برنا اندیشان | مرجع تخصصی بهترین پکیج های آموزشی
آیا دروغ گفتن همواره ناپسند است؟ ممکن است با مفهوم دروغ سفید یا به‌عبارت دیگر “دروغ مصلحتی” آشنا باشید. این نوع دروغ، به‌طور متضاد با دروغ واقعی عمل می‌کند و در بیشتر مواقع برای رعایت احوال و احساسات دیگران به کار می‌رود و هیچ ضرر و خطری برای شخصی ندارد. در این بخش از مجله علمی برنا اندیشان قصد داریم به شرح دروغ مصلحتی و تفاوت آن با دروغ واقعی بپردازیم و پیامدها و نتایج هر یک را مورد بررسی قرار دهیم.
در واقع، دروغ مصلحتی به نوعی استراتژی ارتباطی است که به منظور حفظ روابط اجتماعی و همدلی با افراد اطراف استفاده می‌شود. این نوع دروغ معمولاً در مواقعی که حقیقت مستقیم را می‌تواند آزاردهنده یا مغشوش‌کننده برای طرف مقابل برجسته کند، به کار می‌رود. به عبارتی، هدف از دروغ مصلحتی، حفظ آرامش و خوشبختی طرفین ارتباط است، به طوری که تناسب و تعادل روابط حفظ شده و هیچ کدام از طرفین به طور ناخواسته آسیب نمی‌بینند.
اما بر خلاف دروغ واقعی که معمولاً با نتایج منفی همراه است، دروغ مصلحتی تأثیرات منفی چندانی ندارد و می‌تواند به نوعی ابزاری برای رسیدن به تفاهم و همکاری میان افراد باشد. این نوع دروغ ممکن است در مواردی مانند حفظ اعتماد، حمایت از شخص دیگر، جلب توجه مثبت یا حفظ خوش‌بینی استفاده شود.
با این حال، باید توجه داشت که دروغ مصلحتی، هرچند می‌تواند در برخی موارد مفید واقع شود، اما در برخی مواقع نیز می‌تواند به مشکلات و ابهامات بیشتری منجر شود. برای مثال، اگر یک فرد به‌طور مداوم به دروغ مصلحتی روی آورد و از ابراز حقیقت پرهیز کند، ممکن است باعث افزایش عدم اعتماد دیگران نسبت به او شود. همچنین، استفاده نادرست و مکرر از دروغ مصلحتی می‌تواند به تدریج اعتبار و شفافیت در ارتباطات از بین رفته و به جای ایجاد همبستگی و صمیمیت، فاصله و شکاف را بین افراد بیشتر کند.
بنابراین، هر چند ممکن است در برخی موارد به نظر برسد که دروغ مصلحتی مفید است، اما بهترین راه‌حل همواره ارتباط صادقانه و شفاف با دیگران است. در برخورد با مواقعی که حقیقت می‌تواند مورد آزار و اذیت قرار دهد، می‌توان به جای استفاده از دروغ، روش‌های دیگری مانند مهارت‌های ارتباطی، قدرت تفکر خلاق و توانایی حل مسئله را به کار برد. در نهایت، برقراری رابطه اصیل و قوی با دیگران بر پایه احترام، صداقت و صداقت همیشه اولویت بالاتری دارد.
پیشینه دروغ مصلحتی
در طول تاریخ، دروغ مصلحتی در فرهنگ عامه مردم خاورمیانه وجود داشته است، اما پیگیری ریشه “دروغ سفید” در فرهنگ غرب باید به قرن چهاردهم بازگردد. در آن دوره، برخی افراد با الهام از رنگ سفید و نماد گونه آن برای بیان درستی و خیرخواهی، اصطلاح “دروغ سفید” را ایجاد کردند. در مقایسه با دروغ مصلحتی، دروغ سفید شامل طیف گسترده‌تری از دروغ‌های غیرحقیقی است و بنابراین می‌توان دروغ مصلحتی را یکی از انواع دروغ سفید تلقی کرد. باید اشاره شود که در کارگاه روانشناسی درمان دروغگویی به صورت کامل شما را با بهترین روش های درمانی آشنا می کنیم.
بدون شک، دروغگویی یک ویژگی محکوم و دروغ یک عمل ناپسند، مخرب و نادرست است. اما گاهی اوقات شرایطی پیش می‌آید که یک فرد با نیت خیرخواهانه و به منظور حفظ امانت از بروز آسیب‌های محتمل صرفنظر می‌کند و دروغی را برای این منظور بیان می‌کند، که به آن دروغ مصلحتی یا سفید می‌گویند.
