برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
بیماری روان پریشی، یک حالت بیماری است که با قطعیت ارتباط فرد با واقعیت از دست می‌رود و فرد مبتلا به توهم و هذیان می‌گردد. اینجا، تلاش می‌کنیم به بررسی اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد یا داروها با تاکید بر راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویراست پنجم DSM-5 بپردازیم.
در این مقاله از مجله علمی برنا اندیشان، هدف ما این است که شما را با ابعاد و جزئیات اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد یا داروها آشنا کنیم. از طریق نگاهی به راهنمای تشخیصی DSM-5، که یکی از مهمترین منابع مرجع در زمینه تشخیص اختلالات روانی است، به شما توضیح می‌دهیم که چگونه مصرف مواد می‌تواند منجر به اختلالات روان پریشی گردد.
بررسی این موضوع نه تنها به درک عمیق‌تر از بیماری‌های روانی کمک خواهد کرد بلکه به شناخت بهتر مواردی که در تشخیص و درمان این اختلالات نقش دارند نیز کمک خواهد نمود. در نهایت، با ارائه اطلاعات دقیق و جامع، این مقاله به مخاطبان این امکان را می‌دهد تا درک بهتری از اختلالات روان پریشی ناشی از مصرف مواد یا داروها پیدا کنند و به نحو احسن در پیشگیری و مداخله مؤثر علیه این بیماری‌ها عمل کنند.
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
اختلال روان پریشی یک اختلال روانشناختی است که به وضوح با قطعی و افتراق فرد از واقعیت همراه است. افراد مبتلا به این اختلال با تظاهرات متنوعی همچون هذیان، توهم، تفکر آشفته، و خلق ناپایدار مواجه می‌شوند. عوامل مختلفی ممکن است در ظهور این اختلال تأثیرگذار باشند، از جمله مصرف داروهای خاص یا مواد مخدر.
مصرف برخی داروها و مواد مخدر می‌تواند به عنوان یکی از عوامل ایجاد کننده این اختلال نقش داشته باشد؛ زیرا ممکن است عوارض جانبی این مواد، از جمله توهم و هذیان، را در افراد به وجود بیاورد. برخی از قرص‌ها و مواد مخدر به گونه‌ای عمل می‌کنند که فرد را به مرز وضعیت جنون می‌رسانند.
در ادامه، ما قصد داریم به تفصیل به تحلیل و توضیح این اختلال روانشناختی بپردازیم. با بررسی علل، نشانه‌ها، و تأثیرات اختلال روان پریشی، این مقاله به درک عمیق‌تر این مسئله و ارتباط آن با مصرف مواد و داروها کمک می‌کند. این آگاهی می‌تواند گامی مؤثر در جلب توجه به این اختلال و ارائه راهکارهای مناسب برای پیشگیری و مداخله سازنده باشد.
ملاک های تشخیصی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
معیارهای تشخیصی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو به موارد زیر توجه دارد:
1. نشانه‌ها:
– هذیانها:
وجود تجربیات غیرواقعی یا وهم‌های شنیداری که فرد احساس می‌کند.
– توهمات:
اعتقادات غیر واقعی یا باورهای نادرست که فرد دارد.
2. شواهد و تحقیقات:
وجود شواهد از سوابق فرد، معاینه بدنی یا نتایج آزمایشگاهی برای هر دو نشانه (هذیان ها و توهمات) ضروری است. این نشانه‌ها باید در ملاک الف در طول مسمومیت با مواد، ترک مواد، یا بلافاصله بعد از مصرف دارو یا قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد شده باشند.
3. تأثیر مواد یا دارو:
مواد یا داروهایی که در مصرف فرد دخیل هستند، باید توانایی ایجاد نشانه‌های ملاک الف را داشته باشند.
4. تفاوت با اختلال روان پریشی مستقل:
این اختلال باید از اختلال روان پریشی مستقل که ناشی از مواد یا دارو نیست، به خوبی تفکیک شود. شواهد ممکن است شامل مواردی چون نشانه‌ها قبل از شروع مصرف مواد یا دارو، ادامه نشانه‌ها برای مدت زمان قابل ملاحظه پس از ترک حاد یا مسمومیت شدید، یا وجود شواهد دیگری از اختلال روان پریشی مستقل باشد (مثل سوابق دوره‌های نامربوط به مواد دارو).
