برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
وقتی فردی دچار نارسایی کلیوی می‌شود، عملکرد کلیه‌ها در تصفیه خون به‌طور مؤثری کاهش می‌یابد. در این حالت، کلیه‌ها نمی‌توانند مواد زائد و سموم را به‌درستی از خون خارج کنند، در نتیجه این مواد مضر در جریان خون باقی مانده و به اندام‌های مختلف بدن منتقل می‌شوند. در چنین شرایطی، درمان دیالیز به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر برای حذف مایعات اضافی، سموم و مواد زائد از خون پیشنهاد می‌شود.
این روش با تقلید عملکرد طبیعی کلیه‌ها، به پاکسازی خون کمک می‌کند و تا حد زیادی توانایی کلیه‌های آسیب‌دیده را جبران می‌کند. از این رو، دیالیز نه تنها به بهبود وضعیت سلامتی بیمار کمک می‌کند، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا به نارسایی کلیوی را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد.
آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که دیالیز دقیقاً چیست و چرا برای برخی افراد این‌قدر حیاتی است؟ در این شماره از مجله علمی برنا اندیشان، ما قصد داریم شما را با سفری جذاب و معرفت‌افزا به قلب این فرآیند پزشکی ببریم. پس زنجیره‌های تردید را بگسلید و تا پایان این ماجراجویی علمی با ما همراه باشید.
دیالیز، این فرشته نجات، چگونه کار می‌کند؟ و چرا برای برخی از افراد، زندگی بدون آن غیرممکن است؟ از درک عملکرد کلیه‌ها گرفته تا نقش حیاتی آنها در پاکسازی بدن، هر چیزی که باید بدانید را در این مقاله بیان خواهیم کرد.
ما به شما نشان خواهیم داد که چگونه دیالیز می‌تواند جایگزین کلیه‌هایی شود که دیگر کارآیی ندارند و چگونه این فرآیند می‌تواند جریان زندگی را در رگ‌های بیماران با نارسایی کلیوی حفظ کند. با ما همراه باشید تا از تجربیات بیماران و تلاش‌های پزشکان برای بهبود و تسهیل این فرآیند حیات‌بخش بیشتر بدانید.
پس بمانید با ما در این سفر دانش و دقت، که شاید روزی این اطلاعات برای شما یا عزیزانتان حیاتی شود. اجازه دهید با هم ببینیم چگونه دیالیز نه تنها زندگی‌ها را نجات می‌دهد، بلکه کیفیت آنها را نیز بهبود می‌بخشد. در پایان این مقاله، اطلاعاتی در دست خواهید داشت که نگاه شما را به این معجزه پزشکی دگرگون خواهد کرد.
دیالیز چیست؟
دیالیز (به انگلیسی Dialysis) فرآیندی است که طی آن مواد زائد، سموم و مایعات اضافی از خون بیمار خارج می‌شود. این فرآیند به‌ویژه برای افرادی که نارسایی کلیوی دارند و کلیه‌هایشان دیگر قادر به انجام وظایف حیاتی خود نیستند، ضروری است. در شرایط عادی، کلیه‌ها نقش مهمی در تصفیه خون و حذف مواد زائد از بدن ایفا می‌کنند، اما وقتی این عملکرد کاهش می‌یابد یا متوقف می‌شود، دیالیز به عنوان جایگزین عمل می‌کند.
پیشنهاد می‌شود به کارگاه پزشکی گروه خونی مراجعه فرمایید. این فرآیند با استفاده از دستگاهی خاص به نام دستگاه دیالیز انجام می‌شود که خون را از بدن بیمار گرفته، تصفیه می‌کند و سپس خون پاک شده را به بدن بازمی‌گرداند.
دیالیز به دو روش اصلی انجام می‌شود: دیالیز خونی (همودیالیز) و دیالیز صفاقی (پریتونئال دیالیز). هر کدام از این روش‌ها با توجه به وضعیت سلامت بیمار و توصیه پزشک، می‌تواند به طور مؤثر عملکرد تصفیه خون را جایگزین کند و به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی کمک نماید.
دیالیز برای چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
درمان دیالیز کاربردهای متعددی دارد و برای کاهش عوارض ناشی از نارسایی کلیوی و بهبود کیفیت زندگی بیماران تجویز می‌شود. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین بیماری‌هایی که دیالیز در درمان آنها نقش دارد، اشاره می‌کنیم:
1. بیماری‌های مزمن کلیوی: بیماری‌های مزمن کلیوی مانند گلومرولونفریت با استفاده از دیالیز کنترل و درمان می‌شوند. این بیماری‌ها معمولاً به‌مرور زمان منجر به کاهش عملکرد کلیه‌ها می‌شوند.
2. کم‌کاری کلیوی: دیالیز به عنوان درمان اصلی در موارد کم‌کاری کلیوی که با علائمی چون اختلالات آب و الکترولیت، اسیدوز خونی و احتباس مایعات بدن همراه است، شناخته می‌شود. این درمان به تنظیم این اختلالات کمک می‌کند.
3. مسمومیت‌های شدید: در مسمومیت‌های شدید دارویی، غذایی یا ناشی از حشرات، دیالیز برای حذف سریع سموم از خون به‌کار می‌رود. این فرآیند می‌تواند جان بیمار را نجات دهد و عوارض ناشی از مسمومیت را کاهش دهد.