به عنوان مثال، ممکن است شما به تجربه‌ای برخورد کرده باشید که در پاسخ به سوالات غریبه و عجیب کودکان، پاسخ‌هایی غیر واقعی و خیالی داده‌اید؛ آیا ارائه این پاسخ‌ها یک عمل نازل و ناشایست است؟
این نوع پاسخ‌ها را می‌توان در دسته دروغ مصلحتی قرار داد و به طور ساده‌تر، تومنی هفت‌صنار را با دروغ‌های واقعی متفاوت تلقی کرد. دروغ‌های واقعی نه از روی خیرخواهی و با هدف فریب طرف مقابل بیان می‌شوند و نیتی منفی در پشت آنها وجود دارد. بلکه دروغ سفید یا مصلحتی، از روی خیرخواهی بیان می‌شود و به منظور حفظ امانت و جلوگیری از وقوع آسیب‌های احتمالی استفاده می‌شود. اگرچه این دروغ‌ها از حقیقت متفاوت هستند، اما هیچ پیامد ناخوشایند یا آسیبی به همراه ندارند.
مقایسه دروغ مصلحتی با دروغ واقعی
دروغ‌های مصلحتی، در مقابل دروغ‌های واقعی، بدون هیچ گونه آسیب و خطری همراه نیستند. اغلب این دروغ‌ها برای ایجاد یک دنیای رویایی برای کودکان یا رعایت آداب و رسوم اجتماعی بیان می‌شوند.
به عنوان مثال، این نوع دروغ‌ها در دسته دروغ‌های مصلحتی یا سفید قرار می‌گیرند:
- به کسی می‌گویید که بسیار خوش‌تیپ شده است.
- به کسی می‌گویید که برای گفتگو با او وقت ندارید و قرار است با شخص دیگری دیدار کنید.
- خنده به لطیفه‌ای که واقعاً خنده‌دار نیست.
- به کسی می‌گویید که بعداً با او تماس خواهید گرفت.
- به کسی می‌گویید که پیامک ارسالی او را نخوانده‌اید.
بطور کلی، دروغ مصلحتی یا سفید به منظور خیرخواهی بیان می‌شود، زیرا گاهی اوقات ابراز صراحت کلام و رک‌گویی باعث نقض آداب و رسوم می‌شود و این می‌تواند به خسارت و ناراحتی دیگران منتهی شود. به همین دلیل، برخی از جامعه‌شناسان دروغ سفید را نشانه‌ای از رشد و تربیت شخصی و حتی مدنیت تشخیص می‌دهند.
اما دروغ‌های واقعی به طور متضاد با دروغ‌های سفید، هیچ ارتباطی با خیرخواهی ندارند. این نوع دروغ‌ها هم برای فرد دروغگو و هم برای افراد اطراف آن پیامدهای زیان‌باری دارند. آنها به منظور فریب و تقلب و با هدف‌های منفی بیان می‌شوند و می‌توانند منجر به از دست دادن اعتماد، روابط شده یا باعث بروز مشکلات جدی در جوامع و روابط شخصی شوند. برخی از این پیامدها شامل از دست دادن اعتماد و ارتباط، ایجاد نارضایتی و تنش، تضعیف اعتبار فرد دروغگو، فرسودگی روابط و حتی پیامدهای قانونی می‌شود.
بنابراین، دروغ‌های واقعی برخلاف دروغ‌های سفید، دارای پیامدها و آثار منفی و ناراحت‌کننده‌ای هستند که نه تنها به فرد دروغگو بلکه به افراد اطراف او نیز آسیب می‌رسانند.
مشخصات دروغ‌های مصلحتی و واقعی
در ادامه با برنا اندیشان تصمیم داریم تا شما را با مشخصات دروغ های مصلحتی و واقعی آشنا کنیم.
دروغ‌های مصلحتی
دروغ‌های مصلحتی با هدف حفاظت از دیگران بیان می‌شوند. نیت اصلی دروغگو در اینجا محافظت و مداوا کردن از طرف دیگر است.
این دروغ‌ها معمولاً خیرخواهانه است و به منظور رعایت آداب و رسوم اجتماعی و جلوگیری از ناراحتی و رنجش دیگران بیان می‌شوند.
به عنوان مثال، این دروغ‌ها ممکن است در شرایطی مثل تشویق کودکان، ایجاد امنیت در یک رابطه، یا جلوگیری از ایجاد ناراحتی بیان شوند.
دروغ‌های واقعی
دروغ‌های واقعی با هدف پیشبرد مصالح شخصی بیان می‌شوند. در اینجا، دروغگو دنبال تحقق آرزوها و نیازهای شخصی خود است.
این دروغ‌ها ماهیتی خودمدارانه و آسیب‌زننده دارند، زیرا نیت اصلی دروغگو تلاش برای بهره‌برداری از دیگران و تحقق مصالح شخصی است.