5. دلیریوم:
این اختلال به‌صورت منحصر به‌فرد در طول دوره دلیریوم رخ نمی‌دهد.
6. تأثیر بر عملکرد:
این اختلال ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه‌های مهم دیگر عملکرد ایجاد می‌کند.
توجه: تشخیص اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو باید فقط زمانی صورت گیرد که نشانه‌های ملاک الف در تصویر بالینی به طور غالب و با شدت کافی حاکی از توجه بالینی باشند. در این حالت، تشخیص مسمومیت با مواد یا ترک مواد جایگزین شود.
در این زمینه، دو حالت زیر ممکن است رخ دهد:
1. همراه با شروع در مدت مسمومیت:
اگر معیارهای ملاک الف برآورده شده باشند و نشانه‌ها در طول مسمومیت با مواد ایجاد شده باشند.
2. همراه با شروع در مدت ترک:
اگر معیارهای ملاک الف برآورده شده باشند و نشانه‌ها در طول ترک مواد یا مدت کوتاهی پس از آن ایجاد شده باشند.
شدت نشانه‌ها:
شدت نشانه‌ها توسط ارزیابی کمی از علائم اصلی روان پریشی، شامل هذیانها، توهمات، رفتارهای روانی-حرکتی نابهنجار، و نشانه‌های منفی، مشخص می‌شود. هر یک از این نشانه‌ها با استفاده از مقیاس 5 درجه‌ای از صفر (عدم وجود) تا 4 (وجود داشتن و شدید بودن)، در مدت زمان 7 روز گذشته، ارزیابی می‌شود.
توجه: تشخیص اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو ممکن است بدون نیاز به این شاخص شدت انجام شود.
ویژگی های تشخیصی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
ویژگی‌های اساسی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو عبارتند از هذیانها و یا توهمات برجسته (ملاک الف) که باید قابل تشخیص و قضاوت باشند و ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد یا داروها باشند (ملاک ب). این ویژگی‌ها به معنای تأثیرات ناشی از سوء مصرف مواد مخدر، داروها، یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی است.
لازم به ذکر است که توهماتی که فرد خود ادعا می‌کند ناشی از مواد یا داروها هستند در اینجا مورد بررسی قرار نگرفته و به عنوان شاخص (همراه با اختلالات ادراکی) در تشخیص مسمومیت با مواد یا ترک مواد به‌کار می‌روند. به عنوان مثال، در موارد ترک الکل، مسمومیت با حشیش، ترک داروی آرامبخش، خواب‌آور یا ضد اضطراب، و مسمومیت با مواد محرک، این شاخص به کار گرفته می‌شود.
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو با در نظر گرفتن عوامل مختلف از اختلال روان پریشی اساسی متمایز می‌شود. در مورد مواد مخدر که به طور نادرست مصرف می‌شوند، شواهدی از سابقه، معاینه بدنی، یا نتایج آزمایشگاهی برای مصرف، مسمومیت، یا ترک مواد باید مشخص باشد.
اختلالات روان پریشی ناشی از مواد یا دارو در طول یا فوراً پس از قرار گرفتن در معرض دارو یا پس از مسمومیت یا ترک مواد آغاز می‌شوند، اما این اختلالات ممکن است به مدت چند هفته ادامه یابند، در حالی که اختلالات روان پریشی اساسی ممکن است قبل از شروع مصرف مواد یا دارو آغاز شوند یا حتی در حالت پرهیز مداوم ادامه یابند. زمانی که نشانه‌های اختلال روان پریشی ظاهر می‌شوند، ممکن است این نشانه‌ها تا زمانی که مصرف مواد یا دارو ادامه دارد، همراه با تداوم باشند.