4. از کار افتادگی کلیه: در شرایطی که کلیه‌ها عملکرد خود را به‌طور کامل از دست داده‌اند و قادر به انجام وظایف خود نیستند، دیالیز به عنوان جایگزین عملکرد طبیعی کلیه‌ها عمل می‌کند و به تصفیه خون کمک می‌کند.
5. بیماری فابر: این بیماری ژنتیکی نادر به بخش‌های مختلف بدن، از جمله کلیه‌ها و قلب، آسیب می‌زند. دیالیز می‌تواند به کاهش اثرات منفی این بیماری بر کلیه‌ها کمک کند.
6. کراتینین بالا: میزان کراتینین خون نشان‌دهنده عملکرد کلیه‌ها است. زمانی که سطح کراتینین خون بیشتر از ۸ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌شود، بیمار نیاز به دیالیز دارد تا سطح این ماده را کاهش دهد و عملکرد بدن بهبود یابد.
7. سندروم گودپاسچر (Goodpasture): این اختلال خودایمنی باعث حمله سیستم ایمنی به سلول‌های کلیوی و ریوی می‌شود. دیالیز می‌تواند به تصفیه خون و کاهش التهاب و آسیب‌های ناشی از این بیماری کمک کند.
8. بیماری همولیتیک اورمیک: این بیماری عمدتاً در اثر عفونت با باکتری E.coli ایجاد می‌شود و منجر به انسداد عروق خونی کوچک و تخریب کلیه‌ها می‌شود. دیالیز در این موارد به حفظ و بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند.
چرا دیالیز ضروری است؟
کلیه‌ها نقش حیاتی در حفظ سلامت بدن ایفا می‌کنند. آنها وظایفی همچون حفظ تعادل الکترولیت‌ها، تعادل اسیدی-بازی و حذف مواد زائد از خون را بر عهده دارند. وقتی کلیه‌ها به دلیل بیماری یا آسیب نتوانند این وظایف را انجام دهند، خون به درستی تصفیه نمی‌شود و این می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی برای فرد شود. برای جلوگیری از این مشکلات، افراد مبتلا به نارسایی کلیوی باید به طور منظم تحت درمان دیالیز قرار گیرند. در غیر این‌صورت، ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوند:
1. مشکلات قلبی: نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به تجمع مایعات اضافی در بدن شود که فشار بیشتری بر قلب وارد می‌کند و خطر بروز مشکلات قلبی را افزایش می‌دهد.
2. کم‌خونی: کلیه‌ها نقش مهمی در تولید هورمون اریتروپویتین دارند که برای تولید گلبول‌های قرمز ضروری است. نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به کاهش این هورمون و در نتیجه کم‌خونی شود.
3. افزایش کراتینین خون: کراتینین محصول نهایی متابولیسم عضلات است و باید توسط کلیه‌ها از خون حذف شود. در صورت عدم عملکرد صحیح کلیه‌ها، سطح کراتینین در خون افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده نارسایی کلیوی است.
4. افزایش فشار خون: کلیه‌ها در تنظیم فشار خون نقش دارند. نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود که خود می‌تواند مشکلات دیگری ایجاد کند.
5. اختلالات الکترولیتی: کلیه‌ها مسئول حفظ تعادل الکترولیت‌ها هستند. نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به اختلالات جدی در تعادل الکترولیت‌ها شود که می‌تواند بر عملکرد عضلات و اعصاب تأثیر بگذارد.
6. احتباس مایعات در بدن: نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به تجمع مایعات در بدن شود که باعث تورم (ادم) در پاها، مچ‌ها و دیگر قسمت‌های بدن می‌شود.
7. کاهش شدید وزن: نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به از دست دادن اشتها و کاهش وزن شدید شود که بر کلی سلامت بدن تاثیر منفی می‌گذارد.
8. کندی رشد: در کودکان، نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به اختلال در رشد و تأخیر در توسعه فیزیکی شود.
9. پریکاردیت: نارسایی کلیوی می‌تواند منجر به التهاب غشای اطراف قلب (پریکارد) شود که به آن پریکاردیت گفته می‌شود و می‌تواند باعث درد قفسه سینه و مشکلات قلبی شود.
به دلیل این مشکلات بالقوه، درمان دیالیز ضروری است تا عملکرد کلیه‌ها تا حد ممکن جایگزین شده و کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد.
دیالیز به چه صورت انجام می‌شود؟
دیالیز به دو شکل اصلی انجام می‌شود: همودیالیز و دیالیز صفاقی (پریتونئال).
همودیالیز
همودیالیز رایج‌ترین نوع دیالیز است. در این روش، خون حاوی مواد زائد و املاح از بدن بیمار وارد دستگاهی به نام دیالیزور می‌شود که شبیه به عملکرد کلیه‌ها عمل می‌کند. خون طی فرآیندهای مختلف پالایش شده و مواد زائد آن حذف می‌شوند. سپس خون تمیز از سمت دیگر دستگاه مجدداً وارد بدن می‌شود. به‌طور میانگین، هر فرد باید سه مرتبه در هفته همودیالیز انجام دهد که هر جلسه سه تا پنج ساعت طول می‌کشد. قبل از شروع همودیالیز، لازم است یک جراحی جزئی روی رگ‌های بدن انجام شود تا دسترسی مناسبی برای دیالیز ایجاد گردد. همودیالیز به سه روش ورودی مختلف انجام می‌شود:
دیالیز با فیستول شریانی-وریدی: در این روش، یک سرخرگ و یک سیاهرگ به هم متصل می‌شوند. این روش به دلیل دوام بالا و کارآیی بهتر، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً با یک‌بار ایجاد فیستول، فرد می‌تواند تا چند سال دیالیز انجام دهد.