عواقب این دروغ‌ها معمولاً شامل فریب و آسیب برای دیگران می‌شود، از دست دادن اعتماد و رابطه تا خسارات قابل توجه اجتماعی و حتی قانونی.
به طور کلی، دروغ‌های مصلحتی با هدف حفاظت از دیگران بیان می‌شوند و ماهیت خیرخواهانه دارند. در عوض، دروغ‌های واقعی با هدف پیشبرد مصالح شخصی بیان می‌شوند و ماهیتی خودمدارانه و آسیب‌زننده دارند. عواقب دروغ‌های واقعی معمولاً منجر به فریب و رنج برای دیگران می‌شود، در حالی که دروغ‌های مصلحتی به عنوان یک ابزار برای حفظ روابط و جلوگیری از ناراحتی بیان می شود.
فایده دروغ مصلحتی
به نظر می‌رسد که از جمله مهم‌ترین فواید آن، جلوگیری از رنجش دیگران است. به عنوان مثال، فرض کنید یک دانشجو که به‌تازگی به یک دانشگاه در شهری دور از خانه والدینش رفته است و با مشکلات بسیاری مواجه شده است، هنگامی که تماس مادرش را دریافت می‌کند، به او می‌گوید که حالش خوب است و همه چیز به خوبی پیش می‌رود.
بنابراین، دروغ مصلحتی زمانی که به صورت منطقی و با توجه به مصالح دیگران استفاده شود، نه تنها ناپسند نیست بلکه می‌تواند به مصلحت دیگران نیز کمک کند. به عبارت دیگر، هدف اصلی دروغ سفید یا مصلحتی، رعایت حقوق و احوال دیگران و دورنگه‌داشتن از ناراحتی آنها است.
دروغ‌های مصلحتی به عنوان “دروغ‌های همخوان با منافع اجتماعی” توسط جامعه‌شناسان شناخته می‌شوند. در مقابل، دروغ‌های واقعی که همه را قربانی مطامع شخصی دروغگو می‌کنند، با عنوان “دروغ‌های ضداجتماعی” توسط جامعه‌شناسان شناسایی می‌شوند.
دلیل دروغ گفتن مردم
چرا افراد دروغ می‌گویند؟ این یک پرسش پیچیده است و انگیزه‌های مختلفی در پشت دروغ گفتن وجود دارد. در ادامه، برخی از مهم‌ترین این انگیزه‌ها را بررسی می‌کنیم:
هواخواهی
گاهی اوقات فرد با دروغ گفتن متوجه هواخواهی خود یا تلاش برای حفظ حرمت و روابط خوب با دوستان و نزدیکان خود است. این دروغ‌ها در دسته دروغ‌های مصلحتی یا سفید قرار می‌گیرند و به فرد در حفظ و تقویت ارتباطات دوستانه و خانوادگی کمک می‌کنند.
به عنوان مثال، وقتی فرزند دلبندتان به تازگی شروع به نواختن ویولن کرده و در حال یادگیری است و نت‌های ناقصی تولید می‌کند، شما به هواخواهی او از دروغ مصلحتی استفاده می کنید و به او می گویید که چقدر با استعداد است و عالی می‌نوازد.
محافظت از تصویر ذهنی خود نزد دیگران
گاهی اوقات فرد ببا دروغ گفتن متوجه پدیده‌ای به نام “جبران روان‌شناختی” می‌شود. بر اساس این پدیده، انسان همواره تلاش می‌کند تا تصویری که دیگران از او در ذهن خود ساخته‌اند را حفظ کند. به عنوان مثال، شما ممکن است از محل کار خود اخراج شوید، اما به این دلیل که نمی‌خواهید تصویر خود نزد دیگران مخدوش شود، به آنها بگویید که خودتان استعفا داده اید.
فرار از قدرت مسلط
گاهی اوقات فرد به دلیل فشارها و شرایط ناخوشایند، دروغ می‌گوید. به عنوان مثال، به جای انتقاد از طرح جدید و اشکالات آن، تصمیم می‌گیرید تعریف و تمجید کنید. هدف شما از گفتن این دروغ سفید، اجتناب از مشکلات و موانع زندگی و خروج از دام آنها است.
آسیب‌های ناشی از دروغ‌های واقعی
دروغ‌های واقعی، برخلاف دروغ‌های مصلحتی یا سفید، ارتباطی با خیرخواهی ندارند. این نوع دروغ‌ها به منظور تأمین منافع شخصی دروغگو بیان می‌شوند و دیگران را فریب می‌دهند.
به عنوان مثال، فرض کنید همسر یا شریک عاطفی‌تان با هیجان و خوشحالی یک لباس جدید را برای شما می‌خرد و آن را به شما نشان می‌دهد تا نظرتان را جویا شود. اما شما با نگاه کوتاهی متوجه می‌شوید که لباس در تنش به درستی نمی‌نشیند و به نظر آن هم بدقواره است. با این حال، برای اینکه او را ناراحت نکنید، زبان به تحسین او باز می‌کنید و به دروغ می‌گویید که لباس بسیار زیباست.
