اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ ملاک های تشخیص و درمان روانشناختی

در این قسمت از پایگاه دانش برنا اندیشان تصمیم داریم تا در رابطه با یکی از موضوعات مهم و ویژه روانشناسی با عنوان اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ ملاک های تشخیص و درمان روانشناختی با شما علاقه مندان به مطالب روانشناسی و درمان اختلالات اضطرابی گفتگو کنیم.

اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ ملاک های تشخیص و درمان روانشناختی

در مقاله اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ ملاک های تشخیص و درمان روانشناختی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به راهکارهای درمانی خواهیم پرداخت،پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه یا (Post Traumatic Stress Disorder PTSD) مجموعه‌ای از علایم بیماری می‌باشد که در بعضی از افرادی که تحت تاثیر سانحه‌ای ناگوار مانند: بلایای طبیعی (سیل، زلزله، رانش زمین، آتش سوزی، طوفان و سونامی و…)، جنگ، خشونت (دزدی، قتل، سو استفاده جنسی، زورگویی و…)، بیماری و از دست دادن نزدیکان و… قرار می‌گیرند، دیده می‌شود.

در شرایط استرس زا و خطرناک در بدن ما واکنش‌های طبیعی از جمله تعریق، افزایش ضربان قلب، کاهش فعالیت گوارشی و… رخ می‌دهد. که این واکنش‎ها که موسوم به واکنش‎های “ستیز و گریز” هستند تحت تاثیر هورمون‌ها و سیستم عصبی ما هستند.

در کلیپ زیر به صورت کامل با اختلال استرس پس از سانحه آشنا خواهید شد.

هم‌چنین ترس شدید و احساس درماندگی و فشار در این شرایط طبیعی می‌باشد. اما بیشتر افراد پس از پایان شرایط استرس زا و خطرناک به حالت عادی بازگشته و با مشکلی رو در رو نخواهند شد. اما در بعضی از افراد حتی پس از پایان یافتن سانحه و حتی تا ماه ها و یا سال ها پس از آن نیز احساس ترس، درماندگی و دیگر علایم باقی می‌ماند. این افراد مبتلا به نشانگان اختلال استرسی پس از سانحه می‌باشند و باید تخت درمان قرار گیرند.

نشانه‌ها وعلائم استرس پس از سانحه

– یادآوری مکرر حادثه

– تغییر در وضعیت خواب (ناتوانی در خوابیدن یا گرایش مداوم به خواب)

– رویاهای مکرر درباره حادثه

– احساس اینکه قرار است آن رویداد دوباره تکرار شود

– تغییر در رفتار (بدخلقی)

– واکنش‌های شوک و بهت زدگی

– تغییر در کارکرد مؤثر (کاهش تمرکز)

– کاهش علاقه و گرایش نسبت به دنیای خارج (احساس جدایی از دنیای اطراف و بیگانگی)

– احساس نیاز به هوشیاری فوق العاده و همیشگی

– حس آسیب پذیر بودن و در پی آن ترس نسبت به از دست دادن کنترل

– دوری از فعالیت‌ها و مکان‌هایی که حادثه را به یاد می‌آورند

– فراموش کردن بخش مهمی از حادثه

– احساس گناه به دلیل نجات یافتن از حادثه یا انجام ندادن برخی کارها

اختلال استرس پس از سانحه با واکنش‌های ناشی از فقدان (داغدیدگی) متفاوت است، هر چند که هر دو مورد ممکن است باهم اتفاق بیافتند. استرس پس از سانحه با افسردگی نیز در ارتباط است. ۳۰ درصد از کسانی که این اختلال در آنها تشخیص داده نمی‌شود، به تدریج افسرده می‌شوند.

---

پیشنهاد ویژه : درمان تخصصی اختلال استرس پس از آسیب و پروتکل درمانی

---

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال استرس پس از سانحه PTSD

– توجه: ملاک‌های زیر در مورد بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای 6 سال به کار می‌روند. برای کودکان 6 ساله و پایین‌تر، به ملاک‌های مشابه زیر مراجعه کنید.

A. مواجهه با مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، جراحت جدی، یا خشونت جنسی به صورت یکی (یا تعداد بیشتری) از موارد زیر:

1. تجربه کردن مستقیم رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا.

2. شاهد بودن رویداد (رویدادها) به صورتی که برای دیگران رخ داده است.

