آیا با عقده ادیپ آشنا هستید؟ لازم به ذکر است که عقده ادیپ یکی از دوره های رشد روانی جنسی کودکان بوده که در آن به صورت همزمان کنجکاوی نسبت به اندام های جنسی خود آغاز می شود و همچنین برانگیختگی نسبت به والد غیر همجنس نیز آشکار می گردد.

به یاد داشته باشید که این موضوع مدتی بعد از بین می رود و به مرور زمان کودک میل جنسی اش را نسبت به والد جنس مخالف از دست می دهد و شروع به همانند سازی با والد همجنس می کنند تا بتواند نقش های جنسیتی اش را به خوبی یاد بگیرد و در آینده اشتیاق جنسی او به سمت زنان دیگر معطوف می گردد.

توجه داشته باشید که عقده ادیپ در برخی از افراد حل نمی شود و موجب می گردد تا شخص در زندگی دچار مشکل و آسیب شود. شایان ذکر است که عقده ادیپ در کودک نوعی حس رقابت ایجاد می کند و در تغییر رفتارهای او نقش بسیار مهمی دارد.

از این رو والدین باید آگاهی و دانش خودشان را در این زمینه افزایش دهند تا بدانند که کودک در هر یک از دوره های رشد روانی جنسی دارای چه مشخصاتی می باشد. در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای جامع در خصوص عقده ادیپ را در اختیار شما افراد گرامی به مجموعه مقالات روانشناسی قرار دهیم تا به صورت کامل با تمامی ابعاد این موضوع آشنا شوید و بدانید که عقده ادیپ چیست و چگونه درمان می شود.

راهنمای مطالعه مقاله نمایش

عقده ادیپ چیست؟

زیگموند فروید اولین فردی است که اصطلاح عقده ادیپ (Oedipus complex) را به عنوان یکی از مراحل رشد روانی جنسی انسان به کار برد. در واقع این مفهوم برای اولین بار توسط فروید در سال ۱۸۹۹ ارائه گردید و تا سال ۱۹۱۰ به طور رسمی مورد استفاده قرار نگرفت. همچنین پیشنهاد می شود تا مقاله عقده الکترا را مطالعه فرمایید.

باید اشاره شود که مفهوم عقده ادیپ به معنای میل و شوق جنسی فرزند پسر نسبت به مادر و در مقابل اشتیاق جنسی دختر نسبت به پدر است. در واقع نظریه عقده ادیپ بیان می کند که کودکان در مرحله ای از رشد روانی جنسی شان والدین را به عنوان رقیب های خود در نظر می گیرند.

یعنی پسران فکر می کنند که پدر رقیب آنهاست و اجازه نمی دهد که آنها نسبت به مادر میل جنسی داشته باشند و دختران نیز بر این باور هستند که پدر باید برای آنها باشد و مادر را بزرگترین رقیب زندگی شان می دانند. در این میان باید اشاره شود که کارل گوستاو یونگ که همکار زیگموند فروید بود در کنار مفهوم عقده ادیپ اصطلاح دیگری تحت عنوان عقده الکترا را مطرح نمود که به طور خاص برای دختران است.

اما باید به طور کل بدانیم که بحث اصلی عقده ادیپ و الکترا بر این است که کودکان در دوره ای از رشدشان نسبت به والدین جنس مخالف خود احساسات جنسی دارند. فروید بر این عقیده بوده که این احساسات ناخودآگاه هستند اما می تواند تاثیر شگرفی بر روی رشد کودک داشته باشد.

قابل ملاحظه است که عقده ادیپ یکی از حالاتی است که به صورت طبیعی در فرایند رشد کودک ایجاد می شود. به این شکل که کودک در مرحله ای رشد خود نسبت به والد غیر همجنس خود نوعی کشش جنسی پیدا می کند و با والد همجنس خود بر سر مالکیت او به رقابت می پردازد.همچنین پیشنهاد می شود به کارگاه روانشناسی تربیت جنسی کودک مراجعه فرمایید.

در رویکرد روانکاوی عقده ادیپ به معنای میل به درگیری جنسی با والدین جنس مخالف و احساس رقابت همزمان با والدین همجنس است و به عنوان یکی از مراحل مهم رشد انسان محسوب می شود. زیگموند فروید مفهوم عقده ادیپ را در تفسیر رویاها (۱۸۹۹) معرفی نمود.

در واقع این اصطلاح از قهرمان افسانه یونانی یعنی ادیپ گرفته شده است که به صورت ناآگاهانه پدرش را کشت و با مادرش ازدواج کرد. در مقابل باید بدانید که آنالوگ زن آن، مجموعه الکترا که به خاطر شخصیت اساطیری دیگری که به کشتن مادرش کمک کرد نامگذاری شده است.

