برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
فریدریش لیست (۶ اوت ۱۷۸۹ – ۳۰ نوامبر ۱۸۴۶)، یک اقتصاددان آلمانی بود که نقش مهمی در توسعه نظریه‌های اقتصادی داشته است. او از جمله بنیان‌گذاران مکتب تاریخی و ملی‌گرایی در آلمان به شمار می‌رود و به عنوان یکی از اهم منتقدان مکتب کلاسیک اقتصاد بازنگری شده است.
لیست به مطالعه و تحقیقات گسترده در زمینه اقتصاد پرداخت و نظریات جدیدی را پیرامون توسعه اقتصادی و تجارت مطرح کرد. او به اهمیت توسعه صنعتی و تجارت بین‌المللی برای رشد اقتصادی پایدار تأکید داشت و عقیده داشت که دولت باید نقشی فعال در تنظیم و سازماندهی کسب و کارها داشته باشد تا به توسعه اقتصادی کمک کند. از این روی، وی مفهوم “حمایت ترقی” را مطرح کرد که بیانگر تدابیر دولتی برای ترویج صنعت‌های داخلی و تسهیل تجارت خارجی است.
در کل، فریدریش لیست به عنوان یک اندیشمند پیشرو در حوزه اقتصاد و توسعه ملی شناخته می‌شود و نظریات و آراهای او تأثیر بزرگی بر رشد و تحولات اقتصادی جوامع داشته‌اند. در این قسمت از مجله علمی برنا اندیشان تصمیم داریم تا مقاله ای کامل در مورد اندیشه های فردریش لیست بنیانگذار مکتب تاریخی آلمان را در اختیار شما افراد علاقه مند به علم اقتصاد قرار دهیم.
تفاوت اسم فردریش و فردریک
ممکن است در برخی از منابع نام فردریش لیست را به صورت فردریک لیست دیده یا شنیده باشید که لازم است این موضوع را از نظر لغوی به صورت کامل مورد بررسی قرار دهیم.
“فردریش” و “فردریک” دو نوع نوشتار مختلف برای یک اسم معین هستند. هر دو نوشتار به نام معنی می‌دهند، اما اختلافی در استفاده آنها وجود دارد:
فردریش: این نوشتار بیشتر در زبان آلمانی استفاده می‌شود. در واقع، نام رسمی معروفی در تاریخ و فرهنگ آلمانی است. به عنوان مثال، “فریدریش ویلهلم نیچه” نام یکی از مهم‌ترین فیلسوفان آلمانی است.
فردریک: این نوشتار بیشتر در زبان‌های دیگر مثل انگلیسی و فرانسوی استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، “فردریک دوم” (Frederick II) نام پادشاه پروسی و مورد تاریخی معروفی است.
بنابراین، تفاوت اصلی بین این دو نوشتار، مرتبط با زبانی است که اسم در آن نوشته می‌شود. هر دو نوشتار به یک نام اشاره دارند، اما برخی زبان‌ها از یکی از این نوشتارها برای ترجمه یا نگارش این نام استفاده می‌کنند.
آشنایی با شخصیت فردریش لیست
فردریش لیست در سال ۱۷۸۹ به دنیا آمد و در سال ۱۸۴۶ این جهان را وداع گفت. مسیر حرفه‌ای او از ابتدا تا انتها پر از انگیزه و عطش به تحقق آرمان‌های اقتصادی بود. او در آغاز فعالیت‌های خود، به خدمت دولت مشغول شد و سپس به تدریس علوم اقتصادی پرداخت. در یک دوره از زندگی‌اش، نماینده مجلس وورتمبرگ آلمان شد، اما به دلیل دیدگاه‌های سیاسی، تبعاتی را متحمل شد و در نهایت به آمریکا پناه برد.
با گذر زمان و پس از مدتی، فردریش لیست به آلمان بازگشت و نقش مهمی در تشکیل اتحادیه اقتصادی بین دولت‌های آلمان ایفا کرد. او اهدافی بزرگتر از خود داشت؛ تحقق وحدت و بزرگی آلمان. این هدف، سرمایه‌گذاری او در کوشش‌های پیوسته و پیچیده‌ای برای ایجاد ارتباطات بیشتر در نقاط مختلف آلمان و تشویق به ایجاد خطوط راه‌آهن را توجیه می‌کند.