دیالیز با گرافت شریانی-وریدی: در این روش، یک لوله حلقه‌ای مصنوعی درون رگ قرار می‌گیرد تا جریان خون بین سرخرگ و سیاهرگ برقرار شود. این روش نیز دوام خوبی دارد و معمولاً با یک‌بار قرار دادن گرافت، فرد می‌تواند تا چندین ماه دیالیز انجام دهد.
دیالیز با شالدون: این روش شامل استفاده از یک کاتتر منعطف با دو لوله (یکی برای ورود و یکی برای خروج خون) است. این روش برای مواقع اورژانسی یا دوره‌های کوتاه‌مدت مناسب است و نهایتاً سه هفته دوام دارد.
دیالیز صفاقی یا پریتونئال
در دیالیز صفاقی، یک کاتتر درون شکم یا صفاق طی یک جراحی کار گذاشته می‌شود. صفاق یک پرده غشایی است که از طریق کاتتر به فیلتراسیون خون کمک می‌کند. روند دیالیز صفاقی چندین ساعت طول می‌کشد و باید چهار تا شش مرتبه در روز انجام شود. این روش حتی در هنگام خواب نیز می‌تواند انجام شود. در طی دیالیز پریتونئال، مایعی به نام دیالیزات داخل صفاق جریان می‌یابد و مواد زائد را به خود جذب می‌کند و در نهایت از طریق شکم به بیرون منتقل می‌شود. روش‌های مختلف دیالیز صفاقی عبارت‌اند از:
دیالیز پریتونئال مداوم: در این روش، فرآیند تصفیه خون به صورت دستی و در زمان بیداری انجام می‌شود و نیاز به دستگاه خاصی ندارد. مایع دیالیزات چندین بار در روز به شکم تزریق و پس از مدتی تخلیه می‌شود.
دیالیز پریتونئال چرخه‌ای: این روش به کمک یک دستگاه انجام می‌شود که مایع دیالیزات را به داخل صفاق می‌فرستد و مواد زائد را جذب می‌کند. این فرآیند معمولاً در طول شب و هنگام خواب انجام می‌شود.
دیالیز پریتونئال نوبتی: این روش معمولاً در مراکز درمانی انجام می‌شود و شامل جلسات طولانی‌تری نسبت به سایر روش‌ها است. در این روش، مایع دیالیزات به مدت طولانی‌تری در شکم باقی می‌ماند تا فرآیند تصفیه به‌طور کامل انجام شود.
هر دو روش دیالیز، با هدف تصفیه خون و جایگزینی عملکرد کلیه‌ها، به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی کمک می‌کنند. انتخاب بین همودیالیز و دیالیز صفاقی بر اساس شرایط بیمار، توصیه پزشک و ترجیحات شخصی بیمار صورت می‌گیرد.
کدام دیالیز بهتر است؟
انتخاب بهترین روش دیالیز برای هر بیمار به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله وضعیت جسمی بیمار، علت نیاز به دیالیز و توصیه‌های پزشک. به همین دلیل، نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که کدام روش دیالیز برای همه بیماران مناسب‌تر است. در اینجا به برخی از نکاتی که ممکن است در انتخاب روش دیالیز تاثیرگذار باشند، اشاره می‌کنیم:
1. وضعیت بدنی بیمار: بیماران با شرایط جسمی مختلف ممکن است به روش‌های متفاوتی نیاز داشته باشند. برای مثال، برخی بیماران ممکن است با همودیالیز راحت‌تر باشند، در حالی که دیگران دیالیز صفاقی را ترجیح دهند.
2. علت نیاز به دیالیز: دلیل اصلی نارسایی کلیوی می‌تواند تاثیر زیادی بر انتخاب روش دیالیز داشته باشد. برخی بیماری‌ها ممکن است نیاز به تصفیه خون مکررتر یا دقیق‌تری داشته باشند که یک روش خاص دیالیز را مناسب‌تر می‌کند.
3. نظرات و توصیه‌های پزشک: پزشک معالج بر اساس تجربه و شناخت دقیق از وضعیت بیمار، می‌تواند بهترین روش دیالیز را پیشنهاد دهد. توصیه‌های پزشک بر اساس نتایج آزمایش‌ها، سابقه پزشکی و وضعیت کلی بیمار است.
4. سبک زندگی و ترجیحات شخصی بیمار: برخی بیماران ممکن است به دلیل سبک زندگی یا ترجیحات شخصی، یک روش دیالیز را به دیگری ترجیح دهند. برای مثال، افرادی که مایلند بیشتر زمان خود را در خانه سپری کنند، ممکن است دیالیز صفاقی را ترجیح دهند.
5. دسترسی به امکانات درمانی: در دسترس بودن مراکز دیالیز و تجهیزات لازم نیز می‌تواند نقش مهمی در انتخاب روش دیالیز داشته باشد. برخی مناطق ممکن است امکانات محدودی برای یکی از روش‌های دیالیز داشته باشند.
در نهایت، انتخاب بین همودیالیز و دیالیز صفاقی باید با مشورت دقیق با پزشک معالج انجام شود. پزشک می‌تواند بر اساس بررسی‌های دقیق و در نظر گرفتن همه عوامل مرتبط، بهترین روش دیالیز را برای هر بیمار مشخص کند. بنابراین، مهم‌ترین قدم برای انتخاب روش مناسب دیالیز، مشورت با پزشک و درک کامل از وضعیت خود است.
