برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
بعضی از ما هنوز هم دوست خیالی داریم، حتی وقتی بزرگ شده‌ایم. شاید این دوست خیالی یک سلبریتی باشد که ما عاشقش هستیم و هر کاری می‌کنیم تا به زندگی‌اش نزدیک‌تر شویم. مثلا مکان‌های مورد علاقه‌اش را پیدا کنیم و به آنجا برویم، یا احساساتش را در شادی و غم با خودمان تقسیم کنیم. این رفتارها نشان می‌دهند که ما یک «رابطه پاراسوشیال» با او داریم. چه معنایی دارد که ما با چهره‌های مشهور اینطور برخورد کنیم؟ آیا این رابطه خطرناک است یا سودمند؟ در این مقاله از مجله علمی برنا اندیشان به بررسی علل و عواقب این پدیده جالب خواهیم پرداخت.
آشنایی با رابطه پاراسوشیال
گاهی ما عاشق کسی می‌شویم که از وجود ما خبر ندارد. مثلا یک ستاره تلویزیون یا سینما که ما هر روز صورتش را می‌بینیم و به زندگی‌اش علاقه‌مند می‌شویم. به این رابطه یک‌طرفه «رابطه پاراسوشیال» می‌گویند. این اصطلاح در سال ۱۹۶۵ توسط دو پژوهشگر به وجود آمد که می‌خواستند بفهمند چرا مردم به شخصیت‌های تلویزیون و سینما علاقه‌مند می‌شوند.
رابطه پاراسوشیال نه تنها با سلبریتی‌ها، بلکه با هر کسی که ما از رسانه‌های جمعی با او آشنا شده‌ایم، ممکن است اتفاق بیفتد. برای مثال، ریچل کوورت (Rachel Kowert)، یک روان‌شناس و محقق، می‌گوید:
بسیاری از مردم به هواشناس تلویزیون خود اعتماد دارند و فکر می‌کنند که او را به خوبی می‌شناسند. در صورتی که هواشناس فقط وظیفه خود را انجام داده و هیچ تلاش خاصی برای جذب توجه نکرده است.
بعضی از ما با چهره‌های مشهور رابطه‌ای عمیق و صمیمی داریم، در حالی که آنها از ما بی‌خبرند. این رابطه یک‌سویه را «رابطه پاراسوشیال» می‌نامند. این اصطلاح در سال ۱۹۶۵ برای توصیف رابطه تماشاچیان با شخصیت‌های تلویزیون و سینما ابداع شد.
یک کارشناس زوج‌درمانی درباره این پدیده می‌گوید:
در رابطه پاراسوشیال، فرد سرشناس برای هوادارش چیزی بیشتر از یک غریبه است. فرد هوادار احساس می‌کند که او را به خوبی می‌شناسد و با او دوست نزدیک یا حتی محرم است. در واقع، یک نوع نزدیکی و صمیمیت گمراه‌کننده در این رابطه وجود دارد.
امروزه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، رابطه پاراسوشیال بسیار شایع‌تر شده است. سلبریتی‌ها ممکن است با هوادارانشان پیام متنی یا تصویری تبادل کنند و احساس نزدیک‌تر شدن به آنها داشته باشند. ولی این تعاملات همچنان سطحی و غیرحقیقی هستند و نمی‌توانند جایگزین رابطه واقعی با خانواده یا دوستان شوند.
شایان ذکر است که رابطه پاراسوشیال در سال ۲۰۲۱ با شروع بحران کرونا افزایش. پژوهشگران در یک مقاله نوشتند:
«با کاهش تعاملات حضور به حضور در دوران کرونا، مردم به سمت تعاملات آنلاین با سایر افراد رفتند. این باعث شد که خط فاصل بین رابطه اجتماعی و پاراسوشیال به سختی قابل تشخیص باشد.»
سالم بودن روابط پاراسوشیال
روابط پاراسوشیال روابط یک‌سویه‌ای هستند که فردی با شخصیت‌های رسانه‌ای مانند سلبریتی‌ها، شخصیت‌های داستانی یا سازمان‌ها برقرار می‌کند. این اصطلاح در سال ۱۹۵۶ توسط روان‌شناسان دونالد هورتون و ریچارد وول مطرح شد.