مسئله دیگری که مورد بررسی قرار گرفته است، وجود ویژگی‌هایی است که نسبت به اختلال روان پریشی اساسی به‌عنوان غیرمعمول محسوب می‌شوند، مانند سن نامعمول در زمان شروع یا دوره ابتلای فرد. به عنوان مثال، ظهور هذیان‌های جدید در افراد بالای 35 سال بدون سوابق شناخته شده از اختلال روان پریشی اساسی، ممکن است نشان‌دهنده احتمال اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو باشد. حتی وجود سابقه اختلال روان پریشی اساسی قبلی، احتمال ایجاد اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو را مطرح نمی‌کند.
در مقابل، عواملی که اظهار دارند نشانه‌های روان پریشی با اختلال روان پریشی اساسی بهتر توجیه می‌شوند، شامل ادامه نشانه‌های روان پریشی برای مدت قابل ملاحظه (مثلاً یک ماه یا بیشتر) پس از پایان مسمومیت با مواد یا ترک مواد به‌طور حاد یا بعد از قطع مصرف دارو یا حتی وجود سابقه قبلی اختلالات روان پریشی اساسی قابل بازگشت، می‌شوند.
در این مورد، علت‌های دیگر نشانه‌های روان پریشی نیز باید در نظر گرفته شوند، حتی در افرادی که ممکن است در حال حاضر در مسیر ترک یا مسمومیت مواد قرار داشته باشند، زیرا مشکلات مرتبط با مصرف مواد در افرادی که اختلالات روان پریشی آنها ناشی از مواد یا دارو نیستند، ممکن است شایع باشند.
علاوه بر چهار زمینه نشانه که در معیارهای تشخیصی واضحاً ذکر شده‌اند، برای ایجاد تمایزات حائز اهمیت بین انواع طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان پریشی، ارزیابی زمینه‌های نشانه‌های شناخته، به ویژه علائم افسردگی و مانیا، امری بسیار حیاتی می‌باشد. این ارزیابی نقش بسزایی در تفکیک اختلالات مختلف دارد زیرا نمایانگر ویژگی‌های روانی افراد است که می‌تواند در تشخیص صحیح و تعیین نوع اختلال روانی مؤثر باشد.
در این ارزیابی، مهمترین نکته توجه به علائم افسردگی و مانیا است. علائم افسردگی شامل وضعیت‌های افکاری، احساسی و جسمی منفی می‌شوند، در حالی که علائم مانی شامل افزایش فعالیت‌ها، احساس بالقوه و افکار مثبت بیش از حد هستند. این اطلاعات می‌توانند نقش اساسی در تشخیص دقیق اختلالات روان پریشی و تداوم مسیرهای درمانی را ایفا کنند.
ویژگی های مرتبط با تشخیص اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
اختلالات روان پریشی می‌توانند با توجه به نوع مواد مصرفی در دو حوزه مسمومیت و ترک ایجاد شوند. در حوزه مسمومیت، این اختلالات معمولاً با مصرف مواد مخدر یا مسمومیت با مواد زیر در ارتباط هستند: الکل؛ حشیش؛ مواد توهم‌زا، از جمله فن‌سایکلیدین و مواد مشابه؛ مواد استنشاقی؛ داروهای آرامبخش، خواب‌آور و ضد اضطراب؛ مواد محرک (از جمله کوکائین) و مواد دیگر (یا مواد ناشناخته).
در حوزه ترک، اختلالات روان پریشی معمولاً به عنوان نتیجه‌ای از ترک مصرف مواد زیر پدید می‌آیند: الکل؛ داروهای آرامبخش، خواب‌آور و ضد اضطراب؛ و مواد دیگر (یا مواد ناشناخته). در هر دو حوزه، شناخت جزئیات نوع ماده مصرفی و معاونت از نشانه‌های روان پریشی مرتبط، نقش مهمی در تشخیص و درمان این اختلالات دارد.
تعدادی از داروها که گزارش شده است ممکن است علائم روان پریشی را به وجود آورده و شامل دسته‌های زیر می‌شوند: داروهای بیهوشی و مسکن؛ مواد آنتی کولینرژیک؛ داروهای ضد تشنج؛ داروهای آنتی هیستامین؛ داروهای ضد فشارخون و داروهای قلبی-عروقی؛ داروهای ضد میکروب؛ داروهای ضد بیماری پارکینسون؛ مواد شیمی درمانی مانند سیکلوسپورین و پروکاربازین؛ داروهای کورتیکواستروئید؛ داروهای معدی-روده‌ای؛ داروهای شل‌کننده عضله؛ داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب؛ داروهای بدون نسخه دیگر نظیر فنیل‌افرین و سودوافدرین؛ داروهای ضد افسردگی؛ و دیسولفیرام.