دیالیز چه عوارضی دارد؟
دیالیز، مانند سایر روش‌های درمانی، علاوه بر مزایا و کاربردهای فراوان، عوارضی نیز به همراه دارد. برخی از مهم‌ترین عوارض دیالیز عبارت‌اند از:
1. تهوع و استفراغ: برخی بیماران ممکن است پس از جلسات دیالیز دچار حالت تهوع و استفراغ شوند که می‌تواند ناشی از تغییرات سریع در ترکیبات خون باشد.
2. ورم دست و پاها: به دلیل احتباس مایعات و عدم تعادل الکترولیت‌ها، بیماران ممکن است ورم در دست‌ها و پاها تجربه کنند.
3. خستگی: خستگی و ضعف عمومی یکی از عوارض شایع دیالیز است که می‌تواند ناشی از تغییرات در میزان مایعات بدن و فرایند تصفیه خون باشد.
4. گرفتگی عضلات: بیماران ممکن است در طول یا بعد از جلسات دیالیز دچار گرفتگی عضلات شوند که به دلیل تغییرات الکترولیت‌ها در خون است.
5. خارش پوست: خارش پوست می‌تواند ناشی از تجمع مواد زائد در بدن باشد که کلیه‌ها قادر به دفع آنها نیستند.
6. اختلال خواب: بسیاری از بیماران دیالیزی با مشکلات خواب مواجه می‌شوند که ممکن است ناشی از خستگی، استرس یا عدم تعادل شیمیایی بدن باشد.
7. اضطراب و استرس: فرآیند دیالیز و نیاز به مراجعه مکرر به مراکز درمانی می‌تواند باعث افزایش اضطراب و استرس در بیماران شود.
8. افسردگی و مشکلات روحی: تغییرات در سبک زندگی، نگرانی‌ها درباره سلامت و مشکلات جسمی می‌توانند منجر به افسردگی و مشکلات روحی شوند.
9. عدم تعادل الکترولیت‌ها: دیالیز می‌تواند باعث تغییرات سریع در سطح الکترولیت‌ها شود که می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند ضعف، تشنج و اختلالات قلبی شود.
10. عطش و تشنگی شدید: بیماران ممکن است احساس تشنگی شدید کنند که به دلیل تنظیمات مایعات بدن و دفع بیش از حد مایعات است.
11. ناپایداری فشار خون: نوسانات فشار خون، از جمله افت یا افزایش ناگهانی، یکی از مشکلات شایع در بیماران دیالیزی است.
12. مشکلات قلبی: دیالیز می‌تواند باعث افزایش فشار بر قلب شود و خطر مشکلات قلبی مانند نارسایی قلبی را افزایش دهد.
13. افزایش وزن: افزایش وزن ناشی از احتباس مایعات و کاهش فعالیت بدنی می‌تواند یکی از عوارض دیالیز باشد.
14. فتق: بیماران دیالیزی ممکن است به دلیل ضعف عضلات دیواره شکم دچار فتق شوند، به ویژه در روش دیالیز صفاقی.
در نهایت، هر بیمار ممکن است تجربه متفاوتی از عوارض دیالیز داشته باشد و برخی از این عوارض را بیشتر یا کمتر تجربه کند. مشاوره مداوم با پزشک و تیم درمانی می‌تواند به مدیریت و کاهش این عوارض کمک کند.
دیالیز و مرگ
مرگ در اثر دیالیز یک عارضه نادر است، اما در برخی موارد می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
1. اختلالات قلبی و عروقی: مشکلات قلبی مانند نارسایی قلبی یا حملات قلبی می‌توانند به عنوان عوارض جانبی دیالیز رخ دهند و خطر مرگ را افزایش دهند.
2. آمبولی ریوی: انسداد عروق ریوی به وسیله لخته‌های خون که می‌تواند منجر به مشکلات شدید تنفسی و حتی مرگ شود.
3. ترومبوز: تشکیل لخته‌های خون در عروق می‌تواند به کاهش جریان خون به ارگان‌های حیاتی منجر شود و خطرات جدی ایجاد کند.
4. افزایش شدید فشار خون: نوسانات شدید فشار خون می‌توانند باعث مشکلات جدی مانند سکته مغزی یا حملات قلبی شوند.
5. خونریزی جدی: خطر خونریزی‌های شدید، به ویژه در نواحی مربوط به دسترسی وریدی برای دیالیز، می‌تواند مرگبار باشد.
6. خونریزی سیستم گوارشی: خونریزی از معده یا روده‌ها می‌تواند باعث کاهش شدید خون و در نتیجه مشکلات حیاتی شود.
7. سرطان: بیماران دیالیزی ممکن است به دلیل ضعف سیستم ایمنی و سایر عوامل، در معرض خطر بالاتری برای برخی انواع سرطان‌ها باشند.
8. افت شدید قند خون: نوسانات شدید قند خون، به ویژه افت قند خون، می‌تواند باعث عوارض جدی مانند کما یا مرگ شود.
9. تضعیف سیستم ایمنی: دیالیز می‌تواند به تدریج سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند، که این امر بیمار را در معرض خطر بیشتر برای عفونت‌های شدید و کشنده قرار می‌دهد.
10. ابتلا به عفونت‌ها: خطر ابتلا به عفونت‌ها، به خصوص در محل دسترسی وریدی یا شکمی برای دیالیز، می‌تواند بالا باشد و در صورت عدم درمان مناسب، عوارض جدی و مرگبار به همراه داشته باشد.