3. آگاهی از اینکه رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا برای اعضای خانواده نزدیک یا دوستان نزدیک اتفاق افتاده است. در موارد مرگ واقعی یا تهدید به مرگ عضوی از خانواده یا دوست، این رویداد (رویدادها) باید خشونت‌آمیز یا تصادفی بوده باشد.

4. تجربه کردن مواجهه مکرر یا شدید با جزئیات ناخوشایند رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا (مثلا، اولین پاسخ‌دهندگان، جنازه‌های انسان را جمع می‌کنند؛ افسران پلیس بارها با جزئیات کودک‌آزاری مواجه می‌شوند).

– توجه: ملاک A4 در مورد مواجهه از طریق رسانه های الکترونیک، تلویزیون، فیلم‌ها، یا تصاویر کاربرد ندارد، مگر اینکه این مواجهه مرتبط به شغل باشد.

B. وجود یکی (یا تعداد بیشتری) از نشانه‌های مزاحم زیر در ارتباط با رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا که بعد از وقوع رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا شروع می‌شود:

1. خاطرات ناراحت‌کننده مکرر، غیرارادی، و مزاحم رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا.

– توجه: در کودکان بالای 6 سال، بازی­های تکراری ممکن است روی دهد که در آن موضوعات با جنبه‌هایی از رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا ابراز شوند.

2. رویاهای ناراحت‌کننده مکرر که در آنها محتوا و / یا عاطفه رویا با رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا ارتباط دارد.

– توجه: در کودکان ممکن است رویاهای ترسناک بدون محتوای قابل تشخیص وجود داشته باشد.

3. واکنش‌های تجزیه‌ای (مثل بازگشت‌ها به گذشته) که در آنها فرد به گونه‌ای احساس یا عمل می‌کند که گویی رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا دوباره روی می‌دهند. (چنین واکنش‌هایی ممکن است به صورت یک پیوستار روی دهند، به طوری که جلوه بسیار شدید، ناآگاهی کامل از محیط‌های اطراف باشد.)

– توجه: در کودکان، بازآفرینی مجدد مرتبط با آسیب ممکن است در بازی روی دهد.

4. ناراحتی روان‌شناختی شدید یا طولانی هنگام مواجهه با نشانه‌های درونی یا بیرونی که نماد جنبه‌ای از رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا هستند یا به آن شباهت دارند.

5. واکنش‌های فیزیولوژیکی محسوس به نشانه‌های درونی یا بیرونی که نماد جنبه‌ای از رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا هستند یا به آن شباهت دارند.

C. اجتناب مداوم از محرک‌های مرتبط با رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا که بعد از وقوع رویداد (رویاهای) آسیب‌زا شروع می‌شود و با یک یا دو هر دو مورد زیر ثابت می‌شود:

1. اجتناب یا اقداماتی برای اجتناب کردن از خاطرات، افکار، یا احساسات ناراحت‌کننده در مورد رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا یا خاطرات، افکار یا احساسات ناراحت‌کننده‌ای که ارتباط نزدیکی با این رویداد دارند.

2. اجتناب یا اقداماتی برای اجتناب کردن از یادآورهای بیرونی (افراد، مکان‌ها، گفتگوها، فعالیت‌ها، اشیا، موقعیت‌ها) که خاطرات، افکار یا احساسات ناراحت‌کننده در مورد رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا را برانگیخته می‌کنند.

D. تغییرات منفی در شناخت‌ها و خلق مرتبط با رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا که بعد از وقوع رویداد (رویدادهای) آسیب شروع یا بدتر می‌شوند، به صورتی که با دو (یا تعداد بیشتری) از موارد زیر ثابت می‌شود:

1. ناتوانی در به یاد آوردن جنبه مهمی از رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا (معمولاً به علت یادزدودگی تجزیه‌ای و نه عوامل دیگری همچون صدمه سر، الکل، یا داروها).

2. عقاید یا انتظارات منفی مداوم و اغراق‌آمیز در مورد خود، دیگران یا دنیا (مثلا «من بدم»، «به هیچ‌کس نمی‌توان اعتماد کرد»، «دنیا کاملا خطرناک است»، «کل دستگاه عصبی من برای همیشه نابود شده است»).

3. شناخت‌های تحریف‌شده مداوم در مورد علت یا پیامدهای رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا که باعث می‌شوند فرد خود یا دیگران را سرزنش کند.