فروید عقده ادیپ را به کودکان ۳ الی ۵ ساله نسبت داده است. او بیان نمود که این مرحله معمولا زمانی تمام می شود که کودک با والد همجنس خود همذات پنداری کند و غرایز جنسی اش را سرکوب کند. اگر روابط قبلی با والدین نسبتا بدون آسیب و محبت آمیز باشد و اگر نگرش والدین نه بیش از اندازه بازدارنده و نه بیش از حد تحریک کننده باشد مرحله به طور هماهنگ طی می شود.

آشنایی با نظریه رشد روانی جنسی فروید

نظریه رشد روانی جنسی زیگموند فروید بیان می کند که در هر یک از مراحل رشد اتفاقات گوناگونی برای کودک رخ می دهد. در واقع هر یک از مراحل نشان می دهد که میل جنسی در نقاط خاصی از بدن تثبیت می شود. فروید بر این باور بود که با رشد فیزیکی، قسمت های خاصی از بدن شما منبع لذت، ناامیدی یا هر دو می شود.

امروزه وقتی که در مورد لذت جنسی صحبت می شود به بخش های مختلف بدن که مربوط به این موضوع می شود مناطق اروژنی گفته می شود. مطابق با نظریه فروید مراحل رشد روانی جنسی به شکل زیر می باشد.

مرحله دهانی : این مرحله از تولد تا ۱۸ ماهگی رخ می دهد که شامل تثبیت بر روی دهان و لذت مکیدن، لیسیدن، جویدن و گاز گرفتن است.

مرحله مقعدی : این مرحله از ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی را شامل می شود که لذت اصلی بر روی عمل دفع روده و ایجاد عادت آموزشی سالم دستشویی رفتن تمرکز دارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آموزش توالت رفتن به کودکان را بخوانید.

مرحله فالیک : این دوران از سن ۳ الی ۵ سالگی است که به عنوان مهم ترین مرحله از رشد روانی جنسی انسان محسوب می شود. یعنی در این مرحله دختران و پسران جایگزین های سالمی برای جذب خود به والدین جنس مخالف ایجاد می کنند.

مرحله تاخیر : این مرحله از سن ۵ الی ۱۲ سالگی را شامل می شود که می تواند با دوران بلوغ نیز رخ دهد که در طی آن کودک احساسات خفته سالمی نسبت به جنس مخالف پیدا می کند.

مرحله تناسلی : این دوران از سن ۱۲ سالگی یا همان بلوغ آغاز می شود و تا بزرگسالی رخ می دهد.

مرحله بلوغ : لازم به ذکر است که علایق جنسی سالم در این زمان رخ می دهد چرا که تمام مراحل دیگر در ذهن ادغام می شود. این شرایط به احساسات و بروز رفتار جنسی سالم فرصت آشکار شدن می دهد. زیگموند فروید بیان می کند که ۵ سال اول زندگی در شکل گیری و رشد شخصیت بزرگسالان نقش بسیار مهمی دارد.

او بر این باور بود که در طول این مدت ما توانایی خود را برای کنترل و هدایت تمایلات جنسی خود به سمت رفتارهای قابل قبول اجتماعی توسعه می دهیم. بر اساس نظریه فروید عقده ادیپ نقش مهمی در مرحله فالیک ایفا می کند که تقریبا بین ۳ تا ۶ سالگی رخ می دهد. در این دوران میل جنسی کودک بر روی اندام تناسلی متمرکز می شود.

عقده ادیپ چگونه ایجاد می شود؟

بر اساس نظریه رشد روانی جنسی، کودکان در حدود ۳ سالگی وارد دوره آلتی می شوند. در این سن کودکان علاقه زیادی به بخش های مختلف جنسی بدنشان دارند. رفتارهای دستکاری آلت تناسلی و خودارضایی هم در این دوران بروز می کند. معمولا کودکان بازی های کاوشی انجام می دهند و در مورد تفاوت های دختران و پسران کنجکاو می شوند.

مفهوم عقده ادیپ برای اولین بار در مورد پسران مطرح گردید و فروید در این باره توضیح داد که پسر بچه ۳ ساله شروع به خیال پردازی راجع به مادر خود می کند و تمایلات جنسی خود را به نخستین فرد محبوبش که مادر است ابراز می کند. به عنوان مثال ممکن است پسر افکاری راجع به ازدواج با مادرش را در ذهن داشته باشد و یا در عمل خودش را بسیار نزدیک به مادر احساس کند که به او بچسبد و او را ببوسد و یا او را لمس کند. همچنین پیشنهاد می شود تا به کارگاه آموزش فرزندپروری مراجعه نمایید.

در این بین پسر فکر می کند که پدرش مهمترین رقیب اوست و اجازه نمی دهد که پسر به مادر نزدیک شود. در نتیجه خصومت و دشمنی با پدر را پرورش می دهد. کودک مشاهده می کند که پدرش هر وقت بخواهد می تواند در کنار مادر باشد، او را ببوسد و یا حتی او را در آغوش می گیرد و حتی شب ها نیز در کنار او می خوابد. در نتیجه کودک شروع به رقابت با پدرش می کند و در موارد شدید حتی امکان بروز افسردگی در کودک وجود دارد.