این نوع دروغ می‌تواند به عنوان یک دروغ مصلحتی تلقی شود. همواره گفته شده است که “دروغ مصلحت آمیز، به زودی مشکل ساز می‌شود” و با گفتن دروغ سفید، شما خود را از یک درگیری و تنازع جدی با همسرتان نجات می‌دهید.
اما وقتی معادله را به یک مهمانی تغییر دهیم و همسرتان با این لباس در آن شرکت کند، ممکن است دروغ شما منجر به شرمساری او شود. در این حالت، که دروغ شما باعث مشکل و ناراحتی برای همسرتان می‌شود، دیگر به عنوان یک دروغ سفید در نظر گرفته نمی‌شود.
تشخیص دروغ واقعی و مصلحتی
گاهی اوقات ابهامی در مورد اینکه دروغی که قرار است بگوییم، مصلحتی است یا واقعی، وجود دارد. برای برطرف کردن این ابهام، می‌توانید از دو مرحله زیر استفاده کنید:
نیت خود را بررسی کنید
همانطور که قبلاً گفته شد، دروغ وقتی رنگ مصلحت می‌گیرد که به دلایل نوع‌دوستی و خیرخواهی، و به منظور کاهش درد و رنج دیگران بیان شود. این نوع دروغ‌ها معمولاً به نفع شخصی است که آن را می‌گوید.
به عنوان مثال، فرض کنید همسایه‌ی شما به علت ابتلا به بیماری سرطانی در حال درگیری با مرگ است. حال شما می‌توانید برای جلوگیری از ناراحتی فرزند کوچک خود، به دروغ به او بگویید که حالت همسایه خوب نیست و امیدواریم که بهبود یابد.
پیامدهای دراز مدت را ارزیابی کنید
دروغ‌های مصلحتی پیامدهای کوچک و کوتاه‌مدتی دارند، در حالی که دروغ‌های واقعی آثار ضررزا و دراز مدتی را بر دیگران دارند. بنابراین، اگر مشاهده کنید که دروغی قرار است عواقب ناگزیر و مخربی را به همراه داشته باشد، بدانید که آن دروغ واقعی است نه مصلحت‌آمیز.
چه زمانی دروغ بگوییم؟
در برخی موارد، میزان آسیب و خطر احتمالی به حدی است که فقط با توسل به دروغ، می‌توانیم خودمان و دیگران را محافظت کنیم. در این مواقع، دروغ گفتن با هدف حفظ جان خود یا دیگران، نه تنها قابل قبول است، بلکه ضروری نیز می‌شود. به عنوان مثال، در بعضی از موارد زیر می‌توان به این دروغ‌ها اشاره کرد:
دروغ گفتن به یک فرد آزاردهنده به منظور فرار از مشکلات و خطرات احتمالی که او می‌تواند به ما وارد کند.
دروغ گفتن به فرد آزاردهنده به منظور حفاظت از کودکانی که در معرض خطر قرار دارند و از تأثیرات مخرب او در برابر آنها در امان می‌باشند.
دروغ گفتن به یک فردی که در حال بازی با اسلحه واقعی است و برای جلوگیری از وقوع حوادث ناخواسته و جدی به او هشدار داده نمی‌شود.
دروغ گفتن به یک فردی که به علت مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر در حالت عادی نیست و برای حفظ حالت امنیتی و جلوگیری از وقوع مشکلات بیشتر، دروغی به او گفته می‌شود.
دروغ گفتن به یک فردی که با اختلالات روانی شدیدی روبرو است و برای حفظ آرامش و سلامتی او، دروغی به او گفته می‌شود.
مهم است که همواره به دقت از دروغ استفاده کرده و مواجهه با این موقعیت‌ها را به حالت استثنایی و محدود محدود کنیم. استفاده نادرست از دروغ ممکن است به آسیب‌زایی و خسارت‌های بیشتر منجر شود.
نتیجه گیری
گرچه صداقت و راستگویی در بیشتر موارد انتخاب بهتری است، اما همواره قوانین استثنا دارد. بنابراین، در مواقعی که راستگویی با خطر جانی برای ما و اطرافیانمان همراه است، بهتر است به دروغ مصلحتی روی آوریم. با این حال، باید به خاطر داشت که مرز بین دروغ مصلحتی و دروغ واقعی گاهی بسیار نازک است و بنابراین نباید به خود فریبی کرده و دروغ سفید را به عنوان ذریعه‌ای برای اصرار بر دروغگویی استفاده کنیم.