4. حالت هیجانی منفی مداوم (مثل ترس، وحشت، خشم، گناه یا شرم).

5. کاهش محسوس علاقه به فعالیت‌های مهم یا شرکت کردن در آنها.

6. احساس گسستگی از دیگران یا بیگانگی با آنها.

7. ناتوانی مداوم در تجربه کردن هیجانات مثبت (مثل ناتوانی در تجربه کردن احساسات شادی، خشنودی یا عشق).

E. تغییرات محسوس در برانگیختگی و واکنش‌پذیری در ارتباط با رویداد (رویدادهای) آسیب‌زا که بعد از وقوع رویداد (رویدادهای) آسیب زا شروع یا بدتر می‌شوند و با دو (یا تعداد بیشتری) از موارد زیر ثابت می‌شود:

1. رفتار تحریک‌پذیر و طغیان‌های خشم (با اندکی تحریک یا بدون آن) که معمولاً به صورت پرخاشگری کلامی یا جسمانی نسبت به افراد یا اشیا ابراز می‌شوند.

2. رفتار بی‌پروا یا نابودکننده خود.

3. گوش به زنگی مفرط.

4. پاسخ یکه خوردن اغراق‌آمیز.

5. مشکلاتی در رابطه با تمرکز.

6. اختلال خواب (مثل مشکل به خواب رفتن یا خفته ماندن یا خواب بی‌قرار).

F. مدت این اختلال (ملاک‌های B، C، D و E) بیش از یک ماه است.

G. این اختلال ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه‌های مهم دیگر عملکرد ایجاد می‌کند.

H. این اختلال ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد (مثل دارو، الکل) یا بیماری جسمانی دیگر نیست.

علت اختلال استرس پس از سانحه

پزشکان مطمئن نیستند که چرا برخی از افراد دچار PTSD می شوند. PTSD احتمالاً مانند بیشتر مشکلات سلامتی روانی ناشی از ترکیب پیچیده ای از موارد زیر است:

• تجربیات استرس زای قبلی
• مزاج و یا همان ویژگی های وراثتی و شخصیتی فرد
• تغییرات مغز در پاسخ به استرس، مواد شیمیایی و هورمون های بدن
• خطرات ناشی از سلامت روان، از جمله سابقه خانوادگی اضطراب و افسردگی

درمان PTSD

درمان PTSD به طور معمول در دو دسته دارویی و مشاوره ای تقسیم می‌شود. درمان های دارویی شامل داروهای ضد افسردگی و داروهای خواب آور برای بهبود وضعیت عصب روانشناختی و خواب بیماران می‌باشد.

درمان های مشاوره ای توسط مشاور و یا روانشناس به صورت شخصی و یا در گروه‌های مشخص انجام می‌شود. این نوع درمان با اهداف مختلفی از جمله بهبود مستقیم علایم بیماری، بهبود علایم غیر مستقیم بیماری مانند مشکلات کاری، مشکلات اجتماعی، خانوادگی و… انجام می‌گردد. مشاوران با روش‌های مختلفی سعی در آموزش و آگاهی بخشی بیمار نسبت به علایم و آموزش مهارت های لازم برای برای مقابله با علایم به بهبود بیماران کمک می‌کنند. در بعضی مواقع مشاوران برای کمک به بیماران شرایط حادثه را برای آنان به صورت سالم بازسازی می‌کنند تا بیماران با ترس خود روبرو شده و مهارت مقابله با آن را یاد بگیرند.

روش‎های درمانی مبتنی بر علوم اعصاب شناختی

همان‌طور که گفته شد روش‌های درمانی اصلی مقابله با این اختلال، روش های دارویی و مشاوره روانشناسی می‌باشند. هرچند که روش‌های درمانی دیگری نیز به تازگی تحت آزمایش و بررسی قرار گرفته و نتایج امید بخشی را نشان داده اند.

این درمان‌ها شامل استفاده از نوروفیدبک، بیوفیدبک و تکنیک‌های خودآگاهی و… می‌باشد. در این روش‌ها متخصصین علوم اعصاب با در نظر گرفتن پیشینه بیماری و حادثه اتفاق افتاده با تکنولوژی‌های نوروفیدبک و بیوفیدبک و باهمکاری بیمار در طی جلسات متعدد به بهبود این اختلال کمک می‌کنند.

معرفی یار مهربان

کتاب اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

آناهیتا صالح

تهیه و تنظیم: میترا نمازی

کارشناس ارشد روانشناسی بالینی