانگر تکانشگری و کاستی در تمرکز آنهاست.

– درجه اضطراب نقش مهمی در نحوه کشیدن تصاویر دارد.

– افراد وسواسی، با تمرکز بر روی راهنمایی اولیه، شروع به کشیدن مکعب‌ها می‌کنند و برای ترسیم اشکال وقت زیادی صرف می‌کنند.

– آزمون بندر در موارد شدیدی از آسیب مغزی، به خصوص در نیمکره راست و به ویژه در منطقه‌ی آهیانه پاریتال محدود است. این ممکن است منجر به خطاهایی در توانایی دیداری-فضایی کودکان شود.

برای کسب اطلاعات دقیق‌تر و تشخیص بیشتری در مورد نیمکره چپ، اختلالات عصبی جزیی و ماهیت آسیب‌ها نیاز به آزمون‌های دیگری مانند آزمون هالستد-ریتان-لوریا نبراسکا (Luria-Webraska) داریم. یکی از شاخص‌های مهم برای تشخیص آسیب عضوی وجود چرخش در طرح‌ها است.

لرزش خطوط معمولاً در نقاشی‌های افراد مبتلا به الکلیسم مزمن، به ویژه در مواردی که افراد دارای بیماری کورساکف (Korsakoff) هستند، دیده می‌شود.

روش اجرا

– یک کاغذ A4 به صورت عمودی در مقابل کودک قرار می‌گیرد.

– هیچ راهنمایی اضافی هنگام تکمیل کارت‌ها داده نمی‌شود.

– به افراد توصیه نمی‌شود تصویر را به نحوی کشید که به شکل روی کارت شبیه باشد.

– اگر نقطه‌ها را می‌شمارید، به افراد بگویید که لازم نیست نقاط را بشمارند، فقط نیاز است تصویر را مثل شکل روی کارت کشیده شود.

– اگر فرد به شمارش نقاط اصرار داشته باشد، ممکن است نشان‌دهنده کمال‌گرایی و وسواس باشد.

– به افراد اجازه نمی‌دهید کارت‌ها را بچرخانند.

– افراد ممکن است از تعداد برگ‌ها در آزمون استفاده کنند.

– زمان محدود نیست.

– انجام آزمون به صورت گروهی و انفرادی تأثیر مشابهی دارد.

روش BIP (روش تداخل زمینه)

در این روش، از افراد خواسته می‌شود که طرح‌ها را بر روی یک ورق دارای طرح‌های مبهم و خطوط منحنی مبهم ترسیم کنند. در این حالت، عملکرد افراد مبتلا به آسیب مغزی نسبت به افراد سالم کاهش می‌یابد.

– روش کوپیز: در این روش، 30 ماده ارزیابی می‌شود و دامنه نمرات از صفر تا 30 است. آزمون بندر برای اندازه‌گیری بالیدگی ادراکی، درجه سازگاری هیجانی و میزان آسیب عصب شناختی استفاده می‌شود.

– سرعت کاهش خطاها تا حدود سن 8 سالگی افزایش دارد و بعد از سن 8-10 سالگی تغییر رشدی چندانی نمی‌کند.

– حدود سن 5 تا 8 سالگی معمولاً باعث می‌شود.

– هنگام تشخیص آسیب مغزی باید توجه داشت که بسیاری از شاخص‌های آن همچنین شاخص‌های هیجانی نیز هستند.

– عمومی‌ترین انواع خطاهای مرتبط با آسیب عضوی در کودکان و بزرگسالان شامل موارد زیر هستند:

• چرخش تمام یا بخشی از یک طرح
• تکرار یا تداوم یک طرح یا انتقال از یک طرح به طرح دیگر
• تحریف اشکال، چند پارگی (flagmentation)
• حذف بخش‌هایی از یک طرح
• استفاده از خط به جای نقطه
• اشکال در بستن اشکال

در صورت دیدن 4 یا بیشتر از این موارد، احتمال وجود آسیب مغزی وجود دارد.

– ساده‌سازی (simplification): تصویر‌هایی که به تصویرهای ساده‌تر تبدیل می‌شوند.