هرچند این عوارض نادر هستند، اما توجه به آنها و مشاوره مداوم با تیم درمانی می‌تواند به مدیریت بهتر این خطرات و کاهش احتمال وقوع آنها کمک کند. پزشکان و تیم درمانی باید به دقت وضعیت بیمار را نظارت کرده و هرگونه نشانه‌ای از عوارض جدی را به موقع تشخیص داده و درمان کنند.
عوارض دیالیز برای افراد مسن
شدت عوارض دیالیز در افراد مسن بیشتر از سایرین است و می‌تواند تاثیرات جدی‌تری بر سلامت آنها داشته باشد. برخی از مهم‌ترین عوارض دیالیز در افراد مسن عبارت‌اند از:
1. عفونت خون: ورود و خروج مکرر سوزن به بدن برای دیالیز می‌تواند منجر به بروز عفونت‌های خونی شود. این عفونت‌ها می‌توانند در افراد مسن که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، خطرات جدی‌تری ایجاد کنند.
2. ناپایداری فشار خون: به‌هم‌خوردن تعادل سدیم و پتاسیم در بدن می‌تواند منجر به نوسانات شدید فشار خون شود. افزایش یا کاهش ناگهانی فشار خون می‌تواند برای افراد مسن خطرناک باشد و باعث مشکلات قلبی و عروقی شود.
3. آمیلوئیدوز: در این حالت، پروتئین‌های فیبریلی غیرطبیعی در اندام‌های مختلف از جمله مغز استخوان، کبد، قلب و کلیه‌ها رسوب می‌کنند. این رسوبات می‌توانند عملکرد طبیعی این اندام‌ها را مختل کنند و عوارض جدی به دنبال داشته باشند.
4. ضعف شدید: افراد مسن به دلیل کهولت سن و کاهش انرژی بدن، پس از جلسات دیالیز دچار ضعف شدید می‌شوند. این ضعف می‌تواند به افت توانایی جسمی و افزایش خطر سقوط و آسیب‌های جسمی منجر شود.
5. سوءتغذیه: بی‌میلی به غذا و کاهش اشتها در افراد مسن می‌تواند به کاهش وزن و سوء تغذیه منجر شود. سوءتغذیه می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و باعث افزایش حساسیت به عفونت‌ها و بیماری‌ها شود.
6. لرز: تغییرات الکترولیتی در بدن می‌تواند سیستم عصبی را تحریک کرده و باعث بروز لرز در افراد مسن شود. این حالت می‌تواند همراه با احساس سرما و ناراحتی عمومی باشد.
اقدامات پیشگیرانه و مراقبتی
برای کاهش و مدیریت این عوارض در افراد مسن، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- نظارت دقیق پزشکی: پزشکان باید به طور مداوم وضعیت سلامتی بیماران مسن را بررسی کرده و هرگونه نشانه‌ای از عوارض را به موقع تشخیص دهند.
- تغذیه مناسب: ارائه رژیم غذایی متعادل و مناسب به بیماران مسن می‌تواند به حفظ انرژی و کاهش سوء تغذیه کمک کند.
- حفظ تعادل الکترولیت‌ها: تنظیم دقیق میزان سدیم و پتاسیم در بدن می‌تواند به کاهش نوسانات فشار خون و سایر عوارض مرتبط کمک کند.
- مراقبت‌های پیشگیرانه: استفاده از تکنیک‌های استریل و دقیق در هنگام دیالیز می‌تواند خطر عفونت‌ها را کاهش دهد.
- حمایت روانی و جسمی: ارائه حمایت‌های روانی و جسمی به بیماران مسن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش اثرات منفی عوارض دیالیز کمک کند.
با این اقدامات، می‌توان به کاهش شدت عوارض دیالیز در افراد مسن کمک کرده و به حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کرد.
دیالیز در چه قسمت‌هایی انجام می‌شود؟
برای انجام فرآیند دیالیز، لازم است یک جراحی جزئی روی رگ‌های بیمار انجام شود تا دسترسی مناسب برای دیالیز فراهم شود. انتخاب رگ مناسب برای این کار بستگی به شرایط جسمی بیمار و ترجیحات پزشک دارد. رگ‌ها باید دارای مشخصاتی مانند قطر مناسب، جریان خون کافی و دسترسی آسان باشند. رایج‌ترین مناطق برای دیالیز عبارت‌اند از:
1. دیالیز از گردن و شانه: در این روش، کاتتر ورید مرکزی از طریق ورید ژوگولار داخلی یا ساب کلاوین (زیرترقوه‌ای) در گردن یا شانه وارد می‌شود. این نوع دسترسی برای دیالیز کوتاه‌مدت یا موقت مناسب است و به‌ویژه در مواقع اضطراری یا زمانی که سایر دسترسی‌ها مشکل‌ساز هستند، استفاده می‌شود.
2. دیالیز از طریق دست: دست‌ها معمولاً مکان‌های مورد ترجیح برای دسترسی دیالیزی طولانی‌مدت هستند. فیستول شریانی-وریدی (اتصال سرخرگ و سیاهرگ) یا گرافت شریانی-وریدی (قرار دادن یک لوله حلقه‌ای مصنوعی) در مچ یا بازوی بیمار ایجاد می‌شود. این نوع دسترسی به دلیل جریان خون قوی و دوام بالا، بسیار محبوب است و معمولاً برای بیماران دیالیزی طولانی‌مدت استفاده می‌شود.