موفق‌ترین افکار لیست، تاکید بر اهمیت “ملت” به عنوان یک واحد اقتصادی مستقل بود. او با تلاش‌های مستمر خود در این زمینه، به مخالفت صریح با نظریات کلاسیک اقتصاد پرداخت و با تشدید نقد، نقش دولت در حمایت از تولیدات و محصولات داخلی را تأکید کرد. ایده‌های لیست نه تنها به توسعه صنایع ملّی اهمیت داد، بلکه به تفهیم بهتری از ارتباطات اقتصادی و نقش ملت‌ها در آنها منجر شد.
نگاهی به آثار فردریش لیست
فریدریش لیست، اقتصاددان برجسته آلمانی، تألیفات فراوانی ارائه کرده است که هر یک از آنها ارزش و اهمیت خود را دارند. این تألیفات در جامعه اقتصادی و تجاری به عنوان منابعی ارزشمند شناخته می‌شوند و تأثیر طولانی مدتی داشته‌اند. چند مورد از این اثرها به شرح زیر است:
ا) کتابی با عنوان “اقتصاد آمریکا” که در سال ۱۸۲۷ منتشر شد، به تجزیه و تحلیل جامع اقتصاد آمریکا می‌پرداخت. این اثر به بررسی عوامل اقتصادی و تجاری کشور آمریکا می‌پرداخت و نشان می‌داد که چگونه اقتصاد این کشور به رشد و پیشرفت رسیده است.
ب) کتاب “نظام طبیعی اقتصاد سیاسی” که در سال ۱۸۳۷ منتشر شد، به مطالعه و بررسی نظام اقتصادی و سیاسی تأکید داشت. این کتاب به تحلیل ارتباطات بین عوامل اقتصادی و عوامل سیاسی در جامعه می‌پرداخت.
ج) رساله‌ای با عنوان “آزادی یا محدودیت بازرگانی خارجی از نظر تاریخی” که به موضوع تجارت بین‌المللی می‌پرداخت. این رساله به بررسی مزایا و معایب آزادی تجاری و محدودیت‌های بازرگانی خارجی می‌پرداخت.
د) کتاب “اهمیت صنایع ملی” که به تبیین اهمیت صنایع داخلی و توسعه آنها برای رشد اقتصادی و استقلال ملت‌ها می‌پرداخت.
ه) کتاب بسیار معروف و مهم “سیستم اقتصاد ملی” که در سال ۱۸۴۱ منتشر شد. این کتاب به بررسی نظریه‌ها و مبانی سیستم اقتصاد ملی می‌پرداخت و تأکید داشت که توسعه صنایع داخلی و تجارت بین‌المللی متعادل می‌تواند به رشد پایدار اقتصادی منجر شود.
این تألیفات نشان از تعهد و تلاش‌های پژوهشی فریدریش لیست در راستای توسعه نظریه‌های اقتصادی، تجارت و توسعه ملت‌ها دارند. این اثرها به عنوان پایه‌های مفاهیمی و تجربی در حوزه‌های مختلف اقتصادی به شناخته شده‌اند.
بررسی نظرات فردریش لیست
در نظرات اساسی فریدریش لیست، مفهوم مقایسه‌ای به وضوح به چشم می‌خورد. او تحلیلی را بین توسعه اقتصادی سه کشور بزرگ، یعنی انگلستان، ایالات متحده و آلمان، انجام داده است. این تحلیل بر مبنای مقایسه میان مسیرهای توسعه اقتصادی این کشورها ارائه شده و تفاوت‌ها و تطابق‌های آنها بیان شده است.
در این تحلیل، لیست به بررسی عوامل مختلفی پرداخته است که در پیشبرد اقتصاد این کشورها نقش داشته‌اند. او به تحلیل سیاق‌بندی تاریخی، عوامل جغرافیایی، نقش صنعت و تجارت، سیاست‌های دولتی و دیگر عوامل تأثیرگذار پرداخته و نقاط قوت و ضعف هر کشور را مورد بررسی قرار داده است.