روابط پاراسوشیال ممکن است در برخی موارد منافع روانی داشته باشند. برای مثال، ممکن است به عنوان یک منبع الهام، انگیزه، تفریح یا فرار از واقعیت عمل کنند. همچنین ممکن است به فرد کمک کنند تا خودش را بشناسد، با احساساتش کنار بیاید و با دیگران ارتباط برقرار کند. همچنین پیشنهاد می شود به مقاله چرا مرگ افراد مشهور باعث ناراحتی ما می شود مراجعه فرمایید.
اما روابط پاراسوشیال هم ممکن است خطرات و مضرات روانی داشته باشند. برای مثال، ممکن است به عنوان یک جایگزین نامناسب برای روابط واقعی عمل کنند و فرد را از تعاملات حضور به حضور با خانواده، دوستان یا همسرش دور کنند. همچنین ممکن است به عنوان یک نوع وابستگی غیرسالم عمل کنند و فرد را درگیر اضطراب، حسادت، نارضایتی یا تعصب شدید نسبت به شخصیت رسانه‌ای کنند.
با توجه به این توضیحات، می‌توان گفت که روابط پاراسوشیال سالم یا ناسالم بودن آنها به شدت و نحوه برقراری آنها بستگی دارد. اگر فرد با شخصیت رسانه‌ای رابطه‌ای سطحی، معقول و منظور محور داشته باشد و از آن به عنوان یک منبع تفریح گذرا استفاده کند، ممکن است آسیب زا نباشد.
اما اگر فرد با شخصیت رسانه‌ای رابطه‌ای عمیق، غیرمعقول داشته باشد و از آن به عنوان یک جایگزین دائم برای روابط واقعی استفاده کند، ممکن است آسیب زا باشد.پس باید در برقراری روابط پاراسوشیال خودآگاه باشید و در صورت لزوم از کمک یک متخصص روان‌شناس استفاده کنید.
میزان شایع بودن روابط پاراسوشیال
روابط پاراسوشیال در بین نوجوانان و جوانان بسیار شایع هستند. این روابط همچنین با افرادی که احساس تنهایی یا کمبود اعتماد به نفس دارند، رخ می‌دهند. البته بزرگسالان هم ممکن است روابط پاراسوشیال داشته باشند، اما احتمال آن کمتر است.
روابط پاراسوشیال ممکن است در برخی موارد منافع روانی داشته باشند. برای مثال، ممکن است به عنوان یک منبع الهام، انگیزه، تفریح یا فرار از واقعیت عمل کنند. همچنین ممکن است به فرد کمک کنند تا خودش را بشناسد، با احساساتش کنار بیاید و با دیگران ارتباط برقرار کند.
اما روابط پاراسوشیال هم ممکن است خطرات و مضرات روانی داشته باشند. برای مثال، ممکن است به عنوان یک جایگزین نامناسب برای روابط واقعی عمل کنند و فرد را از تعاملات حضور به حضور با خانواده، دوستان یا همسرش دور کنند. همچنین ممکن است به عنوان یک نوع وابستگی غیرسالم عمل کنند و فرد را درگیر اضطراب، حسادت، نارضایتی یا تعصب شدید نسبت به شخصیت رسانه‌ای کنند.
پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که روابط پاراسوشیال در طول بحران کرونا در جامعه گسترش یافته‌اند. علت آن ممکن است کاهش تعاملات حضور به حضور و افزایش تعاملات آنلاین با شخصیت‌های رسانه‌ای باشد.
روابط پاراسوشیال چه مزایایی دارد؟
روابط پاراسوشیال ممکن است در برخی موارد منافع روانی داشته باشند. برخی از مزایای این روابط عبارتند از:
افزایش احساس تعلق: روابط پاراسوشیال ممکن است به فرد کمک کنند تا اعتماد به نفس، باور به توانایی خود و احساس وابستگی به جامعه را افزایش دهند. همچنین ممکن است به فرد کمک کنند تا با دیگر هواداران یک شخصیت رسانه‌ای ارتباط برقرار کنند و از تنهایی جلوگیری کنند.
الهام، انگیزه و معنا: روابط پاراسوشیال ممکن است به فرد الهام بخشیده و او را برای دستیابی به اهداف خود تشویق کنند. همچنین ممکن است به فرد حس معنا و هدف در زندگی بدهند و او را در غلبه بر چالش‌ها یاری کنند.