3. دیالیز از پا و کشاله ران: در مواردی که دسترسی به رگ‌های دست یا گردن ممکن نباشد، از رگ‌های پا و کشاله ران استفاده می‌شود. کاتترهای ورید مرکزی از طریق ورید فمورال (رگ بزرگ در ران) وارد می‌شوند. این نوع دسترسی نیز برای دیالیز کوتاه‌مدت یا موقت مناسب است، اما به دلیل خطر بالای عفونت و دیگر عوارض، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مراحل آماده‌سازی برای دسترسی دیالیزی
1. بررسی و ارزیابی رگ‌ها: پیش از انجام جراحی، پزشک با استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند اولتراسوند، رگ‌های مناسب را ارزیابی می‌کند تا بهترین مکان برای دسترسی دیالیزی را تعیین کند.
2. جراحی ایجاد فیستول یا گرافت: پس از انتخاب رگ مناسب، جراحی برای ایجاد فیستول یا قرار دادن گرافت انجام می‌شود. این جراحی معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود و بیمار می‌تواند پس از مدتی کوتاه به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.
3. مراقبت‌های پس از جراحی: پس از جراحی، نیاز به مراقبت‌های خاصی برای اطمینان از بهبود کامل و جلوگیری از عفونت وجود دارد. بیمار باید دستورالعمل‌های پزشک را به دقت رعایت کند و از فشار زیاد بر ناحیه جراحی خودداری کند.
اهمیت انتخاب محل مناسب برای دیالیز
انتخاب محل مناسب برای دسترسی دیالیزی از اهمیت بالایی برخوردار است. محل مناسب باید دارای جریان خون کافی باشد تا فرآیند دیالیز به خوبی انجام شود و همچنین باید دوام و پایداری کافی برای استفاده مکرر را داشته باشد. مشاوره با پزشک و بررسی دقیق رگ‌ها می‌تواند به انتخاب بهترین محل برای دسترسی دیالیزی کمک کند و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری نماید.
آیا دیالیز در بیماران دیابتی انجام می‌شود؟
بله، دیالیز در بیماران دیابتی انجام می‌شود و در حال حاضر، بخش بزرگی از بیماران دیالیزی مبتلا به دیابت هستند. مدیریت درمان نارسایی کلیوی در بیماران دیابتی بسیار حساس و نیازمند دقت فراوان است. برخی از روش‌های درمان نارسایی کلیوی در بیماران دیابتی عبارت‌اند از:
1. دیالیز صفاقی: دیالیز صفاقی یک روش درمانی است که در آن مایعی به نام دیالیزات از طریق یک کاتتر وارد شکم می‌شود و مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می‌کند. این روش می‌تواند برای بیماران دیابتی مناسب باشد زیرا به تنظیم بهتر قند خون کمک می‌کند.
2. همودیالیز: همودیالیز شامل استفاده از دستگاه دیالیزور است که خون را تصفیه می‌کند و مواد زائد را از بدن خارج می‌کند. این روش نیز به طور گسترده‌ای برای بیماران دیابتی با نارسایی کلیوی استفاده می‌شود.
3. پیوند کلیه: پیوند کلیه یکی از گزینه‌های درمانی نهایی برای بیماران دیابتی با نارسایی کلیوی شدید است. این روش شامل جراحی برای جایگزینی کلیه آسیب‌دیده با کلیه سالم است.
پیشگیری و مدیریت نارسایی کلیوی در بیماران دیابتی
اگر دیابت دارید و در معرض خطر نارسایی کلیوی هستید، بهتر است از هم‌اکنون اقداماتی برای پیگیری روند درمان و پیشگیری از نارسایی شدید کلیوی انجام دهید. مشورت با متخصص بیماری‌های کلیوی می‌تواند به شما کمک کند تا بهترین راهکارهای درمانی و پیشگیرانه را انتخاب کنید. برخی از اقدامات مفید عبارت‌اند از:
پیشنهاد می‌شود به کارگاه پزشکی رفلاکس معده مراجعه فرمایید. کنترل قند خون: حفظ قند خون در محدوده مطلوب می‌تواند به کاهش خطر آسیب‌های کلیوی کمک کند. استفاده از داروهای دیابت، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم از جمله راهکارهای موثر در کنترل قند خون هستند.
پایش منظم عملکرد کلیه‌ها: انجام آزمایش‌های منظم برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها و تشخیص زودهنگام مشکلات کلیوی بسیار مهم است. این کار به شما و پزشکتان امکان می‌دهد تا به موقع اقدامات درمانی مناسب را انجام دهید.
اصلاح سبک زندگی: اتخاذ سبک زندگی سالم شامل تغذیه مناسب، کاهش مصرف نمک و چربی، ترک سیگار و مدیریت استرس می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند.
مصرف داروهای تجویز شده: پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل فشار خون، قند خون و کاهش پروتئین در ادرار تجویز کند. مصرف منظم این داروها می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت نارسایی کلیوی کمک کند.
با پیگیری این اقدامات و مشورت با متخصص بیماری‌های کلیوی، می‌توانید نارسایی کلیوی را به تعویق اندازید و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید. مراقبت منظم و دقیق از سلامت کلیه‌ها برای بیماران دیابتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
هزینه دیالیز
هزینه درمان دیالیز با توجه به چندین عامل تعیین می‌شود. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
1. موقعیت جغرافیایی: هزینه دیالیز در مناطق مختلف جغرافیایی متفاوت است. به عنوان مثال، هزینه‌های درمان در مناطق شهری بزرگ معمولاً بالاتر از مناطق روستایی یا شهرهای کوچکتر است.