این نوع تحلیل مقایسه‌ای به فهم عمیق‌تری از چگونگی پیشرفت اقتصادی در مختلف نقاط جهان کمک می‌کند. نگاه لیست به این مقایسه‌ها، به ما ایده می‌دهد که چگونه عوامل مختلف می‌توانند روند توسعه اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهند و چگونه مسیرهای مختلف می‌توانند به اهداف مختلفی منجر شوند. این تحلیل‌ها به ما کمک می‌کنند تا الگوهای عمومی و مشابهی در توسعه اقتصادی کشورها شناسایی کنیم و از تجارب گذشته برای تصمیم‌گیری‌های آینده بهره‌برداری کنیم.
سیستم حمایتی یا مبادله آزاد
فریدریش لیست، تفکرات خود را درباره مبادله آزاد در مقابل سیستم حمایتی به تفصیل بیان کرده است. او به تاریخچه کشورها و توسعه آنها توجه کرده و مراحل پیشرفت اقتصادی را شناسایی کرده است:
1. مرحله توحش: در این مرحله، افراد جامعه به دنبال تأمین غذا با شکار و چیدن میوه از درختان هستند.
2. مرحله شبانی: این مرحله با دامداری و پرورش حیوانات برای تأمین منابع غذایی مرتبط است.
3. مرحله کشاورزی: در این مرحله، کشاورزی و کشت و زرع به عنوان موقعیت اصلی برای تولید معیشت مطرح می‌شوند.
4. مرحله کشاورزی و صنعتی: کشاورزی همراه با فعالیت‌های صنعتی پیشرفت می‌کند.
5. مرحله کشاورزی، صنعتی و بازرگانی: در این مرحله، به علاوه بر فعالیت‌های قبلی، تجارت بین‌المللی نیز مهم می‌شود.
لیست تاکید دارد که سیستم مبادله آزاد برای سه مرحله اول تمدن کافی است. اما برای تجربه مراحل بالاتر، نیاز به یک سیاق حمایتی داریم. این سیاق حمایتی، به عنوان یک مرحله میانی و مناسب، توسعه اقتصادی را ایجاد می‌کند ولی هنگامی که کشور به اقتصادی قوی و رقابتی دست یافت، مجدداً به آزادی مبادله باز می‌گردد تا تجارت و تبادلات بین‌المللی را ترویج دهد.
لیست به عنوان نماینده آلمان، اشاره می‌کند که آلمان در مرحله تبدیلی قرار دارد و بدون یک سیستم حمایتی نمی‌تواند با کشورهایی مانند انگلستان در رقابت تجاری پیشرفت کند. او بیان می‌کند که این سیاست حمایتی به مدت محدودی و در دوره‌ای از صنعتی‌شدن قابل استفاده است، و هنگامی که قوی و رقابتی شده، آزادی مبادله می‌تواند به عنوان یک راهبرد جهت توسعه تجارت و تبادلات بین‌المللی اجرا شود.
توسعه صنایع
در دیدگاه فریدریش لیست، توسعه و گسترش صنایع، مزایا و فواید بسیاری را به همراه دارد. او معتقد است که ملتی که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی است، همیشه با مشکلات رکود و نابودی مواجه خواهد شد. با افزایش جمعیت، توانایی کشاورزی در ایجاد اشتغال کافی و رفاهی برای افراد اضافی نخواهد بود، و این می‌تواند به طرزی ناخوشایند به تهی‌دستی و کاهش سطح زندگی منجر شود. به نظر او، توسعه و گسترش صنایع به‌ویژه به نفع خود کشاورزان است. این ایده از طریق افزایش درآمد‌ها، می‌تواند منجر به افزایش تولیدات کشاورزی شود و در نتیجه، سبب بهبود سطح زندگی و رونق کسب و کار آنها شود.