– تصادم یا برخورد (collision): وقوع تصادف یا برخورد یک طرح با اشکال دیگر یا خارج از حاشیه کاغذ.

– چند پارگی (fragmentation): تجزیه یک تصویر به چند قسمت یا بیشتر.

– چرخش (rotation): چرخش یک تصویر یا بیشتر به اندازه‌ای که 90 درجه یا بیشتر باشد.

– اشتباه در تعداد واحدها: اشتباه در تعداد واحدها در سه تصویر یا بیشتر.

– تکرار یا تداوم (repetition): تکرار یک تصویر به تصویر دیگر که از یک نوع یا واحد باشند.

– لرزش خطوط: تکانش‌ها در خطوط.

– کشیدن خط مستقیم: کشیدن خط مستقیم در جایی که خط منحنی نشان داده شده است.

شاخص‌های اساسی برای تشخیص آسیب درون جمجمه‌ای

– متوسط زمان برای تکمیل کردن طرح‌های بندر حدود 15 دقیقه است. اگر زمان بیشتری صرف شود، به عنوان یک نشانه‌ای از بدکارکردی مغزی محسوب می‌شود.

– رفتارهای عجیب و غریب و نمادین مانند کشیدن ستاره یا رقم 8 به جای دایره‌ها معمولاً نمایانگر اختلال روانی تا اختلال عضوی هستند.

– اگر نمادی یک یا 5 بار تکرار شود، معمولاً به عنوان یک خطای نشانه‌گر در نظر گرفته می‌شود.

– حداکثر تعداد خطاها معمولاً 12 تا حداکثر می‌رسد.

مشکلات ادراکی و حرکتی

وارونه سازی آیینه‌ای در خواندن ممکن است ناشی از چرخش باشد. ویژگی‌های زیر به عنوان ملاک‌هایی برای تشخیص آسیب مغزی که ممکن است افراد جبران کرده باشند، مطرح می‌شوند:

– صرف وقت زیاد: افراد برای انجام وظایفی معمولاً وقت بیشتری نیاز دارند.

– استفاده از تکیه‌گاه (anchoring): قرار دادن انگشتان بر روی طرح‌ها به عنوان نقطهٔ پایه برای شروع کشیدن.

– حفظ کردن طرح‌ها پس از اولین نگاه: افراد ممکن است پس از نگاه اول به یک طرح تلاش کنند که آن را به یاد بسپارند.

– بررسی مکرر نقاط: افراد تمایل دارند نقاط را بارها و بارها بررسی کنند.

– چرخاندن کاغذ: تا موقعی که طرح‌ها به نظر درست نیایند، افراد ممکن است کاغذ را چرخانده و دوباره تلاش کنند.

– کشیدن طرح‌ها با سرعت: طراحی طرح‌ها به سرعت و بدون درست کردن آنها باعث می‌شود که اشکال و خطاهای بیشتری ایجاد شود.

– نشان دادن نارضایتی از طرح‌های خوب: حتی اگر طرح‌ها به خوبی کشیده شده باشند، افراد ممکن است نارضایتی نشان دهند و تلاش‌های مکرری انجام دهند.

شاخص‌های هیجانی

شایان ذکر است که پکیج کامل هوش های چندگانه در این زمینه بسیار مفید است. کودکانی که مشکلات سازگاری دارند، معمولاً دارای دو یا سه شاخص هیجانی هستند، و در برخی موارد سه شاخص یا بیشتر. این شاخص‌ها ممکن است به اختلالات رفتاری ارتباط داشته باشند:

1. اغتشاش در نظم و برنامه‌ریزی: این شاخص در کودکان 8-10 ساله با ناتوانی در یادگیری و رفتار حاکی از اختلال برون‌ریزی مغزی مرتبط است.

2. گرایش به رفتار برون‌ریزی: کودکانی که به رفتارهای برون‌ریزی متمایلند، ممکن است دارای اندازه‌های بزرگی باشند.