عقده ادیپ چگونه حل می شود؟

حل شدن عقده ادیپ از زمانی آغاز می شود که کودک متوجه می شود نمی تواند با پدرش رقابت کند و پدر از او بسیار قدرتمندتر است. از این رو کودک می فهمد که قادر نیست پدر را از سر راه بردارد و نسبت به او احساس ترس می کند.

پسر بچه می ترسد که پدرش آلت تناسلی او را قطع کند و در نهایت ترس از اختگی در پسر آغاز می شود و به همین دلیل به جای رقابت با پدر سعی می کند تا رفتارهای پدر را تقلید که شروع به همانندسازی با او می کند و ادای او را در می آورد و از این که شبیه به پدر شود بسیار لذت می برد.

در عین حال به زبان عامیانه او شروع به پرورش وجدان می کند. یعنی کودک سیستم اخلاقی پدر را درونی کرده و از قوانین پدر پیروی می کند. در واقع هنگامی که پسر از پدرش پیروی می کند باعث می شود تا احساسات مربوط به زنای با محارم از محدوده آگاهی اش دور شده و به سمت مراحل بعدی رشد پیشروی می کند.

البته کودک در عین اینکه احساس خصومت با پدر دارد، احساس محبت و نیاز به پدر هم می کند. یعنی در یک تعارض گیر می افتد و بنابراین با استفاده از همانندسازی و مکانیزم های دیگر سعی در حل مسئله می کند. معمولا حل شدن عقده ادیپ تا سن ۶ سالگی به طول می انجامد. برای آموزش بیشتر به پکیج کامل آموزش روانکاوی مراجعه فرمایید.

عقده ادیپ در دختران

عقده ادیپ در دختران نیز همان شرایط مربوط به پسران را دارد. البته نام آن تحت عنوان عقده الکترا شناخته می شود. فروید در نظریه روانکاوی اش بیان می کند که دختر بچه در ابتدا و از بدو تولد مانند پسر به مادرش عشق و محبت می روزد اما به مرور زمان این عشق را به پدر خود معطوف می کند و مادر را به عنوان رقیب خود در نظر می گیرد. در عقده الکترا دختر نسبت به پدر میل جنسی پیدا می کند اما در نهایت میل جنسی اش را سرکوب کرده و در بزرگسالی به سمت مردان دیگر گرایش پیدا می کند.

آشنایی با انواع عقده ادیپ

عقده ادیپ مثبت : نوع مثبت عقده ادیب به این معناست که کودک گرایش ناخودآگاه نسبت به والد غیر همجنس خود دارد و در مرحله رقابت با والد همجنس به این نتیجه می رسد که نباید این کار را انجام دهد و در نهایت کودک به سازگاری می رسد.

عقده ادیپ منفی : نوع منفی عقده ادیپ به گرایش جنسی ناهوشیارانه کودک به والد همجنس و رقابت با والد غیر همجنس اشاره دارد. این عقده در صورتی که در دوران کودکی حل نشده باقی بماند با مشکلاتی در بزرگسالی همراه است و می تواند از علل همجنسگرایی باشد.

آسیب های حل نشدن عقده ادیپ

اگر کودک نتواند با والد همجنس خود همانند سازی کند و عقده ادیپ در او حل نشود آسیب های زیادی به او وارد می شود. هنگامی که عقده ادیپ در فرد حل نشود و یا فرد در دوره گذر از بلوغ دچار بحران شود، بقایای نفسانی او وارد بزرگسالی می شود و ممکن است همچنان در نوجوانی و بزرگسالی نسبت به والد همجنس خود میل داشته باشد.

شایان ذکر است که نبود پدر به هر دلیلی در زندگی کودک می تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد زیرا پسر رقیب و مانعی برای خود نمی بیند و میل خود را به مادرش پرورش می دهد. در این میان آگاهی والدین از تربیت جنسی کودک نقش بسیار مهمی دارد.

شایان ذکر است که اگر عقده ادیپ حل نشود می تواند زمینه ساز ایجاد اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، پدوفیلیا یا همان میل جنسی نسبت به کودکان و همجنس گرایی شود. البته این مشکل بسیار نادر و کمیاب است و تقریبا تمامی کودکان این مرحله را با موفقیت پشت سر می گذراند.

جلوگیری از بروز مشکلات مربوط به عقده ادیپ

والدین باید دانش و آگاهی شان را در مورد تربیت جنسی فرزندان افزایش دهند و بدانند که کودکان در هر یک از مراحل رشد روانی جنسی چه افکار و باورهایی دارند و چگونه باید با او رفتار نمایند. چرا که رفتارهای نادرست والدین با کودکان نیز می تواند باعث حل نشدن عقده ادیپ در فرد شود و در نتیجه مشکلات روانی مختلفی برای کودک ایجاد می شود. از این رو لازم است تا والدین دوره های مربوط به مهارت های فرزندپروری را بگذرانند و بدانند که در هر یک از مراحل مختلف باید چه رفتاری با فرزندشان داشته باشند.