لیست به عنوان یک شخص مؤثر در اقتصاد و توسعه، اهمیت توسعه صنایع را به خوبی درک کرده بود و به تشویق صنایع داخلی پرداخت. او به‌ویژه از مدل حمایت از محصولات داخلی حمایت می‌کرد، اما به نظر نمی‌رسد که این مدل در حالت کلی برای کشاورزی نیز مناسب باشد. به عبارت دیگر، او تفاوت‌های میان توسعه صنایع و توسعه کشاورزی را تشخیص داده بود و معتقد بود که استفاده از سیاست‌های حمایتی برای هر دو قطاع به یکسانی نخواهد بود و باید با توجه به ویژگی‌ها و شرایط هر بخش عمل کرد.
توسعه ملت های ضعیف
رونق و توسعه ملت‌های ضعیف برای فرهنگ‌های اقتصادی اهمیت زیادی دارد. بر اساس دیدگاه فریدریش لیست، برای پیشرفت و رشد این ملت‌ها، تنها راه ممکن تقویت نیروهای تولیدی آنها از طریق حمایت در مواجهه با رقابت خارجی است. این نیروهای تولیدی می‌توانند به شکل کشاورزی، صنعتی و تجاری ظهور یابند. این حمایت، باید متناسب با نیازهای ملّت‌ها و موقتی باشد و هدف آن ایجاد فرصت‌های توسعه اقتصادی در داخل کشورها می‌باشد.
همچنین پیشنهاد می شود به دوره جامع آموزش متاورس مراجعه فرمایید. به عبارت دیگر، لیست تأکید می‌کند که این حمایت نباید به شکل کلی و بی‌رویه اتفاق بیافتد و همچنین نباید به طور دائمی ادامه یابد. بلکه این حمایت باید به مرور زمان کاهش یابد و با توجه به توسعه و پیشرفت اقتصادی کشورها، تدریجاً محدود شود. این رویکرد از نظر لیست، باید به مرحله‌ای از بسط و توسعه اقتصادی کشورها منتهی شود که آنها بتوانند بدون وابستگی به حمایت‌های خارجی، خود را تبدیل به اقتصادهای مستقل و پایداری کنند.
نقد فردریش لیست از مکتب کلاسیک
فریدریش لیست در انتقاد از مکتب کلاسیک اقتصاد، تعدادی مسائل را مطرح می‌کند که باعث نقد و انتقاد از دیدگاه‌های کلاسیک می‌شود:
1. انتقاد از فردگرایی جهان‌شمول: لیست به انتقاد از دیدگاه کلاسیک‌ها در مورد وجود قوانین اقتصادی جهان‌شمولی مبتنی بر فردگرایی می‌پردازد. او معتقد است که ادعای آزادی تجاری کلاسیک‌ها، تا حد زیادی منافع برخی کشورها را در نظر گرفته و جهان‌شمول نمی‌باشد. به نظر لیست، هر کشور با توجه به شرایط و نیازهای خود، می‌بایست از تعرفه‌ها و محصولات داخلی حمایت کند.
2. نقص مادی‌گرایی: لیست معتقد است که دیدگاه کلاسیک به اقتصاد به‌طور مادی‌گرا نگاه می‌کند و عوامل فرهنگی، مذهبی و دیگر جنبه‌های غیرمادی را نادیده می‌گیرد. او تاکید دارد که قدرت و توانمندی یک ملت شامل عوامل فرهنگی و معنوی نیز می‌شود.
3. تجربه زندگی فراتر از ارزش مبادله: لیست معتقد است که زندگی انسان‌ها فقط به ارزش مبادله و مصرف کالاها و خدمات تقییم نمی‌شود. او به این نکته اشاره می‌کند که مباحث مورد اهمیت اقتصاد کلاسیک، جوانب عمقی تر از زندگی را نادیده می‌گیرند.
4. هدف علم اقتصاد: لیست به عنوان هدف اصلی علم اقتصاد، حل و فصل مسائل و چالش‌های ملی می‌پردازد. او دیدگاه کلاسیک که تاکید زیادی بر مسائل خصوصی دارد، را در این راستا نادرست می‌داند.