3. قاب‌کردن طرح‌ها: افرادی که تکانش‌های تکانش‌گری و کنترل درونی ضعیفی دارند، ممکن است طرح‌ها را به شکل محدودیت‌های خارجی برای کنترل رفتار قرار دهند.

4. بسط و توسعه: این شاخص معمولاً در رفتارهای تکانشی و برون‌ریزی، به ویژه در کودکان مسن‌تر دارای آسیب مغزی دیده می‌شود.

5. خطوط نازک: این شاخص معمولاً با کمرویی، ترس و گوشه‌گیری مرتبط است.

6. کارهای اضافی بدون دقت یا خطوط دوباره کاری شده: افرادی که این شاخص را دارند، ممکن است رفتارهای تکانش‌گری و پرخاشگرانه داشته باشند که با رفتار برون‌ریزی کودکان همسانی دارد. این رفتار ممکن است نشان‌دهنده هوش و پیشرفت سطح بالایی باشد.

7. ترسیم مجدد (بدون اصلاح تصویر قبلی): این شاخص نمایانگر آگاهی آزمودنی از نادرست بودن طرح اولیه است، اما به دلیل فقدان کنترل درونی کافی، افراد طرح اولیه را اصلاح نمی‌کنند.

8. اندازه کوچک: این شاخص ممکن است با تحت فشار بودن، گوشه‌گیری، اضطراب و یا ترسویی مرتبط باشد.

9. خطوط موج‌دار: این شاخص نمایانگر ناپایداری هیجانی است.

10. خط تیره به جای دایره: این شاخص ممکن است با تکانش‌گری، پرخاشگری در کودکان خردسال، بی‌توجهی و اشتغال ذهنی مرتبط باشد.

11. افزایش اندازه‌ها: این شاخص نمایانگر توانایی کم برای تحمل ناکامی، انفجارهای هیجانی، و گرایش به رفتار برون‌ریزی است.

12. طرح‌های اضافی و خود‌ساخته (elaboration): افراد ممکن است تمایل به ایجاد طرح‌های اضافی و خود‌ساخته داشته باشند.

همچنین، ترس‌های شدید، اضطراب‌ها و اشتغال ذهنی با افکار درونی ممکن است نمایانگر انگیزه‌ها و مشکلات هیجانی افراد باشند.

تفسیر بزرگسالان

1. تأمل و دودلی در نقاشی:

اگر کسی بدون داشتن هیچ گونه ضایعه عضوی باشد و برای تکمیل نقاشی به میزان بیشتری از متوسط وقت صرف کند (5 دقیقه و بیشتر) و در تعداد زیادی از موارد به پاک کردن خطوط و کشیدن آنها به طور سطحی بپردازد، این ممکن است نشانه‌ای از تأمل و دودلی درباره خود و نقاشی باشد.

2. گرایش به خودکشی:

آگاهی به نقاشی زمانی که آزمودنی، علاوه بر محدود کردن مکان قرار گرفتن طرح‌ها و کشیدن آنها با خطوط تردید‌آمیز، در کشیدن تصویر شماره 2 به صورت افقی مشکلات داشته و تا حدی که فضای نیم دایره‌ای طرح 5 را به همان طرح 6 نفوذ داده باشد، می‌تواند به نمایش افزایش یافته در گرایش به خودکشی اشاره کند.

تکانشگری:

– شاخص: 5 مورد

– علایم:

– صرف وقت کم برای تکمیل طرح‌ها: افراد کمترین وقت ممکن را برای تکمیل طرح‌ها صرف می‌کنند.

– کیفیت کلی ضعیف: طرح‌ها به طور کلی دارای کیفیت ضعیفی هستند.

– دست کشیدن از انجام تکلیف: افراد ممکن است در حین انجام تکلیف دست کشیده و از آن انصراف دهند.

– حذفها: حذف بخش‌هایی از طرح‌ها.

– تصادم یا برخورد: در طراحی طرح‌ها، تصادف و برخورد بیش از حد اتفاق می‌افتد.

– تبدیل‌ها: تغییر شکل‌ها یا تبدیل‌های ناگهانی در طرح‌ها.