تأثیر مثبت: روابط پاراسوشیال ممکن است به فرد کمک کنند تا خودش را بشناسد، با احساساتش کنار بیاید و خصلت‌های مطلوب را در خود تقویت کند. همچنین ممکن است به فرد کمک کنند تا رفتارهای سالم‌تری را پیش گیرد و از سلامت خود مراقبت کند.
کاهش تعصب و تبعیض: روابط پاراسوشیال ممکن است به فرد کمک کنند تا نسبت به گروه‌های اجتماعی مختلف بازتر شود و تعصب و تبعیض را کاهش دهد. همچنین ممکن است به فرد کمک کنند تا با تجارب و دیدگاه‌های متفاوت آشنا شود و درک خود را نسبت به آنها افزایش دهد.
بعضی‌ها ممکن است فکر کنند که روابط پاراسوشیال باعث می‌شوند افراد از روابط واقعی دور شوند و به انزوا بروند. اما برخی از پژوهشگران معتقدند که روابط پاراسوشیال می‌توانند شبکه اجتماعی افراد را تقویت کنند. یکی از آنها می‌گوید:
روابط پاراسوشیال هرگز جایگزین روابط واقعی نمی‌شوند. بلکه افرادی که روابط پاراسوشیال دارند، می‌توانند رابطه دوستانه و عاطفی بهتری با دیگران داشته باشند.
دکتر کوورت هم نشان داده است که افراد خود را با روابط پاراسوشیال تسکین نمی‌دهند. او می‌گوید: «من هرگز فرد تنها و مجردی را ندیده‌ام که بخاطر رابطه پاراسوشیال‌اش، رابطه عادی نساخته باشد.»
پس می‌توان گفت که روابط پاراسوشیال طبیعی ضرر نمی‌زنند. دکتر کوورت هم در این مورد می‌گوید: «روابط پاراسوشیال خود به خود عامل ناسالم نیستند، مگر آنکه فرد بخواهد فراتر از حد معمول بروید و شخصیت رسانه‌ای مورد علاقه‌اش را تحت تعقیب قرار دهید و در زندگی شخصی‌اش دخالت کنید.»
روابط پاراسوشیال ناسالم به چه نشانه هایی دارند؟
گاهی روابط پاراسوشیال می‌توانند به سمت ناسالم شدن پیش بروند. اگر شروع به تعقیب و دخالت در زندگی شخصی شخصیت رسانه‌ای کنید یا اگر زمان زیادی را صرف این روابط کنید، در واقع در حال خودآسیب دیدن هستید.
حتی اگر فقط باعث آزردن شخصیت رسانه‌ای باشید، باز هم مشکل دارید. چون نشان می‌دهد که خود را در رابطه‌ای ناسالم گرفتار کرده‌اید.
برای تشخیص اینکه آیا رابطه پاراسوشیال شما سالم است یا نه، به این علائم توجه کنید:
- اگر این روابط را بالاتر از روابط واقعی قرار دهید و به دوستان و خانواده خود کمتر توجه کنید؛
- اگر به انزوا بروید و با جامعه فاصله بگیرید و احساس تنهایی کنید؛
- اگر به نظرات یا بازخوردهای شخصیت رسانه‌ای وابسته شوید و خودتان را نادیده بگیرید.
این علائم نشان می‌دهند که رابطه پاراسوشیال شما ناسالم است. پس اگر چنین حالتی دارید، به جای چشم‌پوشی، به یک متخصص روان‌شناس مراجعه کنید و کمک بگیرید.
نتیجه گیری
می‌توان نتیجه گرفت که روابط پاراسوشیال سالم یا ناسالم بودن آنها به شدت و نحوه برقراری آنها بستگی دارد. اگر فرد با شخصیت رسانه‌ای رابطه‌ای سطحی، معقول و منظور محور داشته باشد و از آن به عنوان یک منبع تفریح گذرا استفاده کند، ممکن است آسیب زا نباشد. اما اگر فرد با شخصیت رسانه‌ای رابطه‌ای عمیق، غیرمعقول داشته باشد و از آن به عنوان یک جایگزین دائم برای روابط واقعی استفاده کند، ممکن است آسیب زا باشد. پس باید در برقراری روابط پاراسوشیال خودآگاه باشید و در صورت لزوم از کمک یک متخصص روان‌شناس استفاده کنید.