2. دولتی یا خصوصی‌بودن مرکز درمانی: هزینه درمان در مراکز دولتی معمولاً کمتر از مراکز خصوصی است. در مراکز دولتی، بیمه‌های دولتی بخش عمده‌ای از هزینه‌ها را پوشش می‌دهند.
3. استفاده از خدمات بیمه: نوع و پوشش بیمه‌ای که بیمار دارد، تأثیر زیادی بر هزینه نهایی دیالیز دارد. بیمه‌های تکمیلی و خصوصی ممکن است بخش بیشتری از هزینه‌ها را پوشش دهند.
4. بیماری زمینه‌ای: وجود بیماری‌های زمینه‌ای و پیچیدگی‌های مرتبط با سلامت بیمار می‌تواند هزینه‌های درمانی را افزایش دهد. برای مثال، بیمارانی که نیاز به مراقبت‌های ویژه‌تری دارند، ممکن است هزینه بیشتری بپردازند.
5. روش درمان: نوع دیالیز (همودیالیز یا دیالیز صفاقی) و روش‌های مختلف اجرای آن نیز بر هزینه تأثیرگذار هستند. همودیالیز معمولاً هزینه بیشتری نسبت به دیالیز صفاقی دارد.
هزینه‌ها در مراکز دولتی و خصوصی
مراکز دولتی: در مراکز دولتی، بخش زیادی از هزینه‌های دیالیز توسط بیمه‌های دولتی پوشش داده می‌شود. این امر باعث کاهش بار مالی بر روی بیمار می‌شود. به علاوه، در برخی کشورها، دیالیز در مراکز دولتی برای بیماران بیمه‌شده ممکن است رایگان یا با هزینه‌های بسیار پایین باشد.
مراکز خصوصی: در مراکز خصوصی، هزینه‌های دیالیز به‌طور کامل بر عهده خود بیمار است مگر اینکه بیمه خصوصی یا تکمیلی بخش‌هایی از هزینه را پوشش دهد. این هزینه‌ها می‌توانند شامل هزینه‌های جراحی، داروها، جلسات دیالیز و مراقبت‌های پس از دیالیز باشند. به همین دلیل، درمان در مراکز خصوصی معمولاً گران‌تر از مراکز دولتی است.
نکاتی برای کاهش هزینه‌ها
استفاده از بیمه: بررسی دقیق پوشش بیمه‌ای و استفاده از بیمه‌های تکمیلی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها کمک کند. همچنین، برخی از بیمه‌ها ممکن است تخفیف‌های ویژه‌ای برای دیالیز ارائه دهند.
انتخاب مراکز دولتی: در صورت امکان، انتخاب مراکز دولتی می‌تواند به کاهش هزینه‌های درمان کمک کند، زیرا بخش عمده‌ای از هزینه‌ها توسط بیمه‌های دولتی پوشش داده می‌شود.
مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: مدیریت و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند به کاهش نیاز به مراقبت‌های ویژه و در نتیجه کاهش هزینه‌های درمانی کمک کند.
با در نظر گرفتن این نکات و مشاوره با پزشک و متخصصان مالی، بیماران می‌توانند بهترین روش درمانی را با توجه به شرایط مالی خود انتخاب کنند و از حمایت‌های موجود بهره‌مند شوند.
اگر دیالیز جواب ندهد، چه باید کرد؟
در صورتی که درمان دیالیز به هر دلیلی موثر نباشد یا وضعیت بیمار پس از دیالیز وخیم‌تر شود، باید فوراً با پزشک معالج مشورت کرد. پزشک می‌تواند گزینه‌های درمانی دیگری را برای کنترل بیماری کلیوی و جلوگیری از بروز عوارض آن پیشنهاد دهد. برخی از این گزینه‌ها عبارت‌اند از:
1. بازنگری در روش دیالیز: ممکن است نیاز به تغییر نوع دیالیز (از همودیالیز به دیالیز صفاقی یا بالعکس) باشد. همچنین، تنظیمات دستگاه دیالیز، مدت زمان جلسات یا تعداد جلسات هفتگی ممکن است نیاز به بازبینی داشته باشد.
2. درمان‌های دارویی: پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای کنترل علائم و عوارض نارسایی کلیوی تجویز کند. این داروها می‌توانند شامل داروهای کنترل فشار خون، داروهای کنترل قند خون، داروهای ضد عفونت و داروهای کاهش‌دهنده پروتئین در ادرار باشند.
3. مراقبت‌های تغذیه‌ای: تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند. متخصص تغذیه می‌تواند برنامه غذایی مناسبی برای کاهش بار کلیه‌ها و حفظ تعادل الکترولیت‌ها تنظیم کند.
4. پشتیبانی روانی و مشاوره: نارسایی کلیوی و درمان‌های مرتبط با آن می‌توانند استرس‌زا باشند. مشاوره و پشتیبانی روانی می‌توانند به بیمار کمک کنند تا با شرایط خود بهتر کنار بیاید و استرس و اضطراب خود را مدیریت کند.
5. پیوند کلیه: اگر دیالیز به‌طور مؤثری جواب ندهد، یکی از گزینه‌های نهایی پیوند کلیه است. این فرآیند شامل جایگزینی کلیه آسیب‌دیده با یک کلیه سالم است که می‌تواند از یک دهنده زنده یا دهنده فوت‌شده باشد. پیوند کلیه می‌تواند به‌طور قابل توجهی کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد و نیاز به دیالیز را برطرف کند.