مواد سمی همچنین گزارش شده‌اند که ممکن است علائم روان پریشی را ایجاد کنند و شامل آنتی کولین استراز؛ حشره‌کش‌های اورگانوفسفات؛ سارین و گازهای اعصاب دیگر؛ منوکسید کربن؛ دی‌اکسید کربن؛ و مواد فراری نظیر بنزین یا رنگ باشند. ارزیابی دقیق این دسته از داروها و مواد سمی در تشخیص نشانه‌های روان پریشی از اهمیت بالایی برخوردار است.
شیوع اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
شیوع اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو در کل جمعیت هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که بین 7 تا 25 درصد از افرادی که نخستین علائم اختلال روان پریشی را در شرایط مختلف نشان می‌دهند، به اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد یا دارو مبتلا بوده‌اند. این نسبت متغیر بوده و می‌تواند به تأثیرات مختلفی نظیر محدودیت‌ها در تشخیص، شناخت زیان‌آور مصرف مواد، و تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی برگردد.
بررسی دقیق‌تر شیوع این اختلال ناشی از مصرف مواد یا دارو نیازمند تحقیقات بیشتر و استانداردهای یکسان در مطالعات جامعه‌شناختی و پزشکی است. این اطلاعات می‌تواند به بهترین شکل ممکن به تدوین برنامه‌ها و راهکارهای پیشگیری و درمان این نوع اختلال روانی کمک کند.
شکل گیری و روند اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
شروع این اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد می‌تواند به شدت متفاوت باشد. به عنوان مثال، مصرف مقدار زیادی از کوکائین می‌تواند در عرض چند دقیقه علائم روان پریشی را ایجاد کند. در مقابل، برای ایجاد اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مقدار زیاد الکل یا داروهای آرامبخش، ممکن است نیاز به مصرف مداوم و مدت زمان طولانی تر باشد.
به عنوان یک نمونه دیگر، اختلال روان پریشی ناشی از مصرف الکل، معمولاً با توهمات همراه است و این نوع اختلال به ویژه پس از مصرف طولانی و مقدار زیاد الکل در افرادی که اختلال مصرف الکل متوسط تا شدید دارند، ظاهر می‌شود. ماهیت توهمات معمولاً به شکل شنیداری در این اختلال بروز می‌کند.
اختلالات روان پریشی ناشی از مصرف آمفتامین و کوکائین ویژگی‌های بالینی مشابهی دارند. ممکن است بعد از مصرف آمفتامین یا داروهای فعال‌کننده دستگاه سمپاتیک با تأثیر مشابه، در مدت کوتاهی هذیان‌های گزند و آسیب به سرعت ایجاد شوند. توهم‌های مرتبط با حشرات یا جانوران موذی روی پوست یا زیر آن (توهم لمس حشره) می‌تواند منجر به خارش و پوست‌رفتگی وسیع شود.
در مورد اختلال روان پریشی ناشی از مصرف حشیش، ممکن است در مدت کوتاهی پس از مصرف مقدار زیادی حشیش ایجاد شود و عمدتاً همراه با هذیان‌های گزند و آسیب، اضطراب قابل مشاهده، تغییر پذیری هیجانی و مسخ شخصیت باشد. این اختلال عمدتاً در یک روز بهبود می‌یابد، اما در برخی موارد ممکن است تا چند روز ادامه داشته باشد. اطلاعات بیشتری درباره مکانیسم‌ها و عوارض این اختلالات می‌تواند به تفهیم بهتر و درمان موثرتر آنها کمک کند.