5. نقش دولت در اقتصاد: لیست به اهمیت حضور دولت در اقتصاد و تأثیر سیاست‌های اقتصادی دولت بر موقعیت کشورها اشاره دارد. او معتقد است که تصمیم‌گیری‌های دولت در امور اقتصادی می‌تواند تأثیر بسزایی در پیشرفت یک کشور داشته باشد.
نقد به نظریات فریدریش لیست
یکی از نقدهایی که به نظریات فریدریش لیست مطرح می‌شود، مرتبط با دشواری‌هایی است که در اجرای سیاست‌هایی که او پیشنهاد می‌کند، وجود دارد. به عبارت دیگر، اجرای سیاست حمایت موقت می‌تواند به‌طور عملی دشوار باشد و به دلیل تفاوت‌های نظری و عملی بین مراجع حکومتی و صاحبان صنایع داخلی، ممکن است به‌مرور زمان به چالش‌هایی برخورد کند. همچنین، صاحبان صنایع داخلی به دنبال حمایت دائمی از سوی دولت ممکن است باشند، که این موضوع نیز می‌تواند به مشکلاتی منجر شود.
یک نقص دیگری که در افکار لیست شناسایی می‌شود، عدم ارائه نحوه و ملاک‌های واضح برای انتخاب صنایع و بخش‌های اقتصادی جهت حمایت است. به عبارت دیگر، لیست به طور کامل تشخیص نمی‌دهد که کدام صنایع و فعالیت‌های اقتصادی باید مورد حمایت قرار گیرند و چگونه این تشخیص انجام شود. این مسئله می‌تواند منجر به ناپایداری در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای سیاست‌ها شود.
با این حال، یکی از اصلی‌ترین نقدها به نظریات لیست، مربوط به احتمال سوء استفاده‌هایی است که در اجرای سیاست‌های حمایتی ممکن است رخ دهند. به‌طوری که این سوء استفاده‌ها و اختلافات احتمالی می‌توانند افراد را به شک و تردید در مورد کارایی و عواقب این سیاست‌ها ترغیب کنند.
به‌طور کلی، این نقدها به نظریات لیست نشان می‌دهد که در اجرای سیاست‌های اقتصادی، علاوه بر ایده‌آل‌گرایی و تئوری، مسائل واقعی و پیچیدگی‌های عملی نیز در نظر گرفته و مدنظر قرار گیرند.
پیروان و جانشینان ایده‌های لیست
فردریش لیست نه تنها در دوره‌اش به‌عنوان یک اقتصاددان مؤثر مطرح بود، بلکه از پیروان و جانشینانی نیز برخوردار بود که ایده‌ها و نظریات وی را به سطوح جدیدی از تفکر و تحلیل گسترش دادند. یکی از جانشینان مهم لیست، هنری کری بود. وی به‌عنوان یک اقتصاددان آمریکایی، در کتاب “اصول علم اجتماع”، اقتصاددانی بود که نظریات مشابهی به آراء و نظریات لیست داشت. او در کتاب خود، مواردی از جمله حمایت از فعالیت‌های ملی و نقدهای به نظریات کلاسیک را مطرح کرد.
همچنین، دیگر اقتصاددانانی همچون پاتن و پل کووس نیز از جمله جانشینان لیست به‌شمار می‌روند. این اقتصاددانان نیز در مورد ایده‌ها و نظریات لیست تلاش کردند تا به عمق تر و با دقت بیشتری وارد شوند. آنها از طریق مطالعات و تحقیقات خود، نظریات لیست را توسعه داده و به‌شکل عالمانه‌تر و دقیق‌تری بیان کردند.
لیست و جانشینانشان در انجام این تلاش‌ها، سعی داشتند تا ایده‌ها و مفاهیم لیست را در زمینه حمایت از فعالیت‌های ملی و تعیین نقش دولت در اقتصاد، به‌طور دقیق و همچنین با توجه به شرایط ملی و جهانی، به رشد و توسعه بیشتری برسانند. این پیروان و جانشینان با تبیین مباحث مختلف و تعمیق نظریات، به ارتقاء و توسعه ایده‌های اقتصادی لیست کمک کردند.