مراقبت‌های بعد از دیالیز
رعایت توصیه‌های پس از دیالیز اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند به بهبود سریع‌تر بیمار کمک کند. در ادامه، به برخی از نکات مهم در این زمینه اشاره می‌شود:
1. تغذیه مناسب: تغذیه مناسب در دوره درمان دیالیز بسیار مهم است. بیمار باید رژیم غذایی متعادلی داشته باشد که نیازهای تغذیه‌ای او را برآورده کند و به حفظ سلامتی کمک کند.
2. مصرف مایعات: نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن ضروری است. با این حال، میزان مصرف مایعات باید طبق توصیه پزشک باشد تا از تجمع مایعات اضافی در بدن جلوگیری شود.
3. کاهش مصرف نمک و مواد غذایی دارای سدیم و فسفر: مصرف نمک، سدیم و فسفر باید محدود شود. این مواد می‌توانند بر فشار خون و تعادل الکترولیت‌های بدن تأثیر منفی بگذارند.
4. مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم غیرعادی: در صورت مشاهده هرگونه علائم غیر عادی مانند تهوع، استفراغ شدید، تنگی نفس، یا هر نوع علامت دیگری که نگران‌کننده باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
5. استفاده از مواد پروتئینی: مصرف مواد غذایی پر پروتئین مانند لبنیات، گوشت، ماهی، مرغ و منابع گیاهی در رژیم غذایی ضروری است. این مواد به بازسازی و نگهداری بافت‌های بدن کمک می‌کنند.
6. مصرف سبزیجات و میوه‌های غنی از آنتی‌اکسیدان: سبزیجات و میوه‌های غنی از آنتی‌اکسیدان می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش التهاب کمک کنند.
7. پرهیز از مصرف مشروبات الکلی و دخانیات: مصرف مشروبات الکلی و دخانیات می‌تواند تأثیرات منفی بر روی سلامتی داشته باشد و باید به‌طور کامل از مصرف آنها پرهیز شود.
نکات اضافی برای بهبود وضعیت بیمار
استراحت کافی: پس از جلسات دیالیز، استراحت کافی برای بازگشت انرژی و کاهش خستگی بسیار مهم است.
مراقبت از محل دسترسی دیالیز: محل دسترسی دیالیز باید تمیز و خشک نگه داشته شود. هرگونه علامت عفونت مانند قرمزی، تورم یا درد باید به پزشک گزارش شود.
ورزش منظم: ورزش منظم و ملایم می‌تواند به حفظ سلامت عمومی بدن و کاهش استرس کمک کند. البته نوع و میزان ورزش باید با مشورت پزشک تعیین شود.
مدیریت استرس: انجام فعالیت‌هایی که به کاهش استرس کمک می‌کنند، مانند یوگا، مدیتیشن یا سرگرمی‌های مورد علاقه، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.
با رعایت این نکات و مشاوره مداوم با پزشک، بیماران می‌توانند به بهبود سریع‌تر و کیفیت زندگی بهتر دست یابند.
نتیجه‌گیری
زندگی با نارسایی کلیوی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما درمان دیالیز به‌عنوان یک تکنولوژی پیشرفته، امید و زندگی دوباره را برای بیماران به ارمغان می‌آورد. افرادی که کلیه‌هایشان به هر دلیلی از کار افتاده و کارایی قبل را ندارند، باید هفته‌ای حداقل سه مرتبه تحت درمان دیالیز قرار گیرند. این فرآیند، با حذف سموم و مواد زائد از خون، همانند یک کلیه مصنوعی عمل می‌کند و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند.
سوالات متداول
دیالیز چیست؟
دیالیز روشی درمانی است که به بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی کمک می‌کند تا وظایف کلیه‌ها را بازیابی کرده و سموم و مواد زائد را از خون حذف کنند.
آیا دیالیز می‌تواند کلیه را به حالت عادی بازگرداند؟
خیر، دیالیز تنها وظایف از دست رفته کلیه‌ها را جبران می‌کند. برای بازگرداندن کلیه به حالت عادی باید پیوند کلیه انجام شود.
دیالیز تا چه مدت موثر است؟
میزان اثربخشی دیالیز به عوامل مختلفی از جمله وضعیت عمومی فرد، علت نارسایی کلیه و فرآیند درمان بستگی دارد.
اگر دیالیز اثربخش نباشد، چه باید کرد؟
در صورت ناکارآمدی دیالیز، باید به روش‌های دیگر مانند پیوند کلیه متوسل شد.
آیا دیالیز دردناک است؟
بله، درد و فشار از ناراحتی‌های شایع در طول فرآیند دیالیز هستند.
کدام نوع دیالیز در خانه قابل انجام است؟
هر دو روش همودیالیز و دیالیز صفاقی با حضور تیم پزشکی در خانه امکان‌پذیر هستند.
آیا دیالیز در حالت کما انجام می‌شود؟
بله، اما این امر به وضعیت سلامتی بیمار و علت بروز کما بستگی دارد.
آیا دیالیز باعث مرگ بیماران می‌شود؟
خیر، دیالیز نه تنها باعث مرگ نمی‌شود، بلکه می‌تواند طول عمر بیماران را بین پنج تا ده سال افزایش دهد.
اگر دیالیز نکنیم چه اتفاقی میافتد؟
در صورت عدم انجام دیالیز، مشکلاتی نظیر کم‌خونی، افزایش فشار خون، افزایش سطح کراتینین خون و مشکلات قلبی ممکن است بروز کنند.