ممکن است اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو در شرایطی که عامل مشکل آفرین حذف شده باشد، به طوری که در ابتدا تفکیک آن از اختلال روان پریشی اساسی دشوار باشد، ادامه یابد. گزارش شده است که موادی مانند آمفتامین ها، فن سایکلیدین و کوکائین حالت‌های روان پریشی موقتی ایجاد می‌کنند که گاهی می‌توانند حتی پس از حذف مواد و استفاده از درمان با داروهای ضد روان پریشی، برای مدت چند هفته یا بیشتر ادامه یابند.
در آخرین دوره‌های زندگی، تجویز همزمان چند دارو برای درمان بیماری‌های جسمانی و قرار گرفتن در معرض داروهای خاص برای بیماری‌هایی مانند پارکینسون، بیماری قلب-عروقی و اختلالات جسمانی دیگر می‌تواند با احتمال بیشتر به روان پریشی ناشی از تجویز داروها در مقایسه با مصرف مواد مخدر، ارتباط داشته باشد. اطلاعات دقیق‌تر درباره مکانیسم‌ها و راهکارهای موثر برای مدیریت این اختلالات می‌تواند به بهبود درمان و فهم بهتر این پدیده‌ها کمک کند.
عوامل خطر و پیش آگهی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
عوامل خطر و پیش‌آگهی اختلال روان‌پریشی ناشی از مواد یا دارو می‌توانند به طور گسترده‌ای متنوع باشند. افرادی که در معرض مواد مخدر قرار می‌گیرند یا به صورت غیرمسئولانه از داروها استفاده می‌کنند، با افزایش خطر بروز این اختلال روبرو می‌شوند. عوامل محیطی نظیر فشارهای اجتماعی، استرس، یا محیط‌هایی با فراوانی مواد مخدر نیز می‌توانند تأثیرگذار باشند.
همچنین، افرادی که سابقه خانوادگی دارای اختلالات روانی دارند، به صورت ژنتیکی ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال باشند. پیش‌آگهی از این اختلال نیازمند آگاهی و توجه به علائم اولیه آن است. برنامه‌های آموزشی و حمایتی، به‌ویژه در جوانان و افراد با افترا به مواد، می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری و مدیریت این اختلال ایفا کنند.
شاخص های تشخیصی
در خصوص موادی که می‌توان سطح آنها را در خون اندازه‌گیری کرد (از جمله الکل یا دیگوکسین)، اهمیت تطابق سطح خون با معیارهای مسمومیت در فرآیند تشخیص بسیار بالاست. این اطلاعات تأثیرگذار در تعیین میزان و شدت مسمومیت فرد می‌باشند و از طریق ارائه یک نمای کمی به پزشک کمک می‌کنند.
برای مثال، اندازه‌گیری سطح الکل در خون می‌تواند به پزشک اطلاعات قابل توجهی در خصوص میزان مصرف الکل فرد، اثرات مخرب آن بر سلامتی، و نحوه مدیریت مسمومیت فراهم کند. بنابراین، توجه به این جنبه‌های آزمون‌ها و تطابق سطح مواد در خون با معیارهای مسمومیت می‌تواند در افزایش اعتبار و دقت در تشخیص و درمان مسائل مرتبط با مصرف مواد مخدر و دیگر مسمومیت‌ها مؤثر باشد.
پیامدهای کارکردی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو به طور معمول با شدت بسیار بالا و ناتوان‌کننده همراه است و اغلب منجر به نیاز به مراقبت ویژه و انتقال افراد به بخش‌های اورژانس می‌شود. با این وجود، معمولاً این ناتوانی به محدودیت‌های زمانی خاصی تحت معالجه و درمان پاسخ می‌دهد، و پس از حذف مواد مسبب مشکل، بهبود قابل توجهی را تجربه می‌کند. این وضعیت نشان دهنده اهمیت تشخیص سریع و موثر و درمان در حالات اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد است تا افراد مبتلا به این اختلال به سرعت و با دقت از وضعیت ناتوانی خارج شده و فرآیند بهبودی را آغاز کنند.
تشخیص افتراقی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
تشخیص افتراقی اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو، یک چالش تشخیصی حیاتی است که نیازمند درک دقیق از ویژگی‌ها و علائم مختلف این دو دسته اختلال است. این تشخیص مستلزم بررسی دقیق تاریخچه مصرف مواد، معاینه جسمانی، و ارزیابی روانشناختی و رفتاری فرد می‌باشد.