– افزایش اندازه‌ها: افزایش ابعاد طرح‌ها به نحوی که معمولاً نامناسب است.

– تغییر در زوایا: تغییر ناگهانی در زوایا و جهت‌ها.

– برنامه‌ریزی ضعیف: عدم برنامه‌ریزی موثر برای انجام کارها.

– تکرار یا تداوم: تکرار یک طرح یا تداوم در کارها به نقض عمدی کارها.

– خط خطی کردن یا کشیدن بی دقتی: انجام کارها به صورت بی دقتی و بی‌توجهی به جزئیات.

– پرخاشگری: افراد ممکن است به شدت پرخاشگرانه و تعصبی عمل کنند.

آزمون بینایی حرکتی بندر گشتالت

آزمون بینایی- حرکتی بندر گشتالت یک آزمون است که برای ارزیابی توانایی‌های حرکتی و بینایی افراد تهیه شده است. این آزمون بر پایه مبانی نظری روان‌شناسی گشتالت ساخته شده و به معنایی مشخص نظریه‌گشتالت برای تفسیر نتایج آزمون ارائه داده می‌شود.

نظریه گشتالت از آن اعتقاد برخوردار است که برای درک و تجزیه و تحلیل وقایع، باید به عنوان یک کل به آنها نگاه کرد و نه به صورت جداگانه به جزئیات آنها. به عبارت دیگر، این نظریه معتقد است که تمامی وقایع باید به عنوان یک مجموعه تجربه شوند و نباید اجزای جداگانه آنها را مورد تحلیل قرار داد.

بندر (1938) این نظریه را به بررسی مهارت‌های حرکتی-بینایی کودکان پرداخت و اظهار داشت که آموزش کودکان به نمایش نقاشی‌هایی که شامل اشکال ناقص و الگوهای ساده هستند، می‌تواند توانایی آنها در درک کلیت و روابط بین وقایع را بهبود بخشد.

بندر از نتایج نقاشی‌های کودکان به عنوان مبنایی برای ارزیابی مهارت‌های ذهنی عمومی و شخصیتی استفاده کرد. او معتقد بود که می‌توان از پاسخ‌های کودکان به نمونه‌های خاصی از نقاشی‌ها به عنوان شاخصی برای ارزیابی سطح کلی مهارت‌های ذهنی افراد استفاده کرد. آزمون بندر گشتالت شامل 9 کارت با ابعاد 16 در 11 سانتی‌متر است، که هر کارت یک الگوی اصلی از نقاشی را نمایش می‌دهد. افراد باید این الگوها را روی یک صفحه کاغذ بزرگتر رسم کنند.

بندر توجیه کرد که از طریق پاسخ‌های افراد به این کارتهای آزمون، می‌توان سطح مهارت ذهنی آنها را ارزیابی کرد. او بر این باور بود که تمام توانایی‌های روان‌شناختی فرد در این زمینه حاکی از رشد و تکامل آنهاست. به عبارت دیگر، بندر تصور می‌کرد که همه تغییرات روان‌شناختی در افراد به تغییرات در توانایی‌های حرکتی-بینایی آنها بازمی‌گردد.

آزمون بندر گشتالت علاوه بر استفاده در زمینه‌های دیگر، به عنوان یک ابزار ارزیابی شخصیت هم مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، تأثیر وابستگی به نظریه گشتالت و انتخاب محرک‌ها در آزمون بر تصمیم‌گیری‌های افراد در زمینه شخصیت به مسائل اعتبار این آزمون افتاده است. این آزمون تاکنون برای ارزیابی شخصیت به شکل معتبری مورد قبول نبوده و دلایلی برای اعتبار آن ارائه نشده است.

در کل، آزمون بینایی- حرکتی بندر گشتالت به عنوان یک ابزار ارزیابی شخصیت مورد استفاده قرار گرفته، اما به دلیل نقص‌ها و مشکلات متعدد در تفسیر وابسته به نظریه گشتالت، اعتبار بالایی به عنوان یک ابزار ارزیابی شخصیت نداشته و نتایج آن باید با احتیاط مورد استفاده قرار گیرند.