از جمله نکات مهم در تشخیص افتراقی می‌توان به زمان شروع علائم، مدت ماندگاری آنها بعد از قطع مواد، و اثرات بر دامنه عملکرد اجتماعی و شغلی اشاره کرد. همچنین، بررسی علائمی که قبل از شروع مصرف مواد پدید آمده‌اند و یا در مواقعی که فرد تحت تأثیر مواد نیست، نیز اهمیت زیادی دارد.
تفاوت‌ها در نحوه پاسخ به درمان روانپزشکی نیز ممکن است به تفکیک این دو اختلال کمک کند. به طورکلی، تشخیص افتراقی دقیق میان اختلال روان پریشی ناشی از مواد و اختلال روان پریشی اساسی نیازمند یک تیم چند تخصصی و روش‌های تشخیصی جامع است.
مسمومیت با مواد یا ترک مواد
افرادی که تحت تأثیر مواد محرک، حشیش، مپریدین شبه افیونی یا فن سایکلیدین قرار می‌گیرند، یا کسانی که دچار مسمومیت یا ترک الکل و داروهای آرامبخش می‌شوند، ممکن است با تغییرات در ادراک مواجه شوند که به عنوان علائم دارویی تشخیص داده شوند. در صورتی که فرد قادر به تشخیص این ادراک‌ها به عنوان ناشی از مواد است و این تجربیات را باور نکند و بر آن عمل نکند، این وضعیت به عنوان اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو تشخیص داده نمی‌شود.
به جای آن، در مواقعی که این تجربیات با واقعیت مغایرت دارند (یعنی فرد تشخیص دهد که این تغییرات ادراکی ناشی از مصرف مواد هستند و آنها را باور نکند و مطابق با آن عمل نکند)، این وضعیت به عنوان مسمومیت با مواد یا ترک مواد، که همراه با اختلالات ادراکی همراه است، تشخیص داده می‌شود (مانند مسمومیت با کوکائین که همراه با اختلالات ادراکی خاصی می‌آید).
توهمات “بازگشت به گذشته”، که ممکن است مدتها پس از قطع مصرف مواد توهم‌زا ادامه یابند، به عنوان اختلال ادراکی توهم‌زای مداوم شناخته می‌شوند. در مواردی که نشانه‌های روان‌پریشی ناشی از مواد یا دارو اخیراً در طول دوره‌ای مانند ترک شدید الکل ظاهر شود، علائم روان‌پریشی با ویژگی‌های مرتبط با دلیریوم در نظر گرفته شده و به عنوان یک واحد تشخیصی جداگانه در نظر گرفته نمی‌شوند. اگر هذیانها در زمینه اختلال عصبی-شناختی عمده یا خفیف ظاهر شوند، آنگاه به عنوان یک اختلال عصبی-شناختی عمده یا خفیف، همراه با اختلال رفتاری تشخیص داده می‌شوند.
اختلال روان پریشی اساسی
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو به وسیله تفکیک آن از اختلالات روان پریشی اساسی مانند اسکیزوفرنی، اختلال اسکیزوافکتیو، اختلال هذیانی، اختلال روان پریشی کوتاه مدت، طیف اسکیزوفرنی مشخص دیگر و اختلال روان پریشی دیگر یا طیف اسکیزوفرنی و اختلال روان پریشی نامشخص، که باعث می‌شود این اختلال به عنوان یک واحد تشخیصی متمایز شود، امکان‌پذیر است. این تمایز بر اساس این حقیقت استوار است که نشانه‌ها و علائم اختلال روان پریشی ناشی از مواد، از اثرات شناختی مستقیم و ارتباطی با مصرف مواد وابسته به مواد نشأت می‌گیرند.
اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو، هنگامی که ناشی از درمان تجویزی برای بیماری روانی یا جسمانی است، باید در دوره‌ای که فرد دارو را مصرف می‌کند، آغاز شود (یا در مواقع ترک دارو اگر نشانگان ترک مرتبط با دارو حاکی از آن باشد). زیرا افراد مبتلا به بیماری‌های جسمانی به طور معمول داروهایی را برای درمان این بیماری‌ها مصرف می‌کنند، تخصصی باید احتمال را در نظر بگیرد که نشانه‌های روان پریشی ناشی از پیامدهای بیماری جسمانی و نه دارو ایجاد شده‌اند.
سوابق علائم اغلب به‌عنوان پایه‌ای برای این تشخیص‌ها عنوان می‌شود. در برخی موارد، تغییر در درمان برای بیماری جسمانی (مانند جایگزینی یا قطع دارو) باید به‌صورت تجربی برای هر فرد مشخص شده باشد تا آیا دارو علیه علت استفاده شده عامل علتی است یا خیر. اگر متخصص بالینی تصمیم‌گیری کند که اختلال ناشی از هر دو عامل (بیماری جسمانی و مصرف مواد یا دارو) است، هر دو تشخیص ممکن است ارائه شود (یعنی اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر و اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو).
درمان اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو
درمان اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو به‌طور گسترده از رویکردهای مختلف، شامل درمان‌های روانشناختی، درمان‌های دارویی، و حمایت‌های اجتماعی استفاده می‌کند. این درمان‌ها با همکاری تیم‌های چندتخصصی ارائه می‌شوند و به تناسب نیازها و شرایط هر فرد تنظیم می‌شوند.
۱. درمان‌های روانشناختی:
– مشاوره فردی و گروهی: مشاوره روانشناختی می‌تواند به فرد در درک بهتر از عوامل موجب مصرف مواد یا دارو و ارتقاء مهارت‌های مقابله کمک کند.
– ارتقاء آگاهی و شناخت: آموزش به افراد در مورد خطرات مواد و اثرات آن بر سلامت روان و جسمی ایفای نقش مهمی در پیشگیری از مصرف مجدد دارد.
۲. درمان‌های دارویی:
– مداومت و ترک مواد: در صورت لزوم، مداومت مداوم به مواد یا داروها به‌همراه نظارت پزشکانه بر مصرف و در صورت لزوم، تدریجی ترک مواد به‌وسیله‌ی پزشک متخصص را شامل می‌شود.
– داروهای تسکین‌دهنده علائم: برخی داروها برای کنترل علائم اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات روانی ممکن است توسط پزشک تجویز شوند.
۳. حمایت اجتماعی و اصلاح عادات زندگی:
– حمایت از خانواده: شناخت و درک خانواده از مشکل فرد و حضور فعّال آنها در فرآیند درمان از اهمیت بالایی برخوردار است.
– آموزش مهارت‌های زندگی: آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، حل مسائل، و بهبود روابط اجتماعی می‌تواند در افزایش استقرار فرد و جلوگیری از بازگشت به مصرف مواد مؤثر باشد.
در هر مورد، اهمیت ارتباط مستمر با پزشک و تیم درمانی، تعیین ساختار درمانی فردی، و ایجاد برنامه‌های درمانی مناسب با توجه به نیازها و وضعیت فرد اساسی است.
نتیجه گیری
اختلال روان پریشی ناشی از مواد یا دارو یک واقعیت چالش‌برانگیز در عرصه بهداشت روان است که نیازمند توجه جدی و گسترده از سوی جامعه و حوزه بهداشتی است. این اختلال نه تنها تأثیرات منفی عمیقی بر سلامت روانی افراد ایجاد می‌کند بلکه به تداوم مصرف مواد ممکن است به عواقب جسمی و اجتماعی جدی نیز منجر شود.
درمان این اختلال نیازمند رویکردهای چند تخصصی، شناخت مشکلات افراد و ارائه درمان‌های مناسب با توجه به نیازها و شرایط هر فرد است. ترکیب مشاوره روانشناختی، درمان‌های دارویی، حمایت اجتماعی، و آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود و بازسازی زندگی افراد تحت تأثیر این اختلال ایفا کند. برای کاهش شیوع این اختلال، آگاهی‌زایی در جامعه، ارتقاء فرهنگ پیشگیری، و ایجاد فرصت‌های شغلی و تحصیلی مناسب برای افراد مهماندار با این مشکل از اهمیت بالایی برخوردارند